خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: حکمرانی آب در ایران امروز بیش از هر زمان دیگری در معرض آزمون‌های دشوار قرار گرفته است؛ از یک‌سو تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، فرسایش خاک و خشکیدگی پوشش‌های گیاهی در مناطق حساس، و از سوی دیگر فشارهای توسعه‌ای نامتوازن، تصرفات اراضی و بهره‌برداری‌های غیر اصولی، روند مدیریت پایدار منابع طبیعی کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.

بخش بزرگی از این تنش‌ها در ناحیه زاگرس، یعنی مهم‌ترین سازه زیستی ایران، خود را آشکار می‌کند؛ جایی که تأمین آب شیرین کشور، تنوع زیستی گسترده و بخش قابل توجهی از زیست‌محیط و امنیت غذایی کشور به آن وابسته است.

استان کردستان به عنوان یکی از ۱۱ استان زاگرس‌نشین، نقش کلیدی در این زیست‌کره حساس دارد. بهره‌وری از منابع پایه در این منطقه نه‌تنها اهمیت محلی، بلکه تأثیرات ملی دارد، به همین دلیل، گفت‌وگو با مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان درباره «چالش‌های حکمرانی آب، بحران منابع پایه و اهمیت اقدامات حفاظتی» می‌تواند نوری بر مسیری بیفکند که آینده زیست‌محیطی زاگرس و کشور در گرو آن قرار دارد.

در ادامه، گفت‌وگوی خبرنگار مهر با بهزاد شریفی‌پور مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان را می‌خوانید.

نقش منابع پایه در امنیت زیستی و غذایی کشور

مدیرکل منابع طبیعی کردستان در ابتدای این گفت‌وگو با تأکید بر نقش حیاتی منابع پایه در تحقق امنیت زیستی و غذایی کشور، اظهار داشت: آب، خاک، پوشش گیاهی و هوا چهار ستون اساسی امنیت غذایی هستند و هرگونه اختلال در این عناصر، مسیر رسیدن به توسعه پایدار را دچار اختلال می‌کند و این مؤلفه‌ها زیربنای حیات انسان و اساس فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و حتی سکونت‌گاه‌های انسانی محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: از آنجا که ۸۲ درصد از مساحت کشور در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، حفاظت از منابع طبیعی برای ما یک ضرورت حیاتی است، نه یک انتخاب.

وی گفت: متأسفانه بخش قابل توجهی از توان مدیریتی ما صرف مسائلی چون تصرفات، تعارضات و مشکلات حقوقی اراضی می‌شود و این مسئله انرژی و منابع را از فعالیت‌های حفاظتی و علمی دور کرده و روند مدیریت پایدار را با چالش جدی مواجه می‌کند.

زاگرس؛ ستون فقرات اکولوژیک ایران

در بخش دیگری از گفت‌وگو، شریفی به جایگاه کردستان در پهنه زاگرس اشاره کرد و گفت: کردستان یکی از ۱۱ استان زاگرس‌نشین کشور است و ساختار بوم‌شناختی آن ارتباط مستقیم با سلامت این زیست‌بوم دارد و استان با دو میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار وسعت، حدود ۶۲ درصد پوشش طبیعی دارد؛ پوششی که شامل جنگل‌های بلوط، مراتع گسترده و منابع آبخیز متنوع است.

وی افزود: با وجود این ظرفیت‌ها، عرصه‌های طبیعی استان همانند سایر نقاط زاگرس با تهدیدهایی چون تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، تخریب اراضی، طرح‌های توسعه‌ای نامتوازن، تصرف و ضعف سرمایه‌گذاری در حوزه حفاظت روبه‌رو است.

وی اعلام کرد: این عوامل به‌تدریج ساختار اکولوژیک زاگرس را فرسایش می‌دهد و در نهایت منابع آب و خاک را در معرض خطر قرار می‌دهد.

مدیرکل منابع طبیعی کردستان تأکید کرد: این منابع پایه حاصل میلیون‌ها سال تکامل طبیعی و هزاران سال مدیریت سنتی جوامع بومی هستند و امروز ما میراث‌دار آنها هستیم و اگر روند تخریب فعلی ادامه یابد، نه‌تنها پوشش گیاهی بلکه چرخه‌های طبیعی آب و خاک نیز آسیب جدی خواهد دید.

ضرورت تقویت حکمرانی سرزمینی

شریفی‌پور با بیان اینکه حکمرانی سرزمینی یکی از کلیدی‌ترین نیازهای امروز حوزه منابع طبیعی است، تصریح کرد: منابع طبیعی سازمانی بدون مرز است و اساس کار آن الهام‌گرفته از خود طبیعت است و همین ویژگی باعث می‌شود اقدامات حفاظتی نیازمند هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف، همراهی جوامع محلی و نگاه راهبردی ملی باشد.

وی افزود: برای عبور از چالش‌های فعلی، نهادهای مسؤول باید از مدیریت جزیره‌ای فاصله بگیرند و به سمت حکمرانی یکپارچه منابع طبیعی حرکت کنیم و بدون برنامه‌ریزی بلندمدت، افزایش اعتبارات، تقویت نیروی انسانی تخصصی و حضور فعالانه مردم محلی، نمی‌توان انتظار داشت که عرصه‌های طبیعی در برابر بحران‌های اقلیمی دوام بیاورند.

آبخیزداری؛ سپر حفاظتی در برابر بحران آب

مدیرکل منابع طبیعی کردستان در پاسخ به سوال مهر مبنی بر راهکار پایداری منابع در شرایط فعلی، با تأکید بر نقش اساسی آبخیزداری در پایداری منابع، گفت: در شرایطی که کشور با بحران آب، فرسایش خاک و تهدیدات ناشی از تغییرات اقلیمی روبه‌رو است، طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت سرزمین هستند و این طرح‌ها علاوه بر تقویت سفره‌های زیرزمینی، از بروز سیلاب، فرسایش و تخریب خاک جلوگیری می‌کنند.

وی افزود: حفاظت از خاک و پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی، پیش‌نیاز توسعه پایدار است و اگر خاک فرسوده شود یا پوشش گیاهی نابود شود، نه‌تنها تولیدات کشاورزی کاهش می‌یابد بلکه کیفیت آب، امنیت غذایی و حتی پایداری سکونت‌گاه‌ها هم دچار بحران خواهد شد.

زاگرس تحت فشار تغییرات اقلیمی

شریفی‌پور در ادامه با اشاره به تغییرات گسترده در عرصه‌های زاگرس طی سال‌های اخیر، توضیح داد: خشکیدگی بلوط، افزایش ریزگردها، کاهش بارش و افزایش دما، عوامل بیرونی است که ظرفیت‌های طبیعی ما را به‌شدت تحت فشار قرار داده است و از طرف دیگر، عوامل انسانی مثل چرای بی‌رویه، آتش‌سوزی‌ها و تغییر کاربری اراضی نیز فشار مضاعفی بر این عرصه‌ها وارد کرده است.

به گفته وی، تداوم این روند سبب شده منابع پایه شامل آب، خاک و پوشش گیاهی در معرض تهدید جدی قرار گیرد و اگر اقدامات حفاظتی تقویت نشود، آسیب‌های جبران‌ناپذیری متوجه استان و کل زاگرس خواهد شد.

تقویت اعتبارات، شرط اصلی حفاظت از منابع

وی در بخش دیگری از سخنان خود بر ضرورت تقویت جدی اعتبارات حوزه منابع طبیعی تأکید کرد و گفت: برای اجرای طرح‌های آبخیزداری، اجرای پروژه‌های تثبیت خاک، حفاظت از جنگل‌ها و مدیریت مراتع، نیازمند بودجه‌های کافی و پایدار هستیم و بدون تقویت این زیرساخت‌ها، امکان صیانت از منابع پایه و استمرار امنیت غذایی وجود نخواهد داشت.

شریفی‌پور همچنین بر مشارکت مردم و نقش جوامع محلی تأکید کرد و افزود: هیچ طرح حفاظتی بدون مشارکت مردم به نتیجه نمی‌رسد و جوامع محلی سال‌ها به‌صورت سنتی حافظ منابع طبیعی بوده‌اند و امروز نیز باید نقش محوری در مدیریت سرزمین داشته باشند.

زاگرس؛ آزمون بزرگ مدیریت سرزمین در ایران

زاگرس امروز در برابر ما همچون آیینه‌ای ایستاده است؛ آیینه‌ای که ضعف‌ها، بی‌توجهی‌ها و ناکارآمدی‌های حکمرانی سرزمین را بازتاب می‌دهد، گفت‌وگوی حاضر نشان می‌دهد که چالش‌های پیش‌روی این زیست‌بوم تنها محیط‌زیستی نیست، بلکه به‌طور مستقیم با امنیت غذایی، تاب‌آوری اجتماعی، پایداری اقتصادی و آینده نسل‌های بعد گره خورده است.

امروز، تصمیم‌گیری در مورد منابع آب، خاک و پوشش گیاهی دیگر انتخابی ساده یا مقطعی نیست، بلکه مسیری استراتژیک است که بقای سرزمین به آن وابسته است.

اگر تقویت حکمرانی منابع طبیعی، سرمایه‌گذاری در آبخیزداری، حمایت از جوامع محلی و مقابله با تخریب‌ها در اولویت قرار گیرد، زاگرس می‌تواند همچنان نقش بی‌بدیل خود را در تأمین آب کشور ایفا کند، اما در صورت غفلت، این زیست‌بوم ارزشمند با سرعتی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌کنیم در معرض فروپاشی قرار خواهد گرفت.

به تعبیر مدیرکل منابع طبیعی کردستان، «ما میراث‌دار گذشتگان هستیم و امانت‌دار نسل‌های آینده» و اکنون زمان آن رسیده که این ا مانت ملی را با تصمیمات درست و اقدام‌های مؤثر پاسداری کنیم. ‌