در سال‌هایی نه‌چندان دور، وجود قفسه‌ای پر از کتاب در خانه‌ها نشانی از فرهنگ، هویت و سرمایه فکری خانواده بود؛ اما امروز بسیاری از خانه‌ها حتی یک کتاب غیردرسی نیز ندارند. در کنار این تغییر ذائقه و کاهش حوصله برای خواندن متن‌های طولانی، افزایش قیمت کاغذ و کتاب نیز خود بهانه‌ای برای دورتر شدن مردم از کتاب شده است.

با این حال، کتاب همچنان یکی از پایدارترین ابزارهای آگاهی، تربیت فکری، گسترش گفت‌وگو و تقویت سواد رسانه‌ای است؛ و کتابخانه‌های عمومی در این میان نقشی حیاتی دارند.

کتابخانه‌ها نه فقط محلی برای امانت گرفتن کتاب، بلکه فضایی برای شکل‌گیری گفت‌وگو، مطالعه جمعی، فعالیت‌های فرهنگی و تقویت ارتباطات اجتماعی‌اند. این مراکز می‌توانند در برابر فرسایش مطالعه در جامعه، سنگر فرهنگی باشند؛ به‌شرط آنکه سیاست‌گذاری، تجهیز و نگاه جامعه نسبت به آنها همراه باشد.

در این گزارش به مناسبت هفته کتاب، به اهمیت بازگشت به فرهنگ کتاب‌خوانی، نقش کتابخانه‌های عمومی در تقویت این فرهنگ و چالش‌هایی که در این مسیر وجود دارد پرداخته‌ایم.

رضا به عنوان یک نوجوان دانش‌آموز به ایسنا عنوان کرد: مشغله‌های تحصیلی و فعالیت‌های فوق‌برنامه فرصت مطالعه غیر درسی را محدود کرده است.

به گفته وی، بیشتر ساعات روز به مدرسه، کلاس‌های تقویتی و ورزش اختصاص دارد و زمان قابل توجهی برای مطالعه کتاب باقی نمی‌ماند.

یک بانوی جوان خانه دار نیز با اشاره به افزایش هزینه‌های زندگی و گرانی کتاب‌ها به ایسنا اظهار کرد: پیش‌تر به طور منظم کتاب خریداری و مطالعه می‌کرده، اما اکنون به دلیل هزینه‌های بالای زندگی، خرید کتاب‌های کاغذی به صرفه نیست و بودجه خود را به نیازهای ضروری اختصاص می‌دهد، با این حال علاقه به مطالعه همچنان در وی وجود دارد.

در مقابل، یک دانشجوی جوان به تغییر شیوه مطالعه در عصر دیجیتال اشاره کرد و گفت: کتاب‌های مورد علاقه خود را به صورت دیجیتال و از طریق اپلیکیشن‌ها تهیه و مطالعه می‌کند.

او افزود: این روش علاوه بر کاهش هزینه، به دلیل محدودیت فضای خانه‌های دانشجویی، گزینه مناسبی برای نگهداری کتاب‌های کاغذی است.

نصر مقدم، یک بانوی فرهنگی با تجربه طولانی مطالعه، ضمن تاکید بر ارزش کتاب‌های کاغذی و نقش آن‌ها در ارتقای دانش فردی، کتابخانه‌های عمومی را به عنوان فضایی مناسب برای علاقه‌مندان به مطالعه معرفی کرد و در گفت و گو با ایسنا افزود: کتابخانه‌های عمومی امکان دسترسی به منابع مطالعاتی را با هزینه اندک فراهم می‌کنند و به باور او، مسئله اصلی کاهش مطالعه در جامعه نه گرانی یا مشغله، بلکه ناکافی بودن فرهنگ مطالعه است.

این نظرات نشان می‌دهد که کاهش مطالعه در جامعه تنها به مسائل اقتصادی محدود نمی‌شود و مجموعه‌ای از عوامل شامل سبک زندگی، دسترسی به منابع، مشغله‌ها و فرهنگ عمومی در این روند تاثیرگذار است. از این رو، اهمیت کتابخانه‌های عمومی و برنامه‌های فرهنگی در ترویج مطالعه و ارتقای فرهنگ کتاب‌خوانی بیش از پیش مشهود است.

اجرای ۵۰۰ برنامه فرهنگی_ترویجی بمناسبت هفته کتاب در آذربایجان غربی 

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان‌ غربی گفت: هم‌زمان با فرارسیدن سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، بیش از ۵۰۰ برنامه فرهنگی و ترویجی در استان اجرا می‌شود.

خدیجه معصومی پنجشنبه ۲۲ آبان در نشست خبری با اصحاب رسانه که در سالن جلسات این مجموعه برگزار شد، افزود: افتتاح دومین کتابخانه عمومی سیار استان در ارومیه، آیین گرامیداشت هفته کتاب، برگزاری رویداد «کتابستان مدرسه» در تمامی شهرستان‌ها، برگزاری رویداد "کتاب برای همه" در میادین پرتردد شهرها، عضویت رایگان سراسری، طرح ویژه "قاصدان کتاب" برای مناطق دوردست و اهدای کتاب ازجمله این برنامه‌هاست.

وی با تاکید بر اینکه کتابخانه‌ها در حال گذر از سیستم سنتی به سمت نقش‌آفرینی فعال فرهنگی و اجتماعی هستند، اظهار کرد: کتابخانه‌ها امروز دیگر تنها محل نگهداری و امانت کتاب نیستند، بلکه به مراکز پویا و اثرگذار فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده‌اند.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان غربی یادآور شد: از رویکردهای اصلی نهاد کتابخانه‌ها می‌توان به ارتقای خلاقیت و نوآوری، بازطراحی خدمات برای کارآمدی بیشتر، تمرکز بر تحول فناورانه و ایفای نقش مؤثر در توسعه فرهنگ عمومی و کتابخوانی اشاره کرد.

اعضای فعال کتابخانه‌های عمومی آذربایجان غربی به ۶۷ هزار نفر رسید

معصومی تعداد اعضای فعال کتابخانه‌های استان را ۶۷ هزار نفر اعلام کرد و ادامه داد: در حال حاضر ۷۷ کتابخانه عمومی نهادی، ۲۵ کتابخانه مشارکتی و ۹ سالن مطالعه خودگردان در استان فعال است و یک میلیون و ۷۴۰ هزار جلد کتاب در این مراکز نگهداری می‌شود. 

وی افزود: در یک‌ سال گذشته، دو کتابخانه عمومی جدید در ارومیه و میاندوآب افتتاح شده و سه کتابخانه در خوی، چهاربرج و تخت‌سلیمان بازسازی شده‌اند همچنین تجهیزات ۴۴ کتابخانه عمومی استان تا حدودی به‌روزرسانی شده است.

کمبود اعتبار عامل اصلی عدم اتمام پروژه های کتابخانه‌ای در استان

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان‌غربی، اظهارکرد: در حال حاضر ۱۴ پروژه کتابخانه‌های عمومی استان در دست اجراست که اعتبار آن‌ها ۴۳۵ میلیارد ریال مصوب شده، اما تاکنون میزان تخصیص اعتبارات کمتر از رقم مصوب است.

معصومی خاطرنشان کرد: در سال جاری بیش از ۴۰ هزار برنامه ترویجی از جمله مسابقات کتابخوانی، نشست‌های مطالعاتی، نمایشگاه‌ها و جشنواره قصه‌گویی در استان برگزار شده است.

وی ادامه داد: خدمات کتابخانه‌ای به ناشنوایان و نابینایان و افراد توان‌خواه ذهنی در کتابخانه مرکزی ارومیه ارائه می‌شود و خوشبختانه با ارسال کتابهای گویا و بریل از طریق پست، این خدمات به سراسر استان گسترش یافته است؛ بخش روشندلان همچنین در کتابخانه طوبی شهرستان خوی هم دایر است.

اهدای ۵۸۰۸ جلد کتاب به کتابخانه‌های عمومی استان

وی ادامه داد: در بخش اهدای کتاب، ۵۸۰۸ جلد کتاب به ارزش بیش از پنج میلیارد و ۵۶۰ میلیون تومان به کتابخانه‌های عمومی استان اهدا شده است.

معصومی درباره تعطیلی کتابخانه علامه جعفری و تک شیفته شدن کتابخانه آیت‌الله خامنه‌ای چالدران نیز یادآور شد: به دلیل کمبود نیروی انسانی این تعطیلی اتفاق افتاده بود که با اخذ مجوز برای استخدام نیروی جدید، به‌زودی این کتابخانه ها فعالیت خود را از سر خواهند گرفت. 

راه اندازی کتابخانه سیار هدهد در ارومیه

خدیجه معصومی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان غربی همچنین از فعالیت کتابخانه سیار هدهد در روستاها افزود: هدف اصلی کتابخانه سیار، تحقق عدالت فرهنگی و تسهیل دسترسی به کتاب برای تمامی مردم به ویژه در مناطق کم‌برخوردار است.

وی با بیان اینکه ترویج فرهنگ مطالعه از طریق کتابخانه‌های گامی موثر در جبران کمبود خدمات کتابخانه‌ای مدارس و پاسخ به نیاز دانش آموزان در بهره‌بندی از منابع متنوع علمی و آموزشی اظهار کرد: در حال حاضر یک باب کتابخانه سیار در شهرستان ارومیه فعال است که فعالیت خود را از بهمن ماه سال گذشته آغاز کرده است. 

معصومی با بیان اینکه کتابخانه سیار ارومیه در حال حاضر به هفت روستای فاقد کتابخانه خدمات ارائه می‌دهد و به زودی تعداد نقاط خدمت به ۱۰ روستا افزایش خواهد یافت، اظهار کرد: این کتابخانه دارای سه هزار نسخه کتاب در موضوعات مختلف علمی، ادبی و تاریخی است و به گروه‌های سنی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان خدمت‌رسانی می‌کند.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی آذربایجان غربی تصریح کرد: به طور متوسط روزانه ۴۰ مراجعه کننده و به صورت هفتگی نیز ۲۰۰ نفر مراجعه کننده از خدمات کتابخانه سیار بهره‌مند می‌شوند. 

ترویج و اشاعه فرهنگ کتابخانی در جامعه دنبال می‌شود

معاون امور فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌غربی نیز گفت: ساخت فیلم کوتاه با رویکرد ترویج فرهنگ کتابخوانی و نیز کمک به تجهیز کتابخانه‌های مدارس و مساجد با اهدای کتاب و برپایی نشست‌های نقد و بررسی کتاب در هفته کتاب انجام می‌شود.

بهرعلی محمودی ۲۰ آبان در جمع خبرنگاران با اشاره به برگزاری سی و سومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی اظهار کرد: براساس ظرفیت‌های استانی، امسال در این هفته ۱۱۱ برنامه برای اجرا پیش‌بینی شده و در ۱۷ محور فعالیت خواهد شد.

وی تصریح کرد: هدف از برگزاری برنامه‌های هفته کتاب، ترویج و اشاعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه و تجلیل از آثار فاخر، نویسندگان و شاعران است. 

معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌غربی با اشاره به محاسن کتابخوانی گفت: بی‌تردید کسب علم و دانش سبب کاهش استرس و اضطراب در جامعه شده و همچنین در مهارت آموزی تاثیرگذار است.

محمودی تصریح کرد: طرح تجهیز کتابخانه‌های مدارس، مساجد و مراکز فرهنگی از دیگر فعالیت‌های مهم هفته کتاب بوده و این طرح‌ها با همکاری نهادهای مردمی، انجمن‌های فرهنگی و خیرین کتاب‌دوست اجرا می‌شود و هدف اصلی این اقدام، افزایش دسترسی عموم مردم به منابع مطالعاتی و ایجاد محیطی مناسب برای کتاب‌خوانی است و تجهیز کتابخانه‌ها زیرساختی پایدار برای توسعه فرهنگی استان فراهم می‌آورد.

وی گفت: هیچ برنامه فرهنگی بدون حضور و همکاری مردم ماندگار نخواهد بود و تمام فعالیت‌های هفته کتاب بر پایه مشارکت عمومی طراحی شده است تا مردم نقش محوری در ترویج مطالعه ایفا کنند و نهادهای فرهنگی به‌تنهایی قادر به گسترش کتاب‌خوانی نیستند و حضور خانواده‌ها و جوانان نقشی اساسی دارد. 

به گزارش ایسنا؛ کاهش مطالعه در جامعه ناشی از ترکیبی از مشغله‌های روزمره، گرانی کتاب‌ها، تغییر سبک زندگی و دیجیتالی شدن مطالعه است. با این حال، کتابخانه‌های عمومی به عنوان فضایی با دسترسی آسان و هزینه اندک نقش مهمی در ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای سواد جامعه دارند. ارتقای فرهنگ کتاب‌خوانی نیازمند اقدامات همزمان در آموزش، دسترسی به منابع و تشویق به مطالعه است.

انتهای پیام