خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری: در چهاردهمین سالروز شهادت سردار شهید حسن طهرانی‌مقدم، بنیان‌گذار و معمار صنعت موشکی ایران، مرور مسیر پرفرازونشیب او از روزهای آغازین جنگ تحمیلی تا دستیابی ایران به توان بازدارندگی بومی، نشان می‌دهد چگونه ایمان، دانش و اراده فرزندان انقلاب، کشور را از نیاز به بیگانگان در عرصه دفاعی بی‌نیاز کرد. گزارشی از مسیری که با خمپاره آغاز شد و با موشک‌های نقطه‌زن ایرانی به اوج رسید.

تصمیمی در آغاز دهه خون و مقاومت

تابستان سال ۱۳۵۹، هنگامی که حسن طهرانی‌مقدم در آستانه اعزام به خارج از کشور برای ادامه تحصیل بود، تصمیمی گرفت که سرنوشت آینده دفاعی ایران را تغییر داد. او عضویت رسمی در سپاه پاسداران را به مهاجرت ترجیح داد. در آن روزها، تحرکات ضدانقلاب در مناطق شمالی کشور، تمرکز فعالیت‌های سپاه را بر حفظ امنیت داخلی گذاشته بود. طهرانی‌مقدم به همراه دوستانش، از جمله حسن یزدان‌راد، در حوزه اطلاعات و امنیت فعال بودند.

با آغاز جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، او که تازه آموزش‌های نظامی پادگان امام حسین(ع) را پشت سر می‌گذاشت، بیست روز پس از شروع جنگ عازم جبهه‌ها شد. نخستین خبر ناگوار در همان روزها، شهادت برادرش علی بود؛ حادثه‌ای که روح او را برای همیشه با آرمان شهادت گره زد.

پس از مدتی خدمت در تهران و مقابله با گروهک منافقین، بار دیگر راهی جبهه شد و در کنار هم‌رزمانش به کار تخریب و خنثی‌سازی مین پرداخت. در همان دوران، ذهن جست‌وجوگرش متوجه ضعف ایران در تجهیزات سنگین شد. او دریافت که سپاه پاسداران، در مقابل ارتش عراق که از حمایت تسلیحاتی قدرت‌های غربی برخوردار بود، تنها چند قبضه خمپاره‌انداز و تیربار در اختیار دارد.

نخستین گام در سازمان‌دهی آتش سپاه

پس از عملیات ثامن‌الائمه(ع) و آزادسازی آبادان در سال ۱۳۶۰، طهرانی‌مقدم در بررسی غنائم جنگی متوجه یک آتشبار ۱۵۵ میلی‌متری شد که عراقی‌ها بر جای گذاشته بودند. همان توپخانه غنیمتی، نخستین جرقه برای ایجاد واحد آتش پشتیبانی در سپاه بود. چند ماه بعد در عملیات فتح‌المبین، رزمندگان تیپ ۱۴ امام حسین(ع) یک گردان توپخانه ۱۳۰ میلی‌متری را به غنیمت گرفتند.

در پاییز همان سال، حسن طهرانی‌مقدم طرحی مدون برای ساماندهی آتش خمپاره‌ای سپاه تدوین کرد. این طرح به تأیید فرماندهان وقت رسید و با امضای محسن رضایی و ابلاغ به حسن باقری، طهرانی‌مقدم به‌عنوان «فرمانده پشتیبانی آتش‌های خمپاره‌ای سپاه» معرفی شد. این نقطه، آغاز رسمی تشکیل توپخانه سپاه بود.

او با همراهی شهیدان حسن شفیع‌زاده، یعقوب زهدی، محمد آقایی و عباس سرخیلی، توپخانه سپاه را سازماندهی کرد و نخستین مرکز آموزش توپخانه را در اصفهان بنیان نهاد. از آن پس، تیپ‌ها و لشکرهای سپاه یکی‌یکی به آتش‌بارهای منظم مجهز شدند.

نیاز به برد بلند و تصمیم امام برای مقابله به مثل

با تشدید حملات موشکی عراق به شهرهای ایران، جنگ از جبهه‌ها به دل شهرها کشیده شد. در شرایطی که ایران هنوز موشک نداشت، توپخانه تنها ابزار پاسخ بود. اما برد توپ‌های ایران حداکثر ۳۰ کیلومتر بود و تنها می‌توانست نقاطی نزدیک به مرز را هدف بگیرد، در حالی‌که موشک‌های صدام تا عمق خاک ایران، حتی تهران را تهدید می‌کردند.

در بهمن ۱۳۶۲، پس از حملات گسترده عراق به مناطق مسکونی، امام خمینی(ره) بر اساس آیه ۱۹۴ سوره بقره، اجازه «مقابله‌به‌مثل محدود» را صادر کردند. این فرمان تاریخی، نقطه آغاز شکل‌گیری نیروی موشکی ایران شد.

در همان سال، طهرانی‌مقدم مأمور شد تا یگان موشکی سپاه را پایه‌گذاری کند. شلیک توپ‌های ۱۳۰ میلی‌متری به سمت بصره در زمستان ۱۳۶۲، نخستین پاسخ سپاه به حملات عراق بود. اما او می‌دانست که برای بازدارندگی واقعی، باید به موشک‌هایی با برد صدها کیلومتر دست یافت.

سفر به سوریه و لیبی؛ آموزش اسکاد و آغاز پروژه «حدید»

در مرداد ۱۳۶۳، به دعوت دولت‌های سوریه و لیبی، هیأتی از فرماندهان سپاه از جمله حسن طهرانی‌مقدم، حسن شفیع‌زاده، محمد باقری و احمد دستجردی به همراه محسن رفیق‌دوست، وزیر سپاه، عازم دمشق شدند. در بازدید از پایگاه‌های ارتش سوریه، طهرانی‌مقدم برای نخستین‌بار موشک «اسکاد بی» با برد ۳۰۰ کیلومتر را از نزدیک دید. همان‌جا بود که فهمید آینده نبردها دیگر با توپ تعیین نمی‌شود، بلکه با موشک است.

پس از بازگشت، امام خمینی(ره) دستور تشکیل نیروهای سه‌گانه سپاه را صادر کردند و در شهریور ۱۳۶۴، حسن طهرانی‌مقدم به‌عنوان فرمانده موشکی نیروی هوایی سپاه منصوب شد. مأموریتش روشن بود: فراگیری و بومی‌سازی فناوری موشکی. او تیمی ۱۳ نفره از متخصصان جوان را انتخاب کرد و تحت عنوان «گروه حدید» برای آموزش به سوریه اعزام نمود. مأموریت این گروه، یادگیری عملی پرتاب و آماده‌سازی موشک‌های اسکاد بی و فراگ-۷ بود.

در حالی که یک تیپ موشکی کامل به حدود ۳۰ نیرو نیاز داشت، گروه حدید با تنها ۱۳ نفر، باید همه تخصص‌ها از پرتاب تا هدایت را فرا می‌گرفتند. طهرانی‌مقدم با دقت علمی بالا، از استادان سوری جزئیات فنی را می‌پرسید، اما به‌زودی فهمید که حتی مربیان سوری نیز دانش کامل درباره مدارها و سامانه‌های داخلی موشک ندارند، زیرا شوروی‌ها تنها مجاز به آموزش شلیک بودند نه ساخت.

انتخاب پایگاه و تونل‌های مخفی

در همان زمان، در ایران سردار شهید امیرعلی حاجی‌زاده مأمور شد تا مقدمات استقرار و نگهداری موشک‌ها را فراهم کند. او پایگاه شهید منتظری کرمانشاه را مناسب‌ترین نقطه برای پرتاب به سمت بغداد دانست و با همکاری مهندسان سپاه، تونل‌هایی به شکل نعل اسب در دل کوه ساخت تا موشک‌ها از دید دشمن و حملات هوایی محفوظ بمانند.

از سوی دیگر، با مذاکرات دشوار، موفق شدند از لیبی هشت فروند موشک اسکاد بی به همراه تجهیزات پرتاب دریافت کنند. این موشک‌ها در پایگاه هوایی مهرآباد و سپس نوژه همدان به‌صورت موقت نگهداری شدند تا محل اصلی آماده شود.

پرتاب نخستین موشک ایرانی؛ پاسخ به جنگ شهرها

در اواخر سال ۱۳۶۳، شرایط برای نخستین پرتاب موشک فراهم شد. هدف، شهرهای نظامی عراق بود تا پیامی روشن به صدام داده شود. بامداد ۲۱ اسفند ۱۳۶۳، نخستین موشک اسکاد بی از خاک ایران به سوی مواضع دشمن در کرکوک شلیک شد. چند روز بعد، موشک‌های بعدی به بغداد و مراکز نظامی اطراف آن اصابت کردند. رسانه‌های رژیم بعث هرگز این حملات را به ایران نسبت ندادند، اما واقعیت این بود که ایران وارد عصر جدیدی از قدرت شده بود.

در نخستین پرتاب‌ها، به دلیل شرط همکاری لیبی، پرتاب توسط نیروهای لیبیایی انجام شد و ایرانی‌ها تنها ناظر بودند. اما طهرانی‌مقدم و تیمش با استفاده از فرصت آموزش عملی، تمام جزئیات فنی را یاد گرفتند. پس از مدتی، با تلاش گروه حدید، ایران به‌طور مستقل موفق به آماده‌سازی و پرتاب موشک شد. آن‌ها ظرف تنها هفده روز، همه سامانه‌های پرتاب را بدون کمک خارجی عملیاتی کردند.

از آن پس، هر موشک ایرانی با این آیه بر بدنه‌اش همراه بود: «وَ ما رَمَیتَ إِذ رَمَیتَ وَلکِنَّ اللهَ رَمی»؛ و این شعار معنوی، امضای طهرانی‌مقدم بر تاریخ موشکی ایران شد.

خودکفایی موشکی

پس از پایان جنگ، طهرانی‌مقدم تلاش خود را بر بومی‌سازی کامل فناوری موشکی متمرکز کرد. در سال ۱۳۶۶، نخستین موشک ایرانی با نام «نازعات» ساخته شد.

در دهه ۱۳۷۰، با انجام مهندسی معکوس روی موشک‌های موجود، پروژه‌های قدر و شهاب آغاز شد و در سال ۱۳۷۷، موشک «شهاب ۳» با برد بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر رونمایی شد؛ نقطه عطفی که نشان داد ایران دیگر نیازی به خرید سلاح از هیچ قدرتی ندارد.

طهرانی‌مقدم علاوه بر فرماندهی موشکی، در ایجاد یگان موشکی حزب‌الله لبنان نیز نقش مستقیم داشت و آموزش نیروهای لبنانی در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ تحت نظارت او انجام شد. در دهه‌های بعد، او با هدایت سازمان جهاد خودکفایی سپاه، پایه‌گذار نسل جدید موشک‌های سوخت جامد و سامانه‌های پرتاب متحرک شد.

با وجود فعالیت‌های فنی سنگین، طهرانی‌مقدم همواره روحیه‌ای متواضع و مردمی داشت. از حمایت از حوزه‌های علمیه و ساخت مدارس تا تکفل یتیمان و کمک به مؤسسات قرآنی، کارهای خیر او بخشی جدایی‌ناپذیر از شخصیتش بود. او باور داشت قدرت نظامی بدون ایمان و اخلاق، بی‌معناست.

پایان راه زمینی

صبح روز ۲۱ آبان ۱۳۹۰، سردار طهرانی‌مقدم در پادگان امیرالمؤمنین(ع) ملارد برای آزمایش یکی از پروژه‌های جدید سوخت جامد حضور یافت. پس از اقامه نماز، وارد سوله شد تا بر روند آزمایش نظارت کند، اما دقایقی بعد انفجار مهیبی رخ داد. او و جمعی از یارانش به شهادت رسیدند.

در وصیت‌نامه‌اش نوشته بود: «بر سنگ مزارم بنویسید: اینجا مدفن کسی است که می‌خواست اسرائیل را نابود کند.»

میراث ماندگار

امروز، در چهاردهمین سالگرد شهادت پدر صنعت موشکی ایران، نام حسن طهرانی‌مقدم نه‌تنها در یاد رزمندگان، بلکه در تاریخ علم و فناوری ایران ثبت شده است. از نخستین خمپاره‌های سال ۱۳۵۹ تا پرتاب ماهواره‌های ایرانی در مدار، مسیری طی شده که با ایمان و تلاش او آغاز شد. توان موشکی جمهوری اسلامی ایران که روزی با هشت موشک قرضی شکل گرفت، امروز با صدها موشک بومی نقطه‌زن و سامانه‌های فضایی ادامه یافته است؛ میراث مردی که از دل جبهه‌ها برخاست تا معادلات قدرت را در خاورمیانه تغییر دهد.

منبع:

خط مقدم/ فائضه غفار حدادی/ انتشارات شهید کاظمی

مردی با آزوهای دوربرد/ فائضه غفار حدادی/ انتشارات شهید کاظمی