به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، روز جهانی «فرزندخواندگی» با نماد دستی که لبخندی بر آن نقش بسته مناسبتی است که هر سال در نهم نوامبر برگزار می‌شود. در کشورمان مدل‌های فرزندخواندگی دائم، امین موقت و طرح میزبان برای به سرپرستی گرفتن کودکان برنامه‌ریزی شده که هر کدام از مدل‌ها طرفداران و منتقدانی دارد. سیاست محوری سازمان بهزیستی تقویت خانواده محوری است. در گذشته شیوه فرزندخواندگی برای کودکان بدسرپرست وجود نداشت و با تعداد زیادی از کودکان که شرایط فرزندخواندگی نداشتند، روبه‌رو بودیم. برای همین قانون حمایت از کودکان بدسرپرست مصوب سال 1353 در شهریور 1392 بازنگری شد و شکل جدید این بازنگری در این سال از سوی مجلس شورای اسلامی به دولت ابلاغ شد، با این اوصاف فرزندخواندگی در کشورمان هنوز با چالش‌های فقهی، اجتماعی و فرهنگی روبه‌رو است.

قانون حمایت از کودکان سال 92 یکی از نکات برجسته توسعه و گسترش مدل‌های مراقبت خانواده محور بود. در قانون قبلی سرپرستی دائم تحت عنوان فرزندخواندگی فقط برای کودکان بی‌سرپرست بودکه قضات احکام صادر می‌کردند. اما در سال 1392 با توجه به سیاست‌های حاکم بر بهزیستی در تعلیم و تربیت کودکان، مدل‌هایی با رویکرد خانواده محور توسعه پیدا کرد.

حمیدرضا الوند مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه 9 هزار و 300 نفر از افراد صفر تا 18 سال در خانه‌های کودکان و نوجوانان بهزیستی سکونت دارند و از خدمات شبانه‌روزی استفاده می‌کنند می‌گوید: «حدود 18 هزار نفر از کودکانمان براساس حکم صادره از مراجع قضایی ذیصلاح به خانواده زیستی یا غیر زیستی بازپیوند شده‌اند.»

الوند با بیان اینکه هر سال حدود 2 هزار و 500 کودک به فرزندخواندگی می‌روند به برنامه‌های سازمان بهزیستی برای این کودکان اشاره می‌کند: «بر اساس سیاست‌های خانواده محور سازمان دو سوم بچه‌های شبانه‌روزی در درون خانواده‌ها سازماندهی شده‌اند و سازمان بر وضعیت این کودکان نظارت می‌کند. یک سوم این بچه‌ها در مراکز شبه خانواده و مراکز کودکان و نوجوانان قرار دارند. هر ساله از بین این بچه‌ها حدود 2 هزار تا 2 هزار و 500 کودک به فرزندخواندگی می‌روند.»

خانواده‌ها، میزبان کودکان نیازمند درمان

 او در مورد آمار کودکانی که از چرخه حمایت سازمان بهزیستی خارج می‌شوند، می‌گوید: «سالانه بین 550 تا 600 نفر از نوجوانان از چرخه مراقبت‌های شبانه‌روزی و وضعیت تحت سرپرستی خارج می‌شوند و زندگی مستقل تشکیل می‌دهند.» به گفته الوند در شش ماهه اول سال‌جاری 145 نفر بر اساس حکم قضایی به خانواده‌های امین موقت واگذار شده‌اند و برای 76 نفر از این کودکان هم حکم قیمومیت صادر شده و به خانواده‌های قیم واگذار شده‌اند. او می‌گوید: ««تا امروز حدود 510 نفر از کودکان با نظارت سازمان در قالب طرح میزبان به خانواده‌های میزبان واگذار شده‌اند که بخش زیادی از آنها را کودکان نیازمند درمان تشکیل می‌دهند.»

بررسی فرزندخواندگی در 5 کمیته تخصصی

اما فرزندخواندگی و این سیاست‌های خانواده محور منتقدانی هم دارد، گروهی از فعالان حقوق کودک معتقدند که کودکان در این رفت و آمدها بین مراکز و خانواده‌های میزبان آسیب‌های روانی زیادی را متحمل می‌شوند. موضوعی که الوند مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان چندان با آن موافق نیست. او می‌گوید: «حدود دو هفته قبل در شیرخوارگاه شبیر، بهزیستی استان تهران به شکل واقعی و در مقابل اصحاب رسانه کل روند فرزندخواندگی و کمیته‌های تخصصی را به نمایش گذاشت. دفتر مراقبت از کودکان و نوجوانان در کل کشور 5 کمیته تخصصی دارد که شامل کمیته نقل و انتقال، کمیته میزبان، کمیته فرزندخواندگی، کمیته زندگی مستقل و کمیته بازپیوند است. در همه این کمیته‌ها این موارد که چه طور باید کودک پذیرش شود یا چگونه باید از یک مرکز به مرکز دیگری منتقل شود، بررسی می‌شود. ما شکل بررسی و مداخلات را به نمایش واقعی گذاشتیم تا کسی بر اساس شنیده‌ها اظهار نظر نکند.»

الوند با بیان اینکه برای خرید هر محصولی همواره بررسی‌های زیادی انجام می‌شود، چه برسد به اینکه پای یک کودک در میان باشد، می‌گوید: «مطمئن باشید وقتی قرار است در مورد یک بچه تصمیم‌گیری کنیم بدون تردید حساسیت‌ها بسیار زیاد است. همین که مردم معتقدند روند فرزندخواندگی طولانی است نشان دهنده روندی است که برای بررسی صلاحیت خانواده‌ها طی می‌شود.»

او در مورد روند فرزندخواندگی می‌گوید: «ابتدا چند گزارش مددکاری حرفه‌ای از محل کار و زندگی افراد تهیه می‌کنیم. در مرحله بعد از همسایه‌ها و روابط افراد گزارش‌هایی تهیه می‌شود. بعد نوبت مشاوره‌های فرزندخواندگی است، مشاوران باتجربه این حوزه جلساتی با متقاضیان می‌گذرانند. گزارش کامل سلامت روان و توانایی عملی متقاضیان که با شاخص‌های زیادی تهیه شده است ملاک تأیید یا عدم تأیید صلاحیت خانواده می‌شود. به مردم اطمینان می‌دهم با حساسیت بالایی این موضوع دنبال می‌شود. مطمئن باشند در کشورمان در مورد ازدواج اینقدر سختگیری نمی‌شود که در مورد سرپرستی کودکان می‌شود.»

الوند با تأکید بر اینکه همه گزارش‌ها به کمیته‌ای متشکل از روانشناس، مددکار، مربی کودک، کارشناس حقوقی، معاون سلامت اجتماعی استان و..... می‌رود، در مورد دلایل طولانی شدن روند فرزندخواندگی می‌گوید: «یکی از دلایلی که این روند طولانی است، مراحل قضایی است. یکی هم اینکه بسیاری از خانواده‌ها همه تأییدیه‌ها را دریافت می‌کنند، اما فقط فرزند دختر می‌خواهند و کمیته فرزند دختر ندارد و چون ندارد درخواست آنها را یا رد می‌کند یا آنها را در صف انتظار قرار می‌دهد. حتی گاهی برخی افراد فقط مایل به پذیرفتن کودک در سن خاصی هستند و ما کودکی در آن سن برای فرزندخواندگی نداریم بنابراین باید منتظر بمانند.»

برای هر کودک 22 زوج در صف انتظار هستند

مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان با بیان اینکه به طور میانگین برای هر کودک22 زوج وجود دارد، یعنی 44 نفر واجد شرایط برای گرفتن بچه در نوبت هستند، از زیاد بودن متقاضیان دختران نسبت به پسران خبر می‌دهد.

الوند با اشاره به مسأله محرمیت در فرزندخواندگی می‌گوید: «در قانون سال 92 برای رفع نقص قانونی ماده‌ای دیده شده که متقاضیان فرزندخواندگی باید برای راهنمایی به مراکز حوزه علمیه هدایت شوند، چرا که در مورد موضوع محرمیت نمی‌توانیم برای همه افراد یک نسخه واحد بپیچیم. افراد به مراکز حوزه علمیه مراجعه می‌کنند و در آن مراکز براساس فتوای مرجع تقلیدشان مورد راهنمایی قرار می‌گیرند که براساس فتوای مرجع تقلید خود عمل کنند.

چون در نظام فقه شیعه در بحث‌های محرمیت فرزندخواندگی هر مرجع تقلید فتوای خاص خودش را دارد.» الوند معتقد است بسیاری از افراد به دلیل محرمیت متقاضی دختران هستند در حالی که به لحاظ شرعی هیچ فرقی نمی‌کند. همان‌طور که پسر خوانده به مادر نامحرم است دختر خوانده هم برای پدر نامحرم است. مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان بهزیستی کشور می‌گوید: «رفتارهای ما منبعث از فرهنگ ماست، فرهنگ در زمان متمادی شکل می‌گیرد و عموم مردم برای اجرای آن تلاش می‌کنند. فرهنگ با شعار درست نمی‌شود باید در زمینه فرهنگ فرزندخواندگی در کشورمان تلاش کنیم.»