پس از کنفرانس جهانی علوم در سال ۱۹۹۹میلادی، سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین المللی علوم از سال ۲۰۰۱ (۱۳۸۰)، روز ۱۰ نوامبر برابر با ۱۹ آبان ماه را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» اعلام کردند.
از مهمترین اهداف یونسکو از نامگذاری روز علم، بهره‌مندی عموم مردم و آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت‌های نو بوده که موجب ارتقاء کیفیت عمومی زندگی می‌شود.

آنچه در ادامه می‌آید پاسخ‌های این پژوهشگر تاریخ فلسفه به چند پرسش خبرنگار ایسنا در همین رابطه است.

کارکردهای علم از دیدگاه فلاسفه  کدامند؟ 

هدف اصلی علم تجربی( science )شناخت قوانین حاکم بر طبیعت است تا انسان از این طریق هم به تبیین و پیش بینی رویدادها بپردازد و هم از دستاوردهای فناورانه آن برای بهبود بخشیدن به معیشت و تامین رفاه خویش بهره ببرد. تمایل طبیعی انسان به دانستن و کشف محیط پیرامون، در علم به شیوه ای هدف مند و منظم تجسم می یابد و با موازینی مثل تایید پذیری تجربی، قابلیت تبیین کنندگی، تکرارپذیری و نتایج مفید عملی ارزیابی می‌شود.
علم در معنای عام خود که همان مطلق آگاهی و دانش (knowledge ) است، علاوه بر ملاحظات تجربی شامل علوم انسانی و اجتماعی نیز می شود که البته از نظر روش و مسائل با علوم فیزیکی تفاوت دارد. در مجموع علم خواه در سطح تجربی و خواه در زمینه امور فرهنگی و انسانی یک هدف واحد یعنی ارتقای زیست جهان بشر را دنبال می کند.

چه نسبتی بین علم و جامعه وجود دارد؟

علم یک فعالیت اجتماعی تدریجی و فزاینده است و بدون تشریک مساعی گروهی از متخصصان شکل نمی گیرد. امروزه به جای اینکه از واقعیت در معنای کلی سخن بگویند،  مفهوم حالات امور(facts) را به کار می برند. برای هر جامعه علمی، فاکت ها یا حالات امور متفاوت هستند و ملاک عینیت شناخت، توافق بین الاذهانی میان همتایان معرفتی محسوب می شود. به عبارت دیگر ملاک درستی یا نادرستی گزاره‌ها توافق یا اجماع میان متخصصان است که البته در هر زمانه‌ای با توجه به چارچوب علمی و نتایج، امکان تغییر یا جرح و تعدیل این ملاک‌ها وجود دارد.

از نظر شما علم چگونه می‌تواند در خدمت جامعه و صلح باشد؟

علاوه بر اینکه علم ماهیتا اجتماعی است، در ساختن جامعه مدنی و قانون‌مند نقش مستقیم و سازنده دارد. جامعه مدرن که با سازمان‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شود، به پشتوانه نتایج حاصله از نظام منضبط علمی می‌تواند به اهداف اصلی خود یعنی افزایش بهره‌وری و تولید ثروت و بالا بردن سطح رفاه اجتماعی دست یابد. آنچه امروز تحت عنوان آینده پژوهی مطرح است، به واسطه تحقیقات میدانی در ارکان مختلف اجتماعی پیش می‌رود و نظام حکمرانی از طریق علم می‌تواند با شناخت نسبی از رویدادهای محتمل ملی و بین‌المللی آینده، در زمینه تصمیم‌گیری و مدیریت کلان جامعه موفقیت چشمگیری داشته باشد.

علم به خودی خود نسبت به صلح طلبی یا جنگ افروزی خنثی است و جوامع مختلف بسته به آرمان‌های خود از این ابزار استفاده می‌کنند. بنابراین علم خاصیت ابزاری دارد و اگر دانشمندان به بلوغ و رشد اخلاقی رسیده باشند، آن را در مسیر خدمت به نوع بشر قرار می‌دهند در غیر این صورت همچون شمشیری به دست زنگی مست خواهد بود که جهان را به آشوب می‌کشاند.

نقش دانشگاه در ترویج رابطه موجود بین علم جامعه و صلح چیست و چگونه باید باشد؟

دانشگاه علاوه بر پرورش متخصص باید به رشد اخلاقی و معنوی انسان‌ها بیاندیشد. اگر این نکته برای دانشجویان به خوبی تبیین شود که هدف اصلی کسب دانش، تبدیل شدن به شهروندی خوب و متخلق است می‌توان امیدوار بود که علم برای برقراری صلح پایدار و خدمت به نوع بشر استفاده شود. بسیاری از دانشمندان علی‌رغم رسیدن به بالاترین درجات تخصص علمی، عاری از حکمت هستند.

 مهمترین دستاورد حکمت هدایت بخردانه رفتار است و این مهم جز با پرورش استعداد اخلاقی و تعامل سازنده و مسالمت آمیز با دیگران، حفظ کرامت انسانی ، برخورد غایی و غیرابزاری با انسان؛ محقق نمی‌شود. به خاطر درهم‌تنیدگی سرنوشت انسان‌ها در جهان معاصر، پرداختن به رشد اخلاقی در کنار کسب مهارت‌های تخصصی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
انتهای پیام