به گزارش سلامت نیوز به نقل از dailygalaxy،در ماه‌های اخیر، یک رسم ساده‌ی خانگی در میان علاقه‌مندان به سلامت طبیعی و فضای آرام خانه دوباره محبوب شده است: جوشاندن پوست پرتقال با چوب دارچین. بسیاری این ترکیب را به‌دلیل بوی گرم، آرامش‌بخش و حس نوستالژیکی که ایجاد می‌کند می‌ستایند. اما پشت این عطر دلپذیر، پرسش عمیق‌تری نهفته است: آیا این رسم خانگی صرفاً نوعی خوش‌بوکننده طبیعی است، یا بازتابی از نوعی «هوشمندی زیست‌شیمیایی» فراموش‌شده است؟

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که پاسخ، چندان ساده نیست. با افزایش علاقه به عوامل ضدمیکروبی طبیعی و تصفیه‌کننده‌های هوای غیرشیمیایی، نگاه‌ها دوباره به ترکیبات موجود در پسماندهای خوراکی و ادویه‌های معمولی معطوف شده است. آنچه پیش‌تر «باور عامیانه» تلقی می‌شد، اکنون در مقالات علمی داوری‌شده بررسی می‌شود و یافته‌ها توجه جدی پژوهشگران بیوشیمی، عصب‌شناسی و بهداشت عمومی را برانگیخته است.

قابلمه‌ای روی اجاق یا یک سیستم تصفیه هوای کم‌هزینه؟

فرآیند کار ساده است: دو تا سه پوست پرتقال را همراه با چند چوب دارچین در آب برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بجوشانید. بخار حاصل، عطری شیرین و مرکباتی در فضا پخش می‌کند که بسیاری آن را «پاک‌تر از خوش‌بوکننده‌های مصنوعی» و «انرژی‌بخش و شاد» توصیف می‌کنند. اما این بخار تنها خوش‌بو نیست بلکه حاوی ترکیبات فعالی است که خاصیت ضدباکتری و ضدقارچ دارند.

یک مرور علمی در سال ۲۰۲۳ در Journal of Food Chemistry & Nanotechnology گزارش داد که پوست پرتقال، که معمولاً به‌عنوان ضایعات دور ریخته می‌شود، سرشار از فلاونوئیدها، اسیدهای فنولیک و کاروتنوئیدها است؛ مولکول‌هایی که از سلول‌ها در برابر آسیب اکسیداتیو محافظت می‌کنند. این ترکیبات به‌ویژه در بخش سفید داخلی پوست (آلبدو) متمرکزند. همان بخشی که اغلب در آشپزی دور ریخته می‌شود اما هنگام حرارت‌دیدن و تبخیر، فعال و قابل استنشاق می‌گردد.

از سوی دیگر، پژوهش‌ها درباره‌ی دارچین نیز نتایج چشمگیری داشته‌اند. مروری منتشرشده در مجله‌ی Critical Reviews in Food Science and Nutrition نشان داد که دارچین سیلان (Cinnamomum zeylanicum) دارای خواص ضدمیکروبی، آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی است. هرچند بیشتر این نتایج در محیط آزمایشگاهی به‌دست آمده‌اند، اما فعالیت مولکولی آن به‌ویژه در برابر باکتری‌های موجود در هوا می‌تواند در بهبود کیفیت هوای داخل خانه مؤثر باشد.

ترکیب بخار حاصل از این دو ماده، به‌ویژه در فضاهای مرطوب یا کم‌تهویه، می‌تواند با باکتری‌هایی مانند Staphylococcus aureus، E. coli و برخی قارچ‌ها مقابله کند. البته کارشناسان هشدار می‌دهند که این اثر به معنای «استریل‌سازی کامل» نیست، اما می‌تواند به‌طور ملموس به پاک‌تر شدن فضا کمک کند.

دکتر "یی. گُوو"، نویسنده‌ی همکار در مطالعه‌ی سال ۲۰۲۲ مؤسسه‌ی ملی سلامت (NIH) : «نکته‌ی شگفت‌انگیز این است که پسماندهای خوراکی مانند پوست مرکبات، ظرفیت درمانی بالایی دارند.»

از رایحه تا مغز: پیوندی عصبی در حال آشکار شدن

فراتر از خاصیت ضدمیکروبی و بوی مطبوع، پژوهش‌های تازه پیوندی جالب میان این ترکیبات و سلامت مغز نشان می‌دهند. مرور مقالاتی در سال ۲۰۲۲ در مجله‌ی Nutrients نشان داد که فلاونوئیدهای مرکبات، به‌ویژه نوبیلتین، می‌توانند در کاهش التهاب، استرس اکسیداتیو و بهبود حافظه نقش داشته باشند.

در چندین کارآزمایی بالینی انسانی، مصرف عصاره‌ی پوست مرکبات طی چند هفته باعث بهبود عملکرد حافظه و افزایش سطح فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF) شده است، پروتئینی کلیدی که با انعطاف‌پذیری سیناپسی و مقاومت شناختی در ارتباط است. این اثر نه‌تنها در سالمندان، بلکه در افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف یا مراحل اولیه‌ی آلزایمر نیز دیده شده است.

دارچین نیز با افزایش حساسیت به انسولین و بهبود جذب گلوکز در مغز، نقش مکملی ایفا می‌کند؛ فرآیندی که برای عملکرد عصبی سالم حیاتی است و اختلال در آن از نشانه‌های مهم بیماری‌های تخریب‌کننده‌ی عصبی به شمار می‌رود.

هرچند غلظت مواد فعال در بخار حاصل از جوشاندن کمتر از دوزهای درمانی است، اما استنشاق مکرر بخار یا استفاده از عصاره‌ی باقی‌مانده به‌صورت دمنوش یا محلول پاک‌کننده می‌تواند به مرور اثرات ملایمی از این ترکیبات را منتقل کند.

کاربردهای خانگی و پیامدهای بهداشتی

مایع باقیمانده از جوشاندن پوست پرتقال و دارچین نیز دورریختنی نیست. بسیاری از کاربران از آن به‌عنوان پاک‌کننده‌ی طبیعی سطوح، شوینده‌ی زمین یا اسپری خوش‌بوکننده‌ی هوا استفاده می‌کنند. روشی ساده که هم مواد اولیه را بازیافت می‌کند و هم نیاز به محصولات شیمیایی را کاهش می‌دهد.

افزون بر این، ویژگی‌های ضدمیکروبی و ضدقارچی این ترکیب می‌تواند در مناطق کم‌برخوردار، به‌عنوان راه‌حلی کم‌هزینه و پایدار برای بهبود بهداشت محیط به کار رود؛ به‌ویژه در مکان‌هایی که دسترسی به تصفیه‌کننده‌های هوا یا مواد ضدعفونی‌کننده محدود است.

با این حال، پژوهشگران هشدار می‌دهند که هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی زود است.

جوشاندن پوست پرتقال و دارچین تنها یک رسم دل‌انگیز خانگی نیست؛ بلکه نمونه‌ای از بازگشت هوشمندانه به طبیعت و استفاده از پسماندهای غذایی در جهت افزایش کیفیت زندگی، بهبود سلامت ذهن و کاهش مصرف مواد شیمیایی است؛ گامی کوچک که می‌تواند تأثیری بزرگ بر سلامت فرد و محیط داشته باشد.