حمل‌ونقل و جابه‌جایی آنلاین مسافر عمر زیادی در کشور ندارد و بیش از یک دهه است پلت‌فرم‌های برخط در چرخه حمل‌ونقل عمومی کشور فعال هستند. ابتدا در سال ۱۳۹۳ پلت‌فرم اسنپ اعلام موجودیت کرد و در همان ماه‌های آغاز به‌کارش با استقبال چشمگیر مردم به‌ویژه شهروندان کلان‌شهرها مواجه شد.

در سال ۱۳۹۵ رقیب اسنپ با نام تپسی پای به‌میدان رقابت گذاشت و تا امروز این دو شرکت در محیط آنلاین به‌فعالیت می‌پردازند و رقیب اصلی یکدیگر به‌شمار می‌روند. البته طی این سال‌ها شرکت‌های دیگری نیز وارد رقابت با اسنپ و تپسی شده‌اند؛ اما نتوانسته‌اند جایگاه آن‌ها را تصاحب کنند.

مسیر رو به‌جلوی اسنپ و تپسی نیز با مشکلات و چالش‌هایی همراه بوده است؛ اخذ مجوز، رضایت کاربران، نرخ کرایه، حفظ حریم خصوصی، امنیت مسافران و ... . اما با همه این‌ها، تاکسی‌های اینترنتی همچنان در سطح شهرهای کوچک و بزرگ فعال هستند و خدمات گوناگونی را در زمینه حمل‌ونقل سریع و منصفانه ارائه می‌دهند.

خوب و بد رانندگی

اقتصاد رانندگی دیگر به‌صرفه نیست. بر این اساس درحالی که قیمت سوخت، قطعات‌یدکی، هزینه تعمیرات و بیمه خودرو هر روز رشد می‌کند، کرایه‌ها ثابت مانده یا رشدشان هم‌اندازه‌ تورم نیست.

به اعتقاد رانندگان، سهم ۲۰ تا ۲۲ درصدی کمیسیون شرکت از هر سفر نیز تراز سود آن‌ها را منفی کرده است. محاسبات ساده نشان می‌دهد بخش عمده‌ درآمد راننده صرف هزینه‌های سرویس خودرویش می‌شود. روغن‌موتور، لاستیک و به‌طور کلی قطعات مصرفی و همچنین هزینه سوخت به‌ویژه در شرایط کار طولانی‌مدت، سود واقعی را به‌صفر نزدیک می‌کند.

این درحالی است که فرسودگی خودرو و هزینه بیمه در این گزارش مد نظر قرار نگرفته است. درعین حال نبود تشکل صنفی مستقل، بزرگ‌ترین حلقه‌ مفقوده در ساختار کاری رانندگان است. درحالی که در بسیاری از کشورها نمایندگان رانندگان در کمیته‌های تصمیم‌گیری شرکت‌ها حضور دارند، در کمپانی‌های آنلاین ایرانی تمام تغییرات از بالا ابلاغ می‌شود و هیچ مسیر گفت‌وگوی سازمان‌یافته‌ای وجود ندارد.

در این وضعیت، انتقادها به‌صورت پراکنده در شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های تلگرامی منعکس می‌شود و هیچ سازوکاری برای ‌اصلاح واقعی در این بخش طراحی نشده است.

نتیجه بررسی‌های میدانی و هم‌کلام شدن با رانندگان نشان می‌دهد راه برون‌رفت از معضلات موجود نه در وعده‌های تبلیغاتی، بلکه در بازنگری عملی سیاست‌های مالی و رفتاری پلت‌فرم‌های برخط نهفته است.

درواقع نخست باید نرخ کرایه‌های پایه متناسب با تورم واقعی سوخت و قطعات اصلاح شود تا درآمد راننده حداقل پاسخگوی هزینه‌های روزمره باشد. همچنین ساختار کمیسیون باید عادلانه و انعطاف‌پذیر باشد؛ به‌گونه‌ای که سفرهای سخت‌تر و زمان‌بر سود بیشتری نصیب راننده کند.

در کنار این اصلاحات مالی، بازطراحی سیستم پشتیبانی حیاتی است. لازم است نظرات مردم هم در این زمینه دیده و شنیده شود تا تصمیمات درستی برای ارائه خدمات فوری و دسترسی بهتر صورت بگیرد و راننده و مسافر و شرکت هر سه راضی و منتفع باشند.

پیگیری این موضوع می‌تواند نخستین‌گام برای بازسازی اعتماد از دست‌رفته باشد.

علاج کار

پلت‌فرم‌هایی نظیر اسنپ و تپسی به‌عنوان تاکسی‌های اینترنتی در ابتدا به‌عنوان یک راه‌حل نوین برای مسافر و راننده معرفی شدند؛ اما اکنون با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند و اگر این مشکلات حل نشود، ممکن است ادامه فعالیت در این حوزه برای بسیاری از رانندگان و استفاده از این خدمات برای بسیاری از مسافران دیگر مقرون‌به‌صرفه نباشد.

این مساله تنها به ضعف مالی مربوط نیست؛ بلکه سلامت رانندگان، حمایت‌های قانونی و سازمانی، پوشش خدمات فنی، بیمه و... را شامل می‌شود. راننده برای هرکدام از این موارد باید هزینه بالایی پرداخت کند و به بهترین شکل هم کار کند و سرویس بدهد؛ اما دغدغه‌های روزمره انرژی فرد را تحلیل می‌برد.

نرخ کرایه تاکسی‌های شهری هر سال با تصویب شوراهای شهر مشخص می‌شود؛ اما تاکسی‌های اینترنتی از سیستم قیمت‌گذاری پویا استفاده می‌کنند. این سیستم بر اساس عواملی مانند مسافت، زمان سفر، ترافیک و نسبت عرضه و تقاضا عمل می‌کند.

به این معنا که در ساعات شلوغی و ترافیک، قیمت‌ها به‌طور خودکار افزایش می‌یابد. طبق اعلام مدیران یکی از این پلت‌فرم‌ها، قیمت‌گذاری در تاکسی‌های اینترنتی به‌صورت دستی انجام نمی‌شود و بر اساس الگوریتم‌های هوشمند و پویا تعیین می‌شود.

هدف از این سیستم، تعادل بین عرضه و تقاضا و ارائه قیمتی است که برای هر ۲ طرف، یعنی راننده و مسافر مناسب باشد. در ساعاتی از شبانه‌روز که تقاضا کمتر است، قیمت‌ها از حالت عادی پایین‌تر می‌آید و مسافران می‌توانند از خدمات ارزان‌تر استفاده کنند؛ اما در ساعات شلوغ و پرتردد، به‌دلیل افزایش تقاضا و کم شدن خودروهای موجود، قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

تنها با شفافیت در نرخ‌گذاری، بازنگری در کمیسیون‌ها و ایجاد گفت‌وگوی واقعی بین مدیریت و رانندگان، می‌توان امید داشت که پلت‌فرم‌های اینترنتی دوباره به‌وضعیت برد - برد برسند.

راننده‌های این پلت‌فرم‌ها، چرخ‌های بی‌ادعای حمل‌ونقل دیجیتال کشور هستند؛ اما وقتی این چرخ‌ها از شدت خستگی و مشکلات لاینحل از حرکت بازبمانند، هیچ نرم‌افزاری توان آن‌ را نخواهد داشت که مجددا در دلِ این قشر انگیزه ایجاد کند.