خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، مرجان فرهمند: مشهد به‌عنوان کانون زیارت و معنویت در جهان اسلام، هر سال میزبان میلیون‌ها زائر از داخل و خارج کشور است؛ زائرانی که نه‌تنها برای زیارت، بلکه برای لمس مهربانی، ادب ایرانی و روح مهمان‌نوازی رضوی راهی این شهر مقدس می‌شوند.

فرهنگ میزبانی در مشهد صرفاً یک رفتار اجتماعی نیست؛ بلکه جوهره‌ای از تمدن اسلامی ایرانی است که در آداب روزمره شهروندان جلوه‌گر می‌شود و از قرن‌ها پیش هویت این شهر را شکل داده است.

در نگاه راهبردی، توسعه گردشگری مذهبی بدون ارتقای فرهنگ میزبانی امکان‌پذیر نیست. لبخند، احترام، پاسخگویی مؤدبانه و آشنایی با تفاوت‌های فرهنگی، ابزارهایی‌اند که می‌توانند خاطره‌ای ماندگار در ذهن هر زائر ایجاد کنند.

آموزش مهارت‌های رفتار با زائران خارجی، آشنایی با زبان‌ها و آداب ملت‌های مختلف، و تبیین ارزش‌های اخلاقی مبتنی بر سیره رضوی، عناصر بنیادین در شکل‌گیری شهر میزبانی نمونه‌اند.

امروزه شهرهای زیارتی جهان از جمله مکه، نجف و قم، در حال رقابت جدی برای جذب گردشگران مذهبی هستند. در این میان، مشهد می‌تواند با تمرکز بر آموزش فرهنگ میزبانی و ایجاد «هویت رضوی جهانی»، جایگاه پیشتاز خود را تثبیت کند.

شهروندان مشهد، از راننده تاکسی تا صاحب‌کارگاه و فروشنده بازار، هر کدام سفیری از فرهنگ این شهر محسوب می‌شوند. عملکرد هر فرد، تأثیری مستقیم بر تصویر جهانی از ایران و مکتب اهل‌بیت (ع) دارد.

تجربه زائر از لحظه ورود به فرودگاه، اقامت در اماکن زیارتی و رفت‌وآمد در سطح شهر، باید سرشار از احساس کرامت و امنیت باشد؛ حسی که محصول مستقیم آموزش و نهادینه‌سازی فرهنگ میزبانی در جامعه است.

آموزش فرهنگ میزبانی رضوی نه‌تنها به ارتقای کیفیت خدمات گردشگری منجر می‌شود، بلکه سرمایه اجتماعی و فرهنگی شهر را تقویت می‌کند و مشهد را از یک مقصد زیارتی صرف، به الگوی اخلاقی در جهان اسلام تبدیل می‌سازد.

تحقق این هدف، نیازمند مشارکت هدفمند نهادهای استانی، آستان قدس رضوی، شهرداری، دانشگاه‌ها و رسانه‌هاست تا با برنامه‌های آموزشی، کمپین‌های فرهنگی و تولید محتوای چندزبانه، مفهوم میزبانی رضوی را در سطح ملی و بین‌المللی بازآفرینی کنند. بی‌تردید، آموزش مستمر و همسازی فرهنگی میان مجاوران، زائران و مدیران شهری، زمینه‌ساز شکل‌گیری شهری است که نه‌تنها زیارت را تسهیل می‌کند، بلکه روح زیارت را در اخلاق عمومی تبیین می‌سازد.

آموزش فرهنگ میزبانی رضوی؛ کلید ماندگاری زائران خارجی در مشهد

حجت الاسلام علی عسکری، معاون فرهنگی، اجتماعی و زیارت استانداری خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: فرهنگ میزبانی یکی از مؤثرترین عوامل در شکل‌گیری تجربه مثبت زائران خارجی است. در شهر زیارتی مشهد، مجاوران اعم از صنوف خدماتی، رانندگان، کارکنان شهری و فعالان گردشگری نقش مستقیم در تعامل روزانه با زائران دارند.

معاون فرهنگی، اجتماعی و زیارت استانداری خراسان رضوی گفت: فرهنگ میزبانی در بین مجاوران مشهد نقش مهمی در جذب، رضایت و ماندگاری زائران خارجی دارد و آموزش این فرهنگ به صنوف و شهروندان، در اولویت برنامه‌های فرهنگی استان قرار گرفته است.

وی افزود: رفتار محترمانه، پاسخگویی مؤثر و آشنایی با آداب و تفاوت‌های فرهنگی زائران می‌تواند احساس امنیت، کرامت و تعلق خاطر را در زائر تقویت کند؛ عاملی که به‌طور مستقیم بر ماندگاری، تکرار سفر و توصیه به دیگران تأثیر می‌گذارد.

عسکری با اشاره به اجرای برنامه «فرهنگ میزبانی رضوی» گفت: در چارچوب این طرح، آموزش‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف از جمله آشنایی با آداب زیارت و فرهنگ کشورهای اسلامی، آموزش رفتار حرفه‌ای، زبان بدن و ارتباط غیرکلامی، ارائه راهنماهای چندزبانه برای صنوف و طراحی نشان افتخار میزبانی رضوی برای نهادهای برتر در خدمت‌رسانی ارائه می‌شود.

معاون فرهنگی، اجتماعی و زیارت استانداری خراسان رضوی تأکید کرد: این برنامه‌ها با هدف مشارکت فعال جامعه میزبان در تجربه زائر، ارتقا سرمایه اجتماعی و فرهنگی شهر و تبدیل شهروندان به سفیران فرهنگی و معنوی اجرا می‌شود.

به گفته وی تحقیقات نشان می‌دهد که در مقاصد مذهبی، رفتار میزبانان بیش از زیرساخت‌ها در رضایت زائران مؤثر است. زائری که با لبخند، احترام و راهنمایی درست مواجه شود، نه‌تنها سفر خود را تمدید می‌کند، بلکه مشهد را به دیگران نیز توصیه خواهد کرد.

عسکری خاطرنشان کرد: در حال حاضر شهرداری مشهد، آستان قدس رضوی و اداره‌کل گردشگری خراسان رضوی با همکاری یکدیگر، دوره‌های آموزشی، تولید محتوای چندزبانه و کمپین‌های فرهنگی را برای ارتقا فرهنگ میزبانی در حال اجرا دارند تا مشهد به شهری با «میزبانی جهانی با هویت رضوی» تبدیل شود.

مشهد ظرفیت تبدیل شدن به برند گردشگری مذهبی جهان اسلام را دارد

حسنعلی اخلاقی‌امیری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ظرفیت حضور میلیون‌ها زائر غیرایرانی در مشهد اظهار کرد: این ظرفیت بزرگ فرهنگی و مذهبی، نقش مهمی در انتقال پیام انقلاب اسلامی و تقویت جایگاه بین‌المللی مشهد به‌عنوان پایتخت معنوی جهان اسلام دارد.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: ظرفیت حضور حدود سه میلیون زائر غیرایرانی در مشهد، ظرفیتی بسیار ارزشمند است؛ هم در حوزه فرهنگی و اجتماعی و هم در حوزه اقتصادی. وقتی مشهد مقدس پذیرای این حجم از زائر از کشورهای مختلف است، می‌تواند پیام دین، مکتب اهل‌بیت (ع) و اهداف انقلاب اسلامی را به دنیای اسلام منتقل کند.

وی افزود: مسئولان چه در سطح استانداری و معاونت زیارت، چه در مدیریت شهری و شهرداری و چه در آستان قدس رضوی، در تلاش هستند از این ظرفیت استفاده کنند، اما هنوز استفاده کامل و هدفمند از آن صورت نگرفته است. در حوزه فرهنگی، اقدامات خوبی انجام می‌شود؛ از جمله برگزاری برنامه‌ها به زبان‌های مختلف در حرم مطهر و فضاسازی فرهنگی شهر در مناسبت‌ها. با این حال، ظرفیت مشهد بسیار بالاتر از این‌هاست.

اخلاقی‌امیری با اشاره به چالش‌های ساختاری در مدیریت حوزه زیارت گفت: متأسفانه به دلیل پراکندگی نهادهای متولی زیارت، هدایت و راهبری زائران از دست ما خارج شده و عملاً رانندگان تاکسی و مردم عادی، نقش راهنمای زائر را ایفا می‌کنند. با وجود این همه سازمان و نهاد در استان، نیاز است یک نظام هماهنگ و متمرکز برای مدیریت امور زائرین شکل گیرد.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در خصوص نقش مجلس در حمایت از برنامه‌های فرهنگی ویژه زائران خارجی توضیح داد: مجلس به‌صورت کلی وارد حوزه قانون‌گذاری می‌شود و در گذشته ردیف بودجه‌ای برای زیارت و کارگروه ملی زیارت در نظر گرفته شده است که اکنون به شهرهای دیگر مانند قم و شیراز نیز تسری یافته است. همچنین در لایحه بودجه ۱۴۰۴ مبلغی به عنوان عوارض ورود زائران غیرایرانی از طریق فرودگاه مشهد مصوب شده، اما متأسفانه تاکنون اجرا نشده و ما به عنوان مجلس پیگیر علت این تعلل هستیم.

وی با اشاره به نگاه آینده‌نگر مجلس نسبت به تعاملات فرهنگی با زائران خارجی تأکید کرد: مشهد ظرفیت پذیرش زائر از کشورهای اسلامی و حتی غیر اسلامی را دارد. امروز بسیاری از مردم دنیا مایل‌اند با سابقه تمدنی ایران و مشهد به‌عنوان نماد مذهبی کشور آشنا شوند. کشورهایی چون روسیه و سایر کشورهای اسلامی، می‌توانند در مسیر توسعه گردشگری مذهبی نقش‌آفرین باشند. انتظار ما این است که نهادهای متولی، این ظرفیت را بیش از پیش به دنیا معرفی کنند.

اخلاقی‌امیری به ضعف زیرساخت‌های شهری مشهد اشاره کرد و گفت: در حوزه راه، ریل و بهداشت هنوز ضعف داریم. دولت متأسفانه به مشهد به عنوان پایتخت معنوی کشور نگاه نمی‌کند و آن را صرفاً مرکز استان می‌بیند. پروژه‌هایی مانند آزادراه حرم تا حرم از سال ۱۳۸۹ مصوب شده اما اجرایی نشده است. قطار برقی و سریع‌السیر مشهد نیز مصوبه دارد ولی هنوز به نتیجه نرسیده است. رسانه‌ها باید در پیگیری اجرای این مصوبات نقش فعال‌تری ایفا کنند.

تبیین فرهنگ میزبانی رضوی، سرمایه نرم مشهد برای ماندگاری زائران خارجی

فرهنگ میزبانی رضوی، چنان‌که از نامش پیداست، برخاسته از منطق محبت، احترام و تکریم انسان است؛ منطقی که می‌تواند الگوی تعامل جهانی ایرانیان مسلمان با دیگر ملت‌ها باشد. تبیین این فرهنگ در رفتار روزمره، بزرگ‌ترین سرمایه تبلیغی برای شهر مشهد محسوب می‌شود؛ چرا که زبان اعمال، رساتر از هر رسانه‌ای پیام اهل‌بیت (ع) را منتقل می‌کند.

وقتی زائر خارجی در برخورد با یک راننده، فروشنده یا خادمی در حرم، احساس احترام و آرامش کند، مشهد در ذهن او به شهری الهام‌بخش، امن و مهمان‌نواز تبدیل می‌شود. این تجربه مثبت، زمینه‌ساز بازگشت دوباره زائر و توصیه او به دیگران است؛ حلقه‌ای که اگر آگاهانه پرورش یابد، به چرخه‌ای پایدار از گردشگری فرهنگی و معنوی خواهند انجامید.

تحقق فرهنگ میزبانی رضوی در سطح جامعه، تنها در گرو آموزش رسمی نیست؛ بلکه به تقویت باور دینی، الگوبرداری از سیره امام رضا (ع) و ایجاد حس مسئولیت اجتماعی در شهروندان وابسته است. نهادهای فرهنگی باید آموزش را از سطح شعار به مرحله عمل برسانند؛ یعنی مهارت‌های ارتباطی، زبان‌های خارجی، و شناخت آداب فرهنگی زائران را به‌صورت کاربردی به اصناف و جوانان آموزش دهند. رسانه‌ها نیز در این مسیر نقش خطیری دارند؛ زیرا با بازتاب چهره فرهنگی مشهد، می‌توانند افکار عمومی جهان را نسبت به ظرفیت نرم ایران اسلامی حساس کنند و تصویر حقیقی از تمدن رضوی ارائه دهند.

ایجاد نظام هماهنگ مدیریت زائر، حمایت قانونی و بودجه‌ای، و مشارکت مردمی، سه رکن اصلی در پایدارسازی این فرهنگ هستند؛ چرا که میزبانی کار جمعی است نه فردی. مشهد اگر بخواهد پایتخت معنوی جهان اسلام باقی بماند، باید «میزبانی رضوی» را از سطح طرح فرهنگی به فلسفه زندگی شهری ارتقا دهد تا رفتار جامعه، بازتاب آموزه‌های امام مهربانی‌ها باشد. آموزش فرهنگ میزبانی رضوی، نه تنها کلید ماندگاری زائران خارجی در مشهد است، بلکه راهی است برای تداوم معنویت، انسجام اجتماعی و معرفی چهره‌ای انسانی و درخشان از ایران اسلامی به جهان.