خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: فرش دستباف زنجان از جمله مهم‌ترین صنایع‌دستی و نمادهای فرهنگی استان زنجان است که ریشه در سنت، ذوق و مهارت مردم این خطه دارد. این هنر دیرینه علاوه بر ارزش هنری، نقش بسزایی در اشتغال‌زایی و درآمدزایی مناطق روستایی دارد. با وجود این پیشینه درخشان، تغییرات بازار، مشکلات اقتصادی و ضعف در بازاریابی، آینده این صنعت را با تهدیدهایی مواجه کرده است.

فرش زنجان با طرح‌هایی چون ماهی درهم، افشار، قبه‌ای و ریزماهی از اصیل‌ترین نمونه‌های فرش ایرانی است و قابلیت ثبت نشان جغرافیایی (GI) دارد. وجود نیروی انسانی متخصص، به‌ویژه زنان روستایی، سرمایه‌ای ارزشمند برای تداوم و انتقال این هنر به نسل‌های بعد است.

دسترسی به پشم مرغوب و رنگ‌های طبیعی باعث کیفیت بالا و دوام فرش‌های زنجان شده است. بازارهای بین‌المللی همچنان به فرش دستباف ایرانی توجه دارند و با بازاریابی مناسب، می‌توان سهم صادراتی استان را افزایش داد.

فرش دستباف زنجان میراثی گران‌بها و ظرفیت اقتصادی ارزشمندی است که با برنامه‌ریزی هدفمند می‌تواند دوباره جایگاه خود را در بازارهای ملی و جهانی بازیابد. حفظ اصالت طرح‌ها، آموزش و حمایت از بافندگان، توسعه بازاریابی دیجیتال و برندسازی منطقه‌ای، کلید احیای این صنعت اصیل و اشتغالزای زنجان است.

اگر بیمه و حمایت‌ها برنگردد، شش ماه تا یک سال دیگر چیزی از فرش زنجان باقی نمی‌ماند

در حالی‌که هنر اصیل فرشبافی زنجان روزگاری از نمادهای هویت ایرانی و اشتغال پایدار در استان بود، امروز زیر فشار بی‌توجهی و مشکلات ساختاری نفس می‌کشد. قطع بیمه از سال ۱۳۹۴، توقف پرداخت تسهیلات، افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها و رکود بازار، بافندگان را یک‌به‌یک از دار قالی جدا کرده است.

محمدحسن بیگدلی رئیس اتحادیه فرشبافان زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر از آینده‌ای تار برای این صنعت سخن می‌گوید و هشدار می‌دهد: اگر بیمه و حمایت‌ها برنگردد، شش ماه تا یک سال دیگر چیزی از فرش زنجان باقی نمی‌ماند.

پاسخ‌های رئیس اتحادیه فرشبافان به پرسش‌های خبرنگار مهر را بخوانید؛

*وضعیت فعلی فرشبافی در استان زنجان را چطور ارزیابی می‌کنید؟

فرش دستباف زنجان، هنر اصیل و هویت فرهنگی استان، این روزها در حال سقوط آزاد است. متأسفانه صنعت فرش زنجان در سراشیبی سقوط قرار گرفته است.

در گذشته بیش از ۱۹ هزار بافنده بیمه‌شده داشتیم، اما حالا این تعداد به حدود ۳۶۰۰ نفر رسیده است

از سال ۱۳۹۴ تاکنون بیمه فرشبافان در استان عملاً متوقف شده و هیچ پذیرش جدیدی انجام نشده است. این مسئله باعث شده صدها پرونده در انتظار بمانند و هزاران بافنده از ادامه کار دلسرد شوند. در گذشته بیش از ۱۹ هزار بافنده بیمه‌شده داشتیم، اما حالا این تعداد به حدود ۳۶۰۰ نفر رسیده است فقدان بیمه و تأمین اجتماعی پایدار باعث بی‌ثباتی و کاهش انگیزه تولید شده و بسیاری برای تأمین معیشت خود مجبورند به مشاغل دوم روی بیاورند.

بارها در جلسات با مدیران استانی این موضوع را مطرح کردیم، اما پاسخ‌ها فقط در حد وعده مانده است. حتی درخواست کردیم اگر تسهیلاتی وجود ندارد، حداقل سامانه ثبت‌نام بسته شود تا مردم بی‌دلیل در صف نمانند، اما هیچ اقدامی صورت نگرفت.

*علت اصلی توقف بیمه فرشبافان چیست و چه تأثیری بر تولید گذاشته است؟

سازمان تأمین اجتماعی سال‌هاست هیچ سهمیه جدیدی برای بیمه فرشبافان در نظر نگرفته است. طرح جایگزینی بازنشستگان با افراد جدید نیز اجرا نشد. نتیجه، ناامیدی بافندگان است؛ وقتی بیمه و امنیت شغلی نباشد، کسی در این حرفه نمی‌ماند. تسهیلات وعده داده شده، اما عملی نشده است.

متأسفانه تسهیلات فقط روی کاغذ است. بیش از دو هزار پرونده متقاضی وام مشاغل خانگی در اتحادیه داریم، اما از ابتدای امسال تا امروز حتی یک مورد پرداخت نشده است. منابع مالی از تهران بسیار محدود است و سهم زنجان ناچیز. مردم هر روز مراجعه می‌کنند، اما پاسخی جز «منابع نداریم» دریافت نمی‌کنند. افزایش هزینه‌ها؛ تولید دیگر صرفه ندارد.

*افزایش هزینه‌های تولید چه تأثیری بر بازار گذاشته است؟

قیمت مواد اولیه به شکل سرسام‌آوری بالا رفته است. مثلاً قیمت ابریشم از سال گذشته تقریباً دو برابر شده و به کیلویی ۱۰ میلیون تومان رسیده است. هزینه خامه، رنگرزی و دستمزد هم ۵۰ تا ۷۰ درصد افزایش یافته، اما قیمت فروش فرش تغییر چندانی نکرده است. نتیجه این است که تولید دیگر صرفه اقتصادی ندارد.

تولید فرش دستباف در زنجان حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است

تولید فرش دستباف در زنجان حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. تا دو سال پیش حدود ۳۰ هزار بافنده فعال داشتیم، اما اکنون نیمی از آن هم باقی نمانده‌اند. بسیاری از تجار زنجانی و قمی که در گذشته سرمایه‌گذاری کرده بودند، از بازار خارج شده‌اند.

*صادرات صفر و برندهای محلی بدون حمایت، وضعیت صادرات و برندینگ فرش زنجان چگونه است؟

زنجان تاجر و هیچ صادرکننده مستقیمی ندارد. فرش‌های ما معمولاً به قم یا تهران فروخته می‌شوند و از آنجا صادر می‌گردند، بنابراین سهم استان از صادرات مستقیم تقریباً صفر است. البته حدود ۱۰ برند فعال و باکیفیت در زنجان داریم که اگر حمایت شوند، می‌توانند چهره فرش زنجان را احیا کنند.

عملکرد نهادهای اقتصادی و بانکی استان چگونه است؟

واقعیت این است که اتاق بازرگانی و بانک‌ها تاکنون همکاری مؤثری نداشته‌اند. اتحادیه حتی برای شرکت در جلسات یا نمایشگاه‌های تخصصی دعوت نمی‌شود و بانک‌ها تسهیلات وعده‌داده‌شده را پرداخت نمی‌کنند. چندین بار با معاونت اقتصادی استانداری مذاکره کرده‌ایم، اما نتیجه فقط وعده بوده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است.

بارها مشکلات را در جشنواره‌ها، همایش‌ها و جلسات با مدیران صمت، استانداری و نمایندگان مجلس مطرح کردیم، اما هیچ اقدام عملی انجام نشده است. حتی زمانی که معاون وزیر یا آقای اژه‌ای به زنجان آمدند، مشکلات را حضوری گفتیم، ولی نتیجه‌ای نداشت. واقعاً بعد از سال‌ها پیگیری، خسته شدیم.

اتاق بازرگانی نیز هیچ همکاری مستقیمی با اتحادیه نداشته است. بارها خواستیم در نمایشگاه‌های خارجی چند برند فرش زنجان را معرفی کنند، اما دعوتی از ما نشد. تنها نمایشگاه بین‌المللی که برگزار شد، مربوط به محصولات کشاورزی بود و عملاً هیچ ارتباطی با فرش نداشت.

تسهیلات مالی برای مشاغل خانگی و پشتیبانان تولید فرش نیز با تأخیر و محدودیت مواجه است. به گفته مسئولان اتحادیه، تا آبان‌ماه سال جاری هیچ گونه پرداختی به متقاضیان انجام نشده است. متقاضیان ثبت‌نام کرده در سایت اداره کار، بعضاً بیش از پنج سال در صف انتظار هستند و اتحادیه نیز به دلیل نبود بودجه و پذیرش، قادر به پرداخت تسهیلات یا ارائه خدمات پشتیبانی نیست.

دستمزد روزانه بافنده ابریشم حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است. اگر تمام ماه کار کند، حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان درمی‌آورد که برای زندگی کافی نیست. بیشتر مردان از این حرفه کنار کشیده‌اند و تنها خانم‌ها به‌صورت نیمه‌وقت کار می‌کنند.

*آینده فرش زنجان را چگونه می‌بینید؟

متأسفانه نتیجه بی‌توجهی‌ها، رکود تولید، بیکاری بافندگان و از بین رفتن یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی کشور است. سال‌ها از جشنواره و شعار حمایت از فرش دستباف می‌گویند، اما در عمل هیچ اقدامی نمی‌شود. اگر همین روند ادامه پیدا کند، شش ماه تا یک سال آینده، فرش زنجان از صحنه تولید کشور حذف خواهد شد.

اگر روند فعلی ادامه یابد، آینده روشنی وجود ندارد. نه بیمه فعال شده، نه تسهیلات پرداخت شده و نه صادراتی شکل گرفته است. شاید تا شش ماه یا یک سال دیگر چیزی از فرش زنجان باقی نماند.

این صنعت نیازمند توجه فوری دولت است؛ باید سهمیه بیمه فعال شود، منابع تسهیلات تأمین گردد، قیمت مواد اولیه کنترل شود و برندهای محلی مورد حمایت قرار گیرند. فرش دستباف فقط یک شغل نیست، هویت و فرهنگ ما است. اگر امروز از آن غفلت کنیم، فردا چیزی برای احیا کردن باقی نخواهد ماند.