صنعت‌خودرو کشور سال‌هاست میان دو مسیر گرفتار مانده است؛ از یک‌ سو رویای برقی‌سازی و از سوی دیگر واقعیت اقتصادی سوخت‌های فسیلی. در شرایطی که زیرساخت تولید و تامین برق پایدار برای خودروهای برقی هنوز فراهم نشده و هزینه‌های تولید موتورهای هیبریدی سنگین است، گزینه‌ای به‌مراتب منطقی‌تر و بومی‌تر پیش ‌روی صنعت‌خودرو کشور قرار دارد: توسعه خودروهای گازسوز.

ایران دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان است و هم‌زمان یکی از معدود کشورهایی است که زنجیره‌تامین، فناوری تبدیل و دانش مهندسی تولید موتورهای گازسوز را به‌صورت بومی در اختیار دارد. با این حال، سیاست‌گزاری ناهماهنگ و بی‌توجهی به‌مزیت‌های صادراتی، باعث شده این حوزه در سایه بماند؛ درحالی که بسیاری از کشورهای منطقه، از آسیای میانه تا آمریکای لاتین، به‌دنبال جایگزین‌های پاک و اقتصادی برای سوخت‌های مایع هستند.

مزیت نسبی فراموش‌شده

در دهه ۸۰ شمسی ایران یکی از پیشگامان توسعه خودروهای گازسوز در جهان بود. بیش از سه میلیون دستگاه خودرو CNG در کشور تردد داشت و شبکه‌ای از جایگاه‌های سوخت در سراسر ایران شکل گرفت. این زیرساخت عظیم، امروز می‌تواند پایه‌ای برای بازگشت دوباره ایران به مسیر خودروهای پاک و ارزان‌سوخت باشد.

برخلاف تصور رایج، فناوری خودروهای گازسوز کاملا بومی است و در زمره معدود حوزه‌هایی قرار دارد که تحریم‌های خارجی اثر محدودی بر آن داشته‌اند. شرکت‌های دانش‌بنیان و سازندگان موتور، مخزن و سامانه سوخت‌رسان CNG در ایران توان تولید داخلی دارند و این مزیت می‌تواند محور صادرات صنعتی جدیدی شود.

توان زنجیره‌تامین داخلی

زنجیره‌تامین خودروهای گازسوز، از تولید مخزن و رگلاتور گرفته تا سیستم تزریق، سیم‌کشی و کالیبراسیون ECU، امروز توسط قطعه‌سازان داخلی قابل تامین است.

به‌گفته فعالان قطعه‌سازی، ایران در سه حوزه «سیستم‌های گازسوز»، «موتورهای دوگانه‌سوز» و «تجهیزات ایمنی CNG» در سطح رقابت‌پذیری منطقه‌ای قرار دارد. این ظرفیت، در صورت هدایت و سیاست‌گزاری صحیح، می‌تواند به یکی از موتورهای رشد صادرات صنعتی بدل شود.

در بسیاری از کشورها مانند ازبکستان، قزاقستان و ارمنستان، قیمت بنزین و گازوئیل نزدیک به نرخ جهانی است و مردم به‌صورت طبیعی به سمت گازسوز کردن خودروها گرایش دارند. ایران می‌تواند صادرکننده فناوری، قطعات و حتی خودروهای آماده گازسوز به این کشورها باشد.

بازارهای هدف صادراتی

مطالعات اخیر نشان می‌دهد کشورهای آسیای میانه، به‌ویژه ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان، از پتانسیل بالایی برای پذیرش خودروها و تجهیزات گازسوز برخوردارند.

در ازبکستان، بیش از نیمی از خودروهای در حال تردد به‌صورت غیرکارخانه‌ای گازسوز شده‌اند و نیاز گسترده‌ای به قطعات استاندارد و ایمن وجود دارد. این همان جایی است که توان مهندسی قطعه‌سازان ایرانی می‌تواند وارد شود.

شرکت‌های ایرانی با تجربه در طراحی سیستم‌های سوخت CNG می‌توانند با همکاری نمایندگان بازار و مراکز خدمات پس از فروش این کشورها، صادرات را در مقیاس‌های کوچک آغاز کنند و به‌تدریج به قراردادهای OEM نیز دست یابند.

جایگاه خودروهای گازسوز در سیاست انرژی کشور

در شرایطی که تقاضای بنزین داخلی دوباره رو به‌افزایش است و کشور ناچار به واردات سوخت شده، توسعه خودروهای گازسوز می‌تواند به‌عنوان راهبردی برای صرفه‌جویی ارزی و کاهش فشار بر بودجه انرژی تلقی شود.

از منظر زیست‌محیطی نیز خودروهای گازسوز آلایندگی بسیار کمتری نسبت به بنزینی‌ها دارند؛ میزان تولید ذرات معلق و اکسیدهای نیتروژن در این خودروها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر است.

نقش سیاست‌گزاری و نیاز به حمایت هدفمند

با وجود تمام مزایا، توسعه تولید خودروهای گازسوز نیازمند بازنگری در سیاست‌های صنعتی و انرژی کشور است. در سال‌های اخیر، تمرکز سیاست‌گزاران بر خودروهای برقی و هیبریدی بوده؛ درحالی که زیرساخت برق کشور هنوز پاسخگوی توسعه این بخش نیست.

در مقابل، گاز طبیعی گسترده‌ترین شبکه توزیع انرژی در ایران را دارد و می‌تواند پشتوانه‌ای مطمئن برای تولید و استفاده از خودروهای CNG باشد.

کارشناسان معتقدند دولت باید با ارائه بسته‌های حمایتی مشخص، از جمله تسهیلات برای نوسازی ناوگان تاکسی‌ها و وانت‌های گازسوز و همچنین مشوق‌هایی برای خودروسازان جهت تولید مدل‌های جدید، بازار داخلی خودروهای گازسوز را مجددا فعال کند.

پیوند میان صنعت خودرو و کشاورزی

یکی از حوزه‌هایی که در این زمینه کمتر مورد توجه قرار گرفته، ماشین‌آلات کشاورزی گازسوز است. از آن‌جا که بسیاری از قطعه‌سازان ایرانی در زمینه سیستم‌های دیزلی، گیربکس و قطعات ریخته‌گری فعال‌ هستند، با سرمایه‌گذاری اندک می‌توانند محصولات خود را برای تجهیزات گازسوز کشاورزی نیز تطبیق دهند.

صنعت کشاورزی در کشورهای همسایه، ازبکستان و قزاقستان، بسیار گسترده است و از منظر تحریم نیز حساسیت کمتری دارد. صادرات قطعات و موتورهای گازسوز برای تراکتورها و ماشین‌آلات کشاورزی، مسیر جدیدی برای حضور ایران در بازارهای غیرخودرویی خواهد بود.

از صرفه‌جویی تا دیپلماسی انرژی

کارشناسان حوزه انرژی معتقدند توسعه خودروهای گازسوز می‌تواند نه‌تنها بخشی از مشکلات مصرف سوخت داخلی را حل کند، بلکه به ابزاری برای دیپلماسی صنعتی و انرژی ایران در منطقه تبدیل شود.

با توجه به زیرساخت تولید مخزن، تجهیزات و موتور در داخل کشور، ایران قادر است با کشورهای منطقه قراردادهای مشترک تولید یا مونتاژ امضا کند. این همکاری‌ها، علاوه‌بر افزایش صادرات غیرنفتی، جایگاه فنی ایران را در زنجیره ارزش صنعت خودرو ارتقا می‌دهد.