محمد کافی در گفت‌وگو با ایسنا درباره بهره‌وری آب در کشاورزی، اظهار کرد: در حوزه کارایی مصرف آب، دو واژه متفاوت و مهم وجود دارد. کارایی مصرف آب، عبارت از تولید ماده خشک به ازای یک متر مکعب آب است و دیگری بهره‌وری آب، که منظور از آن تولید محصول اقتصادی به ازای یک متر مکعب آب است.

وی افزود: بهره‌وری آب واژه خاصی است که می‌تواند افراد را به اشتباه بیندازد. این شاخص، وزن محصول اقتصادی به ازای مصرف یک متر مکعب آب است، اما مقدار آب محصولات مختلف، متفاوت بوده و با یکدیگر فرق دارد.

پایین بودن شاخص بهره‌وری آب در خراسان رضوی

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد اشاره کرد: اگر دو محصول گوجه فرنگی و زعفران را در نظر بگیریم و بخواهیم وزن آن را محاسبه کنیم، این دو محصول باهم قابل مقایسه نیستند، لذا شاید شاخص واقعی بهره‌وری آب، درآمد اقتصادی به ازای مصرف یک واحد حجم آب یا همان یک متر مکعب آب باشد.

کافی افزود: این واژه و شاخص، معمولا در نقاط مختلف کشور بایکدیگر متفاوت است که علت آن میزان نیاز آبی محصولات، در مناطق مختلف کشور است. هرچه منطقه خشک‌تر باشد، نیاز آبی گیاه خاص در آن منطقه بیشتر می‌شود. هرچه گیاه نیاز آبی بیشتری داشته باشد، ممکن است شاخص بهره‌وری آب کم‌تر شود؛ لذا مقایسه شاخص بهره‌وری آب در استان‌های و میان کشورهای مختلف بسیار متفاوت است.

وی با اشاره به شاخص بهره‌وری آب در خراسان رضوی بیان کرد: در استانی همانند خراسان رضوی، اگر تمام محصولات را با هم محاسبه کنیم، شاید براساس آماری که به دست می‌آید، بهره‌وری آب حدود یک کیلوگرم بر یک متر مکعب باشد. البته در منابع، آمار ۱.۲ کیلوگرم به ازای مصرف یک متر مکعب آب نیز قید شده است اما اگر فرض کنیم این شاخص ۱.۲ کیلوگرم در هر متر مکعب نیز باشد، باز هم عدد بالایی نیست.

کافی ادامه داد: بنا بر این شاخص در خراسان رضوی، باید آب زیادی مصرف شود و محصول اقتصادی کمی به دست می‌آوریم. علت آن رطوبت نسبی پایین هوا، دمای بالا و تنش‌های محیطی مثل شوری، گرما و سرما است.

لزوم همکاری بین‌بخشی در بهبود بهره‌وری آب

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: در هر حال با وجود محدودیت‌ها، امکان افزایش بهره‌وری وجود دارد. اولین معیار و نکته، همکاری بین‌بخشی در بهبود بهره‌وری آب است. در این شاخص وزارت نیرو، وزارت کشاورزی، نهادهای اجتماعی و کشاورزان درگیر و دخیل هستند، وقتی میان این نهادهای متولی و ذی‌نفع هماهنگی و تفاهم وجود داشته باشد، به راحتی امکان مدیریت مصرف منابع آبی وجود دارد.

کافی در ادامه با اشاره به مباحث تکنیکی بهره‌وری آب، بیان کرد: اولین مسئله کاهش تلفات آب است که یکی از راهکارهای آن، اصلاح روش آبیاری است. هر چه روش آبیاری دقیق‌تر باشد راندمان بیشتر می‌شود، به طوری که راندمان آبیاری قطره‌ای شاید دو برابر آبیاری غرقابی باشد.

وی با تاکید بر اینکه باید به طور دقیق نیاز آبی گیاهان را بدانیم، افزود: آبیاری محصولات، معمولا بر اساس مدار آبیاری و دور آبیاری است که ممکن است گیاه در این مرحله نیاز به آب نداشته باشد اما آبیاری انجام می‌شود. پس باید دقیقا نیاز آبی گیاه محاسبه شده و براساس آن مقدار نیاز گیاه، آبیاری انجام شود. علاوه بر تعرق که از طریق خود گیاه انجام می‌شود، از سطح خاک نیز تبخیر صورت می‌گیرد. بنابراین هرچه بتوانیم تبخیر سطح خاک را کمتر کنیم، آبیاری مناسب‌تری خواهیم داشت.  

کافی با بیان اینکه مدیران موفق معمولاً تلاش می‌کنند سطح مزرعه خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن با پوشش گیاهی بپوشانند، اظهار کرد: خاکی که زیر پوشش گیاهی قرار دارد تبخیر کمتری دارد و در برخی موارد حتی سطح خاک مالچ‌پاشی می‌شود تا میزان تبخیر کاهش یابد.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: موضوع مهم‌تر شاید انتخاب گیاهان مناسب در الگوی کشت باشد؛ به این معنا که گیاهانی که انتخاب می‌کنیم، تنها متناسب با شرایط کنونی دسترسی به منابع آب نباشند. بر همین اساس باید اصلاح الگوی کشت انجام دهیم و گیاهانی را مد نظر قرار دهیم که به ازای مصرف یک متر مکعب آب، بهره‌وری بیشتری داشته و درآمد اقتصادی بالاتری ایجاد کنند. البته دولت باید به‌گونه‌ای انگیزه ایجاد کند که محصولات استراتژیک و محصولات اصلی، بهره‌وری اقتصادی بیشتری داشته باشند تا کشاورزان به سمت کشت این محصولات حرکت کنند.

بازچرخانی آب، از راهکارهای افزایش بهره‌وری آب در دشت مشهد

وی افزود: در خصوص برخی محصولات که نیاز آبی بالایی دارند و در فصل گرم سال تولید می‌شوند، تولیدات گلخانه‌ای و کشت زیر سقف یا زیر گلخانه می‌تواند بسیار کارآمد باشد. همچنین باید توجه داشت که در دشتی مانند دشت مشهد و دشت‌های مشابه، منابعی از آب‌های غیرمتعارف یا پساب‌ها وجود دارد که در حال حاضر استفاده مطلوبی از آنها نمی‌شود. بازچرخانی آب یکی از موضوعاتی است که می‌تواند در دشت مشهد تا حدودی شرایط را بهبود داده و بهره‌وری آب را افزایش دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، تصریح کرد: نکته بسیار مهم دیگر، بهره‌گیری از ظرفیت‌های هوش مصنوعی و سنجش از دور است تا بتوانند با دقت وضعیت آب در گیاه و خاک را گزارش دهند و بر اساس این داده‌ها، آبیاری به‌صورت دقیق انجام شود.

وی تأکید کرد: در حال حاضر به دلیل اینکه آب را به‌صورت رایگان پمپاژ می‌کنیم یا از منابع آب سطحی استفاده می‌کنیم، برای آن ارزش واقعی قائل نیستیم. باید در محاسبات خود قیمت واقعی آب را در نظر بگیریم؛ آن‌گاه است که به ازای مصرف هر متر مکعب آب، بررسی می‌کنیم که آیا تولید آن محصول صرفه اقتصادی دارد یا خیر.

چالش‌های بهره‌وری آب در خراسان رضوی

کافی درباره مهم‌ترین چالش‌های موجود در مسیر بهره‌وری آب کشاورزی در خراسان رضوی بیان کرد: آنچه در حال حاضر به‌عنوان چالش در این مسیر مطرح است، نگاه جزیره‌ای به موضوع آب است. دولت سرمایه‌گذاری اندکی در بخش اصلاح شبکه‌های آبیاری انجام می‌دهد. ناپایداری الگوی کشت نیز از دیگر چالش‌های استان است که امیدوارم این موارد مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان قرار گیرد تا بتوانیم بهره‌وری آب را سال‌به‌سال بهبود دهیم.

انتهای پیام