تولید انبوه و شیوه رقابت چینی‌ها با مدل کسب‌وکاری کم‌حاشیه، عمق زنجیره‌تامین داخلی مخصوصا در باتری و الکترونیک و تمرکز بر هزینه نهایی مشتری باعث شده بازیگران تازه‌نفوذ به‌سرعت سهم بازار قابل توجهی را از آنِ خود کنند. این روند نه تنها در بازارهای نوظهور بلکه در بازارهای اشباع‌شده اروپا نیز قابل مشاهده است و نمونه‌هایی از رشد سهم فروش برندهای چینی در بریتانیا، آلمان و اسکاندیناوی قابل ردیابی است.

پیامدهای صنعتی و زنجیره‌تامین

چین طی دهه اخیر در تولید سلول باتری، ساختار تامین قطعات الکترونیکی و نرم‌افزارهای مرتبط با خودرو سرمایه‌گذاری هدفمند و هماهنگی انجام داده است. بر این اساس دسترسی به‌خطوط تولید بزرگ، صرفه‌های مقیاس و انعطاف‌پذیری در قیمت‌گذاری، زیربنای قدرت رقابتی آن‌هاست. از سوی دیگر، بسیاری از برندهای اروپایی و آمریکایی تصمیم گرفته‌اند به‌جای رقابت در پایین‌قیمت، بر حاشیه سود بالاتر تمرکز کنند؛ در این بخش سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سطح بالا، گسترش مدل‌های SUV برقی لوکس و توسعه خدمات نرم‌افزاری اشتراکی راهبرد غالب شده است.

نتیجه این دو جهت‌گیری متفاوت، خالی شدن میدان خودروهای شهری ارزان‌قیمت برای رقباست. تسخیر بازار اقتصادی برقی به‌معنای تغییر موازنه در زنجیره‌تامین جهانی است.

افزایش صادرات خودروهای برقی ارزان‌قیمت از چین، فشار بر تولیدکنندگان قطعات اروپایی را که برای حجم‌های پایین‌تر بهینه نشده‌اند، افزایش می‌دهد و کارخانه‌های کوچک تامین‌کننده قطعه در اروپا را با ریسک تعطیلی یا تبدیل کسب‌وکار مواجه می‌کند.

از طرف دیگر، اتکا به‌باتری‌های وارداتی از آسیا، امنیت عرضه و توان چانه‌زنی در قیمت را برای بازارهای محلی کاهش می‌دهد و حساسیت سیاست‌گزاران نسبت به وابستگی راهبردی افزایش یافته است.

واکنش سیاست‌گزاران و موانع تجاری

دولت‌ها در اروپا از قیمت‌گذاری و استانداردها به‌عنوان ابزار حمایتی استفاده می‌کنند؛ در این راستا اعمال تعرفه‌ها، یارانه‌های محدود و استانداردهای سخت‌گیرانه‌تر انتشار آلایندگی و ایمنی از جمله اقدامات مرسوم است. با این حال، سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت ممکن است صرفا مانعی جزئی ایجاد کنند و برای بازگرداندن رقابت بلندمدت لازم است ترکیبی از حمایت از تحقیق و توسعه، ایجاد زنجیره تولید داخلی باتری و تسهیل سرمایه‌گذاری برای تولید خودروهای اقتصادی اتخاذ شود. رشد سریع برندهای چینی با چالش‌هایی همراه است که در بلندمدت تعیین‌کننده خواهد بود.

خدمات پس از فروش و شبکه نمایندگی هنوز در بسیاری از بازارهای اروپا به بلوغ نرسیده است و سازگاری با استانداردهای محلی ایمنی و محیط‌زیست نیازمند زمان و هزینه است.

تصویر برند و اعتماد مصرف‌کننده در بازارهای سنتی نیز فرآیندی تدریجی است و نقص در تجربه مشتری می‌تواند رشد سریع را محدود کند. با این حال، برندهایی که زنجیره خدمات و لجستیک را بهبود بخشند، می‌توانند این موانع را سریع‌تر از حد انتظار پشت سر بگذارند.

سناریوهای احتمالی برای آینده نزدیک

یکی از سناریوهای محتمل، تثبیت جایگاه چینی‌ها در بخش اقتصادی و حرکت برندهای اروپایی به‌سمت تقسیم بازار روشن و مشخص است؛ خودروهای لوکس و پلت‌فرم‌های نرم‌افزاری پیشرفته در یک سو و خودروهای شهری و اقتصادی با قیمت رقابتی در سوی دیگر.

سناریوی دوم شامل بازگشت فعال و هدفمند برندهای اروپایی است که از طریق نوآوری در تولید ارزان‌تر، شریک‌سازی با شرکت‌های باتری‌سازی و بازنگری در شبکه توزیع، سهم بازار اقتصادی را بازیابی می‌کنند.

سناریوی سوم احتمال ادغام‌ها و تملک‌های فرامرزی میان شرکت‌های متوسط را افزایش می‌دهد که هدف آن ایجاد صرفه‌جویی‌های مقیاس لازم برای رقابت با محصولات چینی خواهد بود.

برندهای سنتی که قصد دارند حضور خود در بخش اقتصادی را حفظ یا تقویت کنند، باید هم‌زمان در سه لایه عمل کنند: کاهش هزینه تولید از طریق ساده‌سازی پلت‌فرم‌ها و افزایش عمق محلی زنجیره‌تامین، بازطراحی محصول برای حفظ کیفیت محسوس، ولی حذف ویژگی‌هایی که هزینه اضافه می‌کنند و بازسازی شبکه فروش و خدمات پس از فروش به‌صورت رقابتی و محلی‌محور.

همکاری‌های فناورانه با سازندگان باتری، سرمایه‌گذاری مشترک در کارخانه‌های مونتاژ منطقه‌ای و توسعه مدل‌های اشتراکی و فین‌تک برای کاهش هزینه مالکیت می‌تواند راهگشا باشد.

پیامی برای بازار ایران

ورود خودروهای برقی اقتصادی از چین به بازار جهانی پیامی روشن دارد؛ در کوتاه‌مدت تقاضا برای خودروهای برقی کم‌هزینه افزایش می‌یابد و در بلندمدت ساختار عرضه و خدمات پس از فروش تغییر خواهد کرد. برای بازیگران داخلی بازار ایران، فرصت‌هایی هم‌زمان برای واردات رقابتی و تولید مشترک وجود دارد؛ اما نیاز به ارزیابی جامع ریسک‌های فناوری، تامین قطعات و تطبیق با استانداردهای امنیتی احساس می‌شود.

مصرف‌کننده ایرانی باید توجه کند که قیمت پایین صرفا ملاک انتخاب نیست و دسترسی به خدمات، تامین قطعات‌یدکی و ارزش بازفروش نقش تعیین‌کننده در هزینه کل مالکیت دارد.

تحول کنونی نه صرفا یک جابه‌جایی بازاری، بلکه یک بازتعریف راهبردی است؛ برندهای قدیمی یا باید مدل کسب‌وکار خود را بازپیکربندی کنند یا جایگاه خود را در بخش اقتصادی از دست خواهند داد.

برای حفظ رقابت‌پذیری، اقدامات ساختاری و سرمایه‌گذاری استراتژیک در تولید باتری، پلت‌فرم‌های ساده‌شده و شبکه خدمات محلی لازم است. بازار ایران نیز در این شرایط با فرصت واردات مقرون‌به‌صرفه و خطر وابستگی روبه‌رو است؛ بنابراین سیاست‌گزاران و فعالان بازار باید ضمن توجه هم‌زمان به فرصت و تهدید، برنامه‌ای میان‌مدت برای ایمن‌سازی زنجیره‌تامین و ارتقای استانداردها تدوین کنند.