خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: با رسیدن پاییز و خنک شدن هوا، خراسان جنوبی دوباره بوی گل زعفران می‌گیرد؛ محصولی استراتژیک، کم‌آب‌بر و ارزشمند که سال‌هاست معیشت هزاران خانوار را در این خطه خشک و کم‌بارش کشور تأمین می‌کند.

از اواخر مهرماه تا آذر، برداشت زعفران در شهرستان‌های مختلف استان آغاز شده و کشاورزان، با دستانی پینه‌بسته اما پرامید، روز خود را پیش از طلوع آفتاب در مزارع آغاز می‌کنند تا با چیدن گل‌هایی که هنوز از شبنم صبحگاهی تازه‌اند، عطری ماندگار از خراسان جنوبی به بازارهای جهانی بفرستند.

رمز کیفیت جهانی زعفران خراسان جنوبی

کارشناسان معتقدند یکی از مهم‌ترین عوامل کیفیت بالای زعفران خراسان جنوبی، شرایط خاص اقلیمی و نوع خاک منطقه است. برداشت گل‌های زعفران در ساعات اولیه صبح، هم از کاهش کیفیت محصول جلوگیری می‌کند و هم سبب می‌شود عطر و طعم طبیعی زعفران حفظ شود. این در حالی است که بیشتر زعفران‌کاران استان، خرده‌مالک و دارای مزارعی با وسعت محدود هستند. در چنین شرایطی، کیفیت جایگزین کمیت شده و همین موضوع، زعفران خراسان جنوبی را به برندی قابل اتکا در بازارهای داخلی و خارجی تبدیل کرده است.

بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، سطح زیر کشت زعفران در استان در حال حاضر ۱۶ هزار و ۹۸۲ هکتار است که از این میزان، بیش از پنج هزار و ۲۶۰ هکتار آن در شهرستان قائنات قرار دارد؛ منطقه‌ای که به نوعی پایتخت زعفران استان شناخته می‌شود.

خشکسالی و چالش آبیاری؛ زعفران‌کاران همچنان در انتظار چاره‌اندیشی

با وجود کیفیت بالای محصول، کشاورزان این خطه در سال‌های اخیر با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده‌اند. استمرار ۲۶ سال خشکسالی و کاهش شدید بارندگی‌ها سبب شده آبیاری مزارع زعفران با چالش مواجه شود. بسیاری از زعفران‌کاران استان ناچار به خرید آب با تانکر برای آبیاری مزراع خود هستند؛ مسئله‌ای که هزینه‌های تولید را به شدت افزایش داده و سودآوری کشاورزان را کاهش داده است.

در این میان، یکی از امیدهای اصلی کشاورزان، اجرای سند اصلاح الگوی کشت است که اخیراً در وزارت جهاد کشاورزی رونمایی شد. بر اساس این سند، زعفران به‌عنوان یکی از محصولات کم‌آب‌بر و اقتصادی در اولویت کشت قرار گرفته و توجه ویژه‌ای به توسعه آن شده است.

لزوم رفع موانع صادراتی؛ ارز حاصل از فروش، مسئله‌ای جدی

یکی از دغدغه‌های جدی زعفران‌کاران و صادرکنندگان، موانع صادراتی است که سال‌هاست مانند سنگی بزرگ بر مسیر توسعه این محصول ارزشمند افتاده است.

محسن احتشام، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی بیرجند، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت صادرات زعفران اظهار داشت: یکی از مشکلات اساسی ما، برگشت ارز حاصل از صادرات و انتقال پول به داخل کشور است.

وی بیان داشت: محدودیت‌های بانکی و سیاست‌های ارزی ناکارآمد، بسیاری از صادرکنندگان را با مشکل مواجه کرده و انگیزه صادرات قانونی را کاهش داده است.

به گفته وی، با وجود آموزش‌های متعدد به کشاورزان در زمینه بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری، همچنان نیاز به سیاست‌گذاری‌های حمایت‌گرانه در حوزه صادرات و بازگشت ارز احساس می‌شود.

بورس زعفران گامی رو به جلو یا ابزاری ناکارآمد؟

از ۲۵ مهرماه، معاملات رسمی زعفران در بورس کالا آغاز شده و این موضوع می‌تواند سرآغازی برای شفاف‌سازی قیمت‌ها و حذف واسطه‌ها باشد.

سلمان اسحاقی، نماینده مردم قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به این موضوع گفت: ما اجازه نمی‌دهیم زعفران با قیمت پایین از کشاورز خریداری و به دلار صادر شود.

وی ادامه داد: قیمت خرید باید بر اساس نرخ ارز و تورم تعیین شود تا سود واقعی نصیب زعفران‌کار شود.

وی همچنین از ورود دستگاه‌های امنیتی برای مقابله با قاچاق زعفران به نام کشورهای دیگر خبر داد و تأکید کرد که برند ایران باید در بازارهای جهانی حفظ و تقویت شود.

با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که ورود محصولات کشاورزی به بورس، زمانی اثربخش خواهد بود که زیرساخت‌های صادراتی و فرآوری به درستی فراهم شده باشد.

فرآوری حلقه مفقوده زنجیره تولید زعفران، زرشک و عناب

یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزی خراسان جنوبی، نبود صنایع تبدیلی و فرآوری کافی است. نماینده مردم قائنات در مجلس، با انتقاد از بی‌توجهی دولت‌ها به این بخش گفت: هر سال تنها یک درخواست داریم؛ راه‌اندازی کارخانه فرآوری.

وی با اذعان به اینکه متأسفانه این خواسته ساده در جلسات به نتیجه نمی‌رسد، گفت: اگر نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام واقعاً به دنبال محرومیت‌زدایی هستند، به‌جای توزیع بسته‌های معیشتی، کارخانه بسازند تا اشتغال پایدار ایجاد شود.

وی خواستار امضای تفاهم‌نامه‌ای سه‌جانبه بین وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت و نهادهای انقلابی برای توسعه صنایع فرآوری محصولات استراتژیک استان شد.

افزایش ۲۰ درصدی تولید زعفران در استان

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در گفتگو با مهر از پیش‌بینی افزایش ۲۰ درصدی تولید زعفران در استان خبر داد و گفت: میزان تولید زعفران خشک در سال ۱۴۰۴ به حدود ۴۲ تن خواهد رسید.

محسن اسفندیاری اظهار داشت: سطح زیرکشت زعفران در استان خراسان جنوبی هزار و ۶۲۰ هکتار است و انتظار می‌رود با افزایش بهره‌وری، عملکرد تولید در هر هکتار نیز بهبود یابد.

وی با اشاره به شهرستان‌های پیشرو در تولید زعفران افزود: شهرستان قاین با پنج هزار و دو هکتار، سرایان با سه هزار و ۴۵۶ هکتار و فردوس با سه هزار و ۱۷۷ هکتار از مهم‌ترین مناطق تولیدکننده زعفران در استان به شمار می‌روند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: تعداد زعفران‌کاران استان حدود ۲۳ هزار و ۵۲۲ خانوار برآورد شده و خراسان جنوبی همچنان رتبه دوم کشور را از نظر سطح زیرکشت و رتبه نخست را از نظر کیفیت زعفران در اختیار دارد.

اسفندیاری ادامه داد: با توجه به افزایش میزان تولید، ارزش تولیدات زعفران استان در سال جاری حدود ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی می‌شود.

وی همچنین با اشاره به بازارهای هدف صادراتی زعفران خراسان جنوبی گفت: زعفران تولیدی استان به کانادا، فرانسه، آلمان، اسپانیا و دیگر کشورهای اروپایی صادر می‌شود و عمده این صادرات در قالب انواع سرگل، نگین و سوپرنگین برای استفاده در صنایع داروسازی و غذایی انجام می‌گیرد.

بورس زرشک و عناب؛ ایده‌ای خوب اما مشروط

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در ادامه گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به برنامه‌های آینده برای توسعه بازار محصولات استان گفت: در کنار زعفران، زرشک و عناب نیز از محصولات مزیت‌دار استان هستند که معیشت بسیاری از خانوارها به آن‌ها گره خورده است.

وی بیان کرد: با راه‌اندازی بورس این محصولات تا پایان سال جاری، قیمت‌ها به شکل رسمی و شفاف تعیین خواهد شد.

اما در مقابل، برخی کارشناسان نسبت به راه‌اندازی بورس برای زرشک و عناب هشدار داده‌اند.

محسن احتشام عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی بیرجند در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: راه‌اندازی بورس برای زرشک و عناب زمانی می‌تواند مفید باشد که ابتدا فرآیند برندسازی و معرفی جهانی این محصولات انجام شده باشد.

به گفته وی بدون توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، ورود به بورس نمی‌تواند نقش تحول‌آفرینی داشته باشد.

تسهیل صدور استاندارد زعفران برای حمایت از تولیدکنندگان و مقابله با تقلب

مدیرکل استاندارد خراسان جنوبی نیز در گفتگو با رسانه‌ها از تسهیل فرآیند دریافت پروانه استاندارد برای واحدهای تولیدی زعفران خبر داد و گفت: این اقدام با هدف حمایت از تولیدکنندگان و جلوگیری از عرضه محصولات تقلبی در بازار انجام شده است.

مصطفی بذری اظهار داشت: زعفران به عنوان محصولی استراتژیک و خاص خراسان جنوبی، از این پس با شرایط ساده‌تری مشمول استاندارد اجباری می‌شود تا همه واحدهای کارگاهی بتوانند تحت پوشش چتر استاندارد قرار گیرند.

وی افزود: بر اساس تصمیم سازمان ملی استاندارد، هر سه واحد تولیدی زعفران می‌توانند از یک مسئول کنترل کیفیت مشترک استفاده کنند و واحدهای کارگاهی نیز ملزم به داشتن آزمایشگاه مستقل نیستند، بلکه می‌توانند با آزمایشگاه‌های مورد تأیید استان همکاری داشته باشند.

مدیرکل استاندارد خراسان جنوبی تصریح کرد: این تسهیلات گامی مهم در جهت ارتقای کیفیت، کاهش هزینه‌ها و مقابله با عرضه زعفران بدون نشان استاندارد است که در نهایت موجب افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و رونق صادرات طلای سرخ استان خواهد شد.

نگاه به آینده؛ کشاورزی سنتی یا اقتصادی مدرن؟

با وجود همه چالش‌ها، خراسان جنوبی امروز یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی ایران در حوزه محصولات با کیفیت بالا و ارزش افزوده زیاد است. اما این ظرفیت بالقوه، در صورت بی‌توجهی به صنایع فرآوری، اصلاح سیاست‌های صادراتی و حمایت از کشاورزان، ممکن است به فرصتی از دست رفته تبدیل شود.

در شرایطی که بحران آب، مهاجرت روستاییان و کاهش انگیزه نسل جوان برای ادامه کشاورزی رو به افزایش است، تنها راه نجات کشاورزی خراسان جنوبی، حرکت از کشاورزی معیشتی به سمت کشاورزی اقتصادی، علمی و فرآوری‌محور است.

کشاورزان، اکنون بیش از هر زمان دیگری، نیازمند حمایت‌های عملیاتی و تصمیمات کارآمد هستند؛ حمایت‌هایی که نه در حرف، که در عمل، کیفیت زندگی و معیشت آن‌ها را بهبود بخشد.