عباس مفیدی با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آب در خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بر اساس نسخه ویرایش شده صنعت آمایش استان، از ۳۷ دشت استان که مورد بررسی قرار گرفته وضعیت آبی ۳۴ دشت بحرانی است، آب پشت سدها هم در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های مکرر به طور دائم کاهشی بوده و به عنوان یک منبع مهم آب استان و شهرها، از این منابع بی‌بهره‌ایم.

وی افزود:  رواناب سالانه نیز در دو سه دهه اخیر در کل استان کاهش یافته و بحران منابع آب و کاهش رواناب درنیمه جنوبی استان محسوس‌تر است.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد هشدار داد: آب‌های زیرزمینی با توجه مصارف بالایی که در بخش‌های مختلف وجود دارد در دو سه دهه اخیر کاهش یافته و بر اساس ارزیابی که در سند آمایش استان وجود دارد، در ۲۰ سال اخیر به ازای هر سال حدوداً  ۶۸ سانتی‌متر  تراز آب‌های زیرزمینی استان پایین‌تر رفته که این برای دشت‌ها و مناطق مختلف عددهای متفاوتی است، اما در کل عددهای نگران‌کننده‌ای است و  وضعیت بسیار حساسی را نشان می‌دهد.

 وی ادامه داد: سوای وضعیت آب استان از نظر شاخص‌های مختلف چه آب‌های سطحی و چه آبهای زیرزمینی، منابع قابل استفاده نیز بنا بر وضعیت موجود، هیچ چشم‌انداز خوبی ندارد؛ حتی با توجه به شرایط اقلیمی می‌توانیم به یک دید جامع‌تری برسیم که وضعیت حاضر خیلی بحرانی‌تر هم می‌تواند بشود.

این اقلیم‌شناس با اشاره به کاهش بارش‌ها در۳۰ سال گذشته و با توجه به سند آمایش استان خاطرنشان کرد: به طور میانگین در استان خراسان نزدیک به ۳۰ میلی‌متر کاهش بارش داشتیم که متاسفانه این عدد قابل‌توجهی است.

روند تشدید دما و کاهش بارش‌ها در خراسان رضوی

وی افزود: علاوه بر آن، تعداد روزهای بارشی‌ کاهش یافته، بارش‌ها از نظر شدت تفاوت پیدا کرده به طوری که  بارش‌های سنگین و خیلی سنگین ما علی‌رغم اینکه  تعدادشان کم است، ولی از شدت بیشتری برخوردار شده که این هم از نظر استفاده از این آب‌ها و ریزش‌های جوی و از طرفی خساراتی که از جهت ایجاد سیل و مسائل دیگری که با خودشان دارند، می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

مفیدی اظهار کرد: از نظر دما، دمای استان در طی سه دهه گذشته به طور  متوسط  هر دهه نزدیک ۶۵ صدم درجه و به ازای سه دهه گذشته حدود دو درجه سانتی‌گراد دما افزایش یافته است؛ بارش‌ها در سطح استان به طور کلی کاهشی بوده است.

 وی گفت: با این تفاسیر در سال‌های آینده بر اساس چشم‌اندازی که صنعت آمایش استان فراهم کرده است، تا بازه زمانی ۱۴۲۰،  بارش‌ها حداقل ۱۲ درصد در استان خراسان رضوی کاهش و خشکسالی‌ها حدود ۱۵ درصد افزایش پیدا می‌کند کما اینکه در حال حاضر نیز خشکسالی‌ها شدید و گسترده است؛ همه این‌ شواهد در واقع گواه بر این است که در استان خراسان رضوی از نظر شرایط آبی و بارش‌ها نه شرایط خوبی داریم و نه تصویر آینده شرایط مناسبی را فراهم می‌کند.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: حتی وضعیت به گونه‌ای است که بر اساس پیش‌نگری‌هایی که صورت گرفته برخی از شرایط به گونه‌ای که حتی در تصویری که از آینده استان در سند آمایش فراهم شده، در آینده بعضی از اقلیم‌های کنونی مثل اقلیم سرد کوهستانی را به طور کامل از دست خواهیم داد و از طرفی مناطق با اقلیم گرم و خشک یا بیابانی و نیمه‌بیابانی که خیلی گرم و خشک هستند وسعت بسیار بالایی را خواهند داشت.

افزایش ۲۸ درصدی اقلیم بیابانی و گرم و خشک در خراسان رضوی

مفیدی گفت: در این زمینه عددها نگران کننده است، مثلا اقلیم بیابانی گرم و خشک از نظر وسعت مناطقی که اشغال خواهد کرد از حدود ۱۲ درصدی که در حال حاضر هست به نزدیک ۴۰ درصد خواهد رسید، همه این‌ها نشان می‌دهد که در استان خراسان رضوی شرایط بحرانی‌تر خواهد شد و به یک برنامه‌ریزی منسجم و جامع نیاز داریم تا بتوانیم از چنین شرایطی به سمت شرایط مطلوب‌تر رفته و از این شرایط  بحرانی خارج شویم.

 وی با اشاره به وضعیت بارشی در پاییز امسال توضیح داد: در کنار مواردی که از گذشته وجود دارد و تصویری که از آینده و بنا بر مطالعات سند آمایش استان داریم،  سال آبی که الان شروع شده است و پاییز را در پیش رو داریم، متاسفانه پیش‌بینی‌های مدل‌های اقلیمی نشان می‌دهد که بازهم پاییز خشکی را در کشور و از جمله در خراسان رضوی تجربه خواهیم کرد.

پاییز کم‌بارشی در پیش است

این عضو هیئت علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد:  تقریبا تمام مدل‌ها نشان می‌دهند که نیمه شمالی خاورمیانه یک دوره خشک و  پاییز خشکی را تجربه می‌کند و احتمال وقوع خشکسالی‌های گسترده‌تر در محدوده شمال شرق ایران از جمله استان خراسان رضوی و آسیای مرکزی بیشتر است و احتمال وقوع در آن بالا است، از این جهت متاسفانه در خراسان در سال آبی جدید شاهد کاهش بارش‌ها خواهیم بود.

 وی در مورد وضعیت بارش‌ها در زمستان در سال آبی جاری توضیح داد: اظهار نظر در مورد بارش‌های زمستانی هنوز زود است و نتایج پیش‌بینی‌هایی که مدل‌ها دارند هر چند الان خیلی نمی‌توان با اطمینان صحبت کرد ولی نهایتا شرایط ممکن تا نرمالی را پیش‌بینی می‌کنند یعنی خشکسالی‌ها ممکن است به صورت خفیف‌تری ادامه پیدا کند و در بعضی مدل‌ها  شرایط نرمالی هم در پایان زمستان مشاهده می‌شود.

مفیدی افزود: با توجه به اینکه مدل‌های پیش‌بینی در یک بازه 6ماهه است، نتایج پیش‌بینی خیلی  قابل اطمینان نیست و  هنوز زود است که بتوایم  به طور دقیق در مورد بارش‌های زمستانی اظهار نظر کنیم،

صحبت از باروری ابرها از جانب مسئولان، در واقع بیشتر ایجاد امید در مردم است

این اقلیم‌شناس در رابطه با بارورسازی ابرها به عنوان یک راهکار برای مقابله با خشکسالی توضیح داد:  نکته خیلی مهم در این زمینه این است که هیچگاه در هیچ یک از کشورها حتی کشورهای جنوب خلیج فارس که بعضی مثل امارات بیش از دو دهه است که پروژه‌های باروری ابرها را در دستور کارشان قرار داده و هزینه قابل‌توجهی را صرف این موضوع کرده‌اند هنوز بارورسازی یا باروری ابرها به عنوان یک راهبرد محکم، مطمئن و اطمینان‌بخش برای خروج از کم‌بارشی و کمبود آب مطرح نبوده است.

وی تصریح کرد:  به دلیل عدم قطعیت بسیار بالایی که پروژه‌های باروری ابرها دارند، سرمایه گذاری گسترده‌ای از جانب سیاستگذاران و دولتمردان به عنوان یک راهبرد اصلی برای خروج از  خشکسالی و برون رفت از کم بارشی مطرح نبوده است.

مفیدی با بیان اینکه علی‌رغم مطالعات زیادی که در جهان انجام می‌شود و عمدتاً هم در حال ارزیابی  باروری ابرها هستند، صحبت از باروری ابرها از جانب مسئولان، در واقع بیشتر ایجاد امید در مردم است و علی‌رغم اینکه پروژه‌های باروری ابرها در کشور ما سابقه نسبتا طولانی دارد، هنوز یک گزارش جامع و مطمئنی از اینکه باروری ابرها توانسته باشد در یک محدوده‌ای باعث افزایش بارش پایداری بشود، نداریم.

 وی ادامه داد: از طرفی پروژه‌هایی که در حال حاضر در دست اجرا است هیچ مستندات علمی دقیقی که نشان بدهد افزایش بارش را در مناطقی از کشور تجربه کردیم، ارائه نشده و همه اینها ما را به این نتیجه می‌رساند که با توجه به عدم قطعیت بالایی که این پروژه‌ها دارند، از طرفی نبود زیرساخت‌ها و امکانات لازم برای مطالعه دقیق ابرها و انجام این پروژه‌ها، عملاً در واقع بهره‌گیری از این تکنولوژی برای افزایش بارش نمی‌تواند یک راهبرد یا حتی یک روش کوتاه مدت مطمئن باشد کما اینکه هزینه‌های بسیار زیادی را هم به ما تحمیل کند، بدون اینکه نتایج قابل ارزیابی را به همراه داشته باشد.

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: ارزیابی‌های مختلفی در سطح جهانی از پروژه‌های باروری ابرها صورت گرفته؛ مثلا ارزیابی که بنیاد علوم ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۰۳ از پروژه‌های جهان انجام داده و ارزیابی که سال ۲۰۱۸ سازمان هواشناسی جهانی داشته، علی‌رغم تمام پیشرفت‌های علمی و مخصوصا تکنولوژی که در دهه‌های اخیر و سال‌های اخیر صورت گرفته و علی‌رغم تمام فعالیت‌هایی که در سطح جهانی انجام می‌شود، همه متفق‌القول انجام باروری ابر را با عدم قطعیت بالایی می‌دانند که در بسیاری از موارد نه تنها باعث افزایش بارش نشده بلکه حتی کاهش بارش را در محدوده هدف به همراه داشته است.

وی تاکید کرد: پیشنهاد می‌شود که وزارت نیرو اول در یک محدوده کوچک و بر اساس مطالعه جامع روی ابرها و روی تیپ‌های خاصی از  سیستم‌ها پروژه‌اش را انجام دهد و بعد از اینکه مطالعات صورت گرفت و ارزیابی شدند در یک محدوده گسترده‌تر مورد توجه قرار گیرد.

 این اقلیم‌شناس خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور بدون انجام چنین مطالعاتی می‌بینیم که به شکل گسترده با توجه به اظهاراتی که وزارت نیرو و سازمان متولی داشته، در ۲۳ استان کشور و در سطح وسیعی این کار ظاهرا عملیاتی شده و در حال انجام است که با توجه به  شناختی که از پروژه‌های باروری در سطح جهانی وجود دارد، چنین اقدامی بدون اینکه گاهاً نتیجه‌ای برای ما حاصل کند، تحمیل  هزینه بر دولت است.

 وی در مورد راهکارهایی برای مواجهه با بحران آب در استان توضیح داد: متخصصین مختلف از جنبه‌های مختلف راهکارهای خوب متعددی را ارائه کردند کما اینکه دانشگاه‌ها و مراکز تخصصی از گذشته‌های دور روی این مسائل کار کردند و راهکارها و پیشنهادهای مختلفی را در به دولتمردان و سیاستگذاران پیشنهاد کرده‌اند.

خشکسالی‌ها یک ویژگی اقلیمی ذاتی منطقه است و باید خود را با آن سازگار کنیم

عضو هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه ما از نظر اقلیمی کشور  کم‌بارشی هستیم و به طور طبیعی و ذاتی کشورمان دارای کمبود بارش است، خشکسالی‌ها یک ویژگی اقلیمی ذاتی این سرزمین محسوب می‌شود، بنابراین  اولین رویکرد و راهبردی که دولت باید بسیار به آن توجه داشته باشد، این است  که در  همه ارکان جامعه‌، چه تمام وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و چه مردم باید خودمان را با این اقلیم خشک وبا این کم‌ بارشی و کم آبی سازگار کنیم.

وی افزود:  بزرگ شدن شهرها، افزایش جمعیت کلانشهرها، مصارف بی‌رویه‌ای که در بخش‌های مختلفی وجود دارد، در  بخش‌های کشاورزی و حتی آب شرب، نوع مصرف با شرایط و ظرفیت‌های اقلیمی ما همخوانی ندارد و اولین  ساز و کار و راهبرد اصلی باید این باشد که ما این این شرایط اقلیمی را بپذیریم و خود را  با آن سازگار کنیم.

مفیدی با اشاره به اینکه بخش قابل‌توجهی از آب مصرفی ما در بخش کشاورزی است تاکید کرد: در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت، بهینه کردن مصرف آب بخش کشاورزی از طریق  تغییر الگوی کشت و  تغییر گونه‌های کشاورزی که به لحاظ نیاز آبی، پر مصرف هستند، باید به صورت جدی در برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت مورد توجه قرار گیرد.

این اقلیم‌شناس با بیان اینکه مصرف‌های آب شهری و اینکه آب شرب از آبهای مصرف عمومی جدا شود و در زمینه مصرف آب در همه بخش‌ها فرهنگ‌سازی صورت گیرد، گفت: اینها اقدامات ضربتی و کوتاه مدتی است  که لازم است تا در این شرایط خشکسالی و همچنین شرایط بحران آب، در همه جهات و توسط همه سازمان‌ها مدنظر قرار گیرد و برنامه‌های عملیاتی برای زودتر نتیجه بخش بودن این اقدامات داشته باشیم.

خراسان رضوی، دومین استان کشور از نظر افزایش دما

وی یادآور شد: کشور ما مثل بسیاری از مناطق کره زمین، گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را  تجربه می‌کند و استان خراسان، هم از نظر وضعیت دما و هم از نظر بارش در سال‌های اخیر با افزایش دما و از  طرفی کاهش بارش‌ها مواجه بوده است؛ در چشم‌انداز آینده و بر اساس مدل‌های اقلیمی این شرایط  تشدید می‌شود به طوری که خراسان در حال حاضر از نظر افزایش دما، دومین استان در بین استان‌های کشور است  که  بالاترین روند افزایش دما را تجربه می‌کند و این در آینده هم به همین شکل ادامه خواهد داشت.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از نظر بارش هم خراسان رضوی جزو ۱۰ استان اول از نظر نرخ کاهش بارش‌ها است و همه اینها  ما را به این نتیجه می‌رساند که باید این ویژگی‌های اقلیمی سرزمینمان را بپذیریم و تمام برنامه‌ریزی‌ها را بر اساس آن  تنظیم و تغییر بدهیم.

مفیدی اظهار کرد: از طرفی برنامه‌های مربوط به تغییر اقلیم و ایجاد تاب‌آوری در زیست بوم‌ها و  محیط طبیعی خودمان بسیار مورد نیاز است و  در سطح ملی و منطقه‌ای باید هر چه  زودتر سیاست‌گذاری و برنامه‌های دقیق لازم در این زمینه انجام و مورد استفاده قرار گیرد.

انتهای پیام