به گزارش سلامت نیوز به نقل از رکنا، دکتر مهدی زارع هشدار می‌دهد: تهران روی پهنه‌ای زمین‌شناختی ساخته شده که جنوب و دشت‌های مرکزی آن، به دلیل خاک نرم و اشباع، هر زلزله‌ای را ۲ تا ۱۰ برابر تشدید می‌کنند.

فرو ریختن ساختمان‌ها، شکست خطوط آب و گاز، روانگرایی خاک، نشت زباله و مواد شیمیایی و فرونشست شدید زمین، تهران را در معرض فاجعه‌ای زیست‌محیطی و انسانی بی‌سابقه قرار داده است.تهران روی بمبی زمین‌شناختی نشسته است؛ خاک نرم و اشباع در جنوب و دشت مرکزی شهر می‌تواند امواج لرزه‌ای را ۲ تا ۱۰ برابر تشدید کند، ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها را فرو بریزد و فاجعه‌ای محیط زیستی شامل آلودگی آب، گاز و زباله ایجاد کند. فرونشست شدید زمین و وجود صنایع و دفن زباله روی این خاک‌ها، خطر زلزله تهران را به تهدیدی چندلایه و غیرقابل چشم‌پوشی تبدیل کرده است.

در تهران شرایط خاک، زمین‌شناسی، تشدید خطرات زلزله به سطح آسیب در زمینلرزه های آینده مربوطند. تهران بر روی یک پهنه مرز زمین‌شناختی و زمین‌ساختی بین البرز و ایران مرکزی و مرز توپوگرافی بین رشته‌کوه البرز در شمال و دشت تهران در جنوب ساخته شده است. ‌در تهران سه پهنه قابل تفکیک است.

- منطقه شمالی (کوهپایه‌های البرز) از سنگ بستر و کنگلومرای متراکم و سیمانی شده سازند هزار دره تشکیل شده است. بخش مهمی از سنگ بستر مناطق شمالی تهران از همین کنگلومرای سخت شکل گرفته است. لایه‌های نازک خاک، سنگ هوازده و مخروط‌افکنه‌های بسیار سخت و دانه‌درشت ‌در مناطقی مانند سوهانکُ قیطریه و سعادت آباد از رسوبات شاخص این نواحی است. سرعت موج برشی بالا، به این معنی که امواج لرزه‌ای به سرعت و با تغییر کمتر از آنها عبور می‌کند و امواج لرزه ای تشدید نمی شود.

- منطقه مرکزی تهران از رسوبات آبرفتی قدیمی‌تر و ضخیم لایه تشکیل شده است. این رسوبات لایه‌هایی از شن، ماسه و سیلت هستند که طی هزاران سال فشرده شده‌اند. شن و ماسه متوسط تا متراکم نسبتاً مقاوم ‌منجر به تشپیپ امواج لرزه ای د مناطق مرکزی می شود.

- منطقه جنوبی تهران با رسوبات آبرفتی و دشت سیلابی جدید شناخته می شود. این منطقه از نظر زمین‌شناسی جدیدترین بخش دشت است که از رسوبات نرم، سست و اشباع از آب تشکیل شده و شامل سیلت‌های ریز، رس و ماسه سست در مناطقی مانند شهرری و کهریزک است.

در این ناحیه سرعت موج برشی بسیار پایین است که عامل اصلی تشدید امواج لرزه ای در این نواحی در هنگام یک زلزله مهم بعدی خواهد بود. امواج لرزه‌ای که از سنگ بستر سخت به لایه‌های خاک نرم می‌رسند، با کاهش سرعت مواجه می‌شوند. برای صرفه‌جویی در انرژی، دامنه امواج افزایش می‌یابد، دقیقاً مانند موجی که با نزدیک شدن به ساحل کم‌عمق بلندتر می‌شود.

همان زلزله‌ای که امواجش از سنگ بستر زیر شهر منتشر شود، در مناطق جنوبی تهران در مقایسه با دامنه‌های شمالی به صورت لرزشی بسیار قوی‌تر و طولانی‌تر احساس خواهد شد. رس‌ها و لای‌های نرم مانند یک تقویت‌کننده عمل می‌کنند و به طور بالقوه دامنه امواج لرزه ای را ۲ تا ۱۰ برابر افزایش می دهند که بدین ترتیب شدت زلزله را ۲-۳ واحد در مقیاس شدت مرکالی ‌و سطج شتاب زلزله را حدود ۲ تا ۴ برابر افزایش می‌دهند.

‌در هنگام یک زلزله شدید در خاک‌های شنی اشباع و سست که در مناطق مرکزی و جنوبی تهران رایج است، لرزش شدید باعث می‌شود ذرات خاک ساختار خود را از دست بدهند و سعی در تغییر شکل داشته باشند. فشار آب بین آنها به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد و زمین شنی اشباع از آب را به یک دوغاب مایع مانند تبدیل می‌کند.

در تهران ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها واقع در مناطقی مانند جنوب شهرری می‌توانند با از دست دادن استحکام خاک، فرو بریزند، کج شوند یا فرو بریزند. خطوط لوله و مخازن مدفون می‌توانند به سطح بیایند. این یک خطر جدی برای مناطق نزدیک به بستر رودخانه‌های سابق و کانال‌ها در مناطق جنوبی است. این وضع در آستانه اشرفیه و موچصفهان و نزدیکی لاهیجان در زمان زلزله ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ منجیل تجربه شد.

از سوی دیگر تهران در یک حوضه رسوبی با رسوبات ضخیم لایه ساخته شده که برآورد شده در مناطق مرکزی تهران ضخامت رسوبات به بیش از ۱۰۰۰ متر بسد. هنگامی که امواج لرزه‌ای وارد این حوضه می‌شوند، می‌توانند به دام افتاده و تشدید شوند، انرژی را متمرکز کرده و جنیش شدید تری ایجاد کند. این موضوع می‌تواند به دلیل هندسه پیچیده سه‌بعدی سنگ بستر زیر شهر، منجر به خسارات غیرمنتظره زیادی در مناطق خاصی حتی در مناطق مرکزی شتهر مانند گیشا و یوسف آباد و پردیسان شود که مستقیماً روی نرم‌ترین خاک‌ها نیستند.

نگرانی‌های محیط زیستی زلزله تهران

زمینه زمین‌شناسی و لرزه‌ای، مجموعه‌ای از نگرانی‌های زیست‌محیطی به هم پیوسته را ایجاد می‌کند. پارگی شریان‌های حیاتی در زلزله با گسیختگی خطوط لوله آب، سیستم‌های فاضلاب و خطوط گاز رخ می دهد. این امر به ویژه در مناطق جنوبی که روانگرایی باعث شکستن لوله‌ها می‌شود، فاجعه‌بار است. نتیجه آن از دست دادن همزمان آب آشامیدنی و آتش‌سوزی‌های گسترده ناشی از شکستگی خطوط لوله گاز خواهد بود.

صنایع و انبارهای مواد خطرناک در جنوب و غرب تهران میتواند مواد شیمیایی و سموم را نشت دهد و خاک و آب‌های زیرزمینی را آلوده کند. محل‌های دفن زباله اصلی مانند کهریزک و آرادکوه در جنوب و روی این خاک‌های ضعیف واقع شده‌اند. روانگرایی می‌تواند باعث شکست فاجعه‌بار شود و موجی از زباله و شیرابه را به محیط زیست آزاد کند از سوی دیگر دهه‌ها فعالیت صنعتی، ترافیک و مدیریت نامناسب زباله، خاک‌های تهران، به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی، را به فلزات سنگین (مانند سرب، کادمیوم) و هیدروکربن‌ها آلوده کرده است.

لرزش و در نتیجه روانگرایی در خاکهای سطحی در نواحی جنوبی تهران آلودگی را لایه‌های عمیق‌تر بیرون می‌کشد و به‌طور بالقوه آنها را با سفره آب مخلوط می‌کند و بحران آلودگی پس از فاجعه را تشدید می‌کند.

فرونشست با حرکت آهسته در تهران در درجه اول ناشی از استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی است. با پمپاژ آب، فضاهای خالی در خاک فرو می‌ریزند و زمین نشست می‌کند. سریعترین فرونشست (تا ۲۵ سانتی‌متر در سال) در دشت‌های جنوبی و غربی، دقیقاً در جایی که خاک‌های نرم و قابل تراکم قرار دارند، رخ می‌دهد.

اخیرا در داخل شهر تهران در مناطق ۹ و ۱۰ شهرداری تهران گزارشتهایی از فرورنشست زمین با سرغت بیش از ۳۰ سانتیمتر در سال از سازمان نقشه برداری کشور منتشر شده است. فرونشست به زیرساخت‌ها ساختمان‌ها، جاده‌ها، خطوط لوله آسیب می‌رساند و آنها را در برابر زلزله‌های حتی متوسط آسیب‌پذیرتر می‌کند.

از سوی دیگر فرونشست می‌تواند میدان تنش روی گسل‌های مجاور مانند گسل شمال تهران و گسل پردیسان در منطقه غربی تهران و گسلهای کهریزک و رباط کریم در جنوب تهران را تغییر دهد . اگرچه رخداد زمینلرزه پدیدای ژرف است و اساسا فرونشست زمین پدیده ای سطحی و نزدیک به سطح است ولی در مناطقی که حجم برداشت آب زیاد و گسل به محرله گسیختگی نزدیک باشد نشانه هایی از تحریک گسل با پمپاژ وسیع آب و تخلیه آبخوان و در نهایت فرونشست مثلا برای زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ ملارد وجود دارد. .

یک زلزله بزرگ می‌تواند آتش‌سوزی‌های بی‌شماری را در اثر پارگی خطوط گاز، اتصال کوتاه برق و حوادث کارخانه‌های شیمیایی ایجاد کند. این امر باعث ایجاد یک توده عظیم و طولانی مدت از دود سمی می‌شود که با آلودگی معمول ترکیب شده و یک بحران شدید بهداشت عمومی ایجاد می‌کند.

خاک‌های آبرفتی نرم و جوان در جنوب محل سکونت آسیب‌پذیرترین جمعیت‌هاست . این آبرفتهاکه به طور چشمگیری لرزش زلزله را تشدید می‌کنند، روان می‌شوند و در حال حاضر از فرونشست شدید زمین و آلودگی‌های از پیش موجود رنج می‌برند.

‌