خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: توسعه شهری، افزایش جمعیت و گسترش ساختمان‌های بلندمرتبه و مجتمع‌های صنعتی، مفهوم «مدیریت بحران» را به یکی از محورهای اصلی حکمرانی محلی تبدیل کرده است. در این میان، سازمان‌های آتش‌نشانی به‌عنوان خط مقدم حفاظت از جان و مال شهروندان، نقشی بی‌بدیل در ساختار ایمنی شهری ایفا می‌کنند؛ نقشی که هرچه شهر پیچیده‌تر و متراکم‌تر شود، حساس‌تر و حیاتی‌تر خواهد شد.

شهر یزد با جمعیتی بالغ بر ششصد هزار نفر، یکی از شهرهای تاریخی، صنعتی و درعین‌حال در حال گسترش ایران است. توسعه صنایع در محدودهٔ شهرک صنعتی، رشد مجتمع‌های مسکونی در مناطق جدید و گسترش ساختمان‌های مرتفع، همگی بار مسئولیت آتش‌نشانی یزد را سنگین‌تر کرده‌اند. در چنین شرایطی، هرگونه ضعف در حوزهٔ نیروی انسانی، تجهیزات یا هماهنگی میان نهادهای مرتبط می‌تواند در زمان حادثه، به تفاوتی میان «مهار بحران» و «وقوع فاجعه» بینجامد.

استانداردهای بین‌المللی در حوزهٔ ایمنی شهری، بر توازن میان تجهیزات، آموزش و نیروی انسانی تأکید دارند. بر اساس ضوابط جهانی، به‌ازای هر ۲۵۰۰ نفر جمعیت شهری، باید حداقل یک نیروی عملیاتی آتش‌نشانی در دسترس باشد. این شاخص، مبنایی برای طراحی شبکه ایستگاه‌ها و زمان واکنش به حادثه محسوب می‌شود. اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد بسیاری از شهرهای کشور، از جمله یزد، با فاصله‌ای قابل‌توجه از این استاندارد مواجه‌اند.

در سال‌های اخیر، توسعه تجهیزات در سازمان آتش‌نشانی یزد با جدیت دنبال شده است، اما مسئلهٔ کمبود نیروی انسانی همچنان به‌عنوان چالش اصلی مطرح است. سازمان آتش‌نشانی شهرداری یزد به دلیل آنکه تنها سازمان آتش‌نشانی شهرستان یزد نیز به شمار می‌رود، باید جمعیتی بالغ بر ۸۵۲ هزار نفر را که علاوه بر شهر یزد مربوط به شهر حمیدیا، شاهدیه، بخش اکرمیه و بخش مرکزی یزد است را پوشش دهد، درحالی‌که یزد به بیش از ۳۳۰ نیروی عملیاتی نیاز دارد، تنها حدود نیمی از این تعداد در حال خدمت‌اند. همین نابرابری میان نیاز و توان، موجب فشار مضاعف بر نیروهای فعال و کاهش ظرفیت واکنش در زمان بحران شده است.

در ادامه این گزارش در گفتگو با سعید پاک‌سرشت رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری یزد و فاطمه زارع عضو شورای اسلامی شهر و نماینده این شورا در سازمان آتش‌نشانی به بررسی موضوعات مربوط به این حوزه می‌پردازیم.

فاصله یزد از استانداردهای جهانی ایمنی شهری

سعید پاک‌سرشت در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به فاصله موجود میان وضعیت فعلی سازمان و شاخص‌های استاندارد اظهار کرد: مطابق با استانداردهای بین‌المللی، برای جمعیت ۸۲۵ هزارنفری محدوده تحت پوشش سازمان آتش‌نشانی یزد، باید حدود ۳۳۰ نیروی عملیاتی فعال داشته باشیم. در حال حاضر، تنها ۱۶۰ نفر در خدمت هستند؛ یعنی کمتر از نیمی از میزان نیروی استاندارد موردنیاز در اختیار ما قرار دارد.

وی افزود: سال گذشته مجوز جذب ۹۷ نفر صادر شد، آزمون کتبی و عملی برگزار شد و در نهایت ۶۱ نفر پذیرفته شدند که از ابتدای آبان‌ماه وارد دوره آموزشی خواهند شد، بااین‌وجود، پس از جذب این نیروها نیز هنوز حدود ۹۰ نفر کمبود خواهیم داشت.

به گفته رئیس سازمان آتش‌نشانی یزد، این مشکل محدود به یزد نیست و تقریباً همه سازمان‌های آتش‌نشانی کشور با کمبود نیرو روبه‌رو هستند. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها، مجوزهای جدید برای جذب نیروهای بیشتر صادر شود.

توسعه تجهیزات در سایه کمبود نیرو

پاک‌سرشت با اشاره به وضعیت تجهیزات این سازمان گفت: خوشبختانه یزد از نظر تجهیزات، یکی از شهرهای پیشرو کشور است، در حال حاضر ۱۳ ایستگاه فعال در مناطق مختلف از جمله شاهدیه، امام‌شهر، شهرک صنعتی و محمودآباد و دیگر نقاط شهرستان یزد داریم که به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند.

وی ادامه داد: یزد از معدود شهرهایی است که به نردبان‌ها و پلتفرم‌های امداد در ارتفاعات ۲۷، ۳۲ و ۵۶ متری مجهز است، این تجهیزات در حوادث مربوط به ساختمان‌های بلندمرتبه نقش حیاتی دارند.

پاک‌سرشت درباره وضعیت ناوگان عملیاتی سازمان نیز گفت: به دلیل هزینه بالای تأمین قطعات و محدودیت‌های وارداتی، بازسازی خودروهای سنگین در دستور کار قرار گرفته است و سالانه دو دستگاه بازسازی می‌شود که حدود چهار سال به عمر مفید آنها می‌افزاید. همچنین یک تانکر آب‌رسان ۳۳ هزارلیتری برای منطقه صنعتی خریداری شده است.

وی با اشاره به همکاری‌های فناورانه نیز افزود: در چند سال اخیر با شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری داشته‌ایم و موفق شده‌ایم برخی تجهیزات را بومی‌سازی کنیم؛ از جمله سامانه‌های ارتباطی عملیات چاه‌های عمیق، کنترل‌ری‌های چندکاناله و راه‌بندهای دفنی هوشمند. این تجهیزات با هزینه‌ای کمتر از نصف نمونه‌های خارجی تولید می‌شوند و کارایی بالایی دارند.

تقویت معیشت آتش‌نشانان ضامن ایمنی شهری

پاک‌سرشت درباره فرایند جذب نیرو اظهار کرد: یکی از موانع اصلی جذب، شیوه کنونی برگزاری آزمون‌هاست. در حال حاضر ابتدا آزمون کتبی برگزار می‌شود که موجب حذف برخی افراد توانمند می‌گردد. ما پیشنهاد داده‌ایم ابتدا آزمون عملی برگزار شود تا افراد دارای آمادگی بدنی بالا در اولویت قرار گیرند.

وی درباره شرایط کاری و معیشتی نیروها نیز گفت: باوجود سختی و ریسک بالای شغل آتش‌نشانی، حقوق نیروهای عملیاتی مقدار قابل‌توجهی بیشتر از کارکنان اداری شهرداری است. هرچند این میزان هنوز پاسخگوی سختی کار و حتی شأن این عزیزان نیست.

وی تصریح کرد: شیفت کاری نیز به‌صورت ۲۴ ساعت خدمت و ۴۸ ساعت استراحت تنظیم شده تا تعادل کاری و خانوادگی حفظ شود.

وقتی پراکندگی محدوده عملیاتی به کمبود نیروی عملیاتی ضریب می‌دهد

پاک‌سرشت نیز با اشاره به شاخص‌های عملکردی سازمان گفت: میانگین زمان رسیدن نیروهای ما به محل حادثه کمتر از ۵ دقیقه است که از نظر فنی در محدوده استاندارد قرار دارد. در مناطق صنعتی، به دلیل وجود سرعت‌گیرها و ترافیک هنگام تعویض شیفت‌ها، این زمان گاهی به هفت یا هشت دقیقه افزایش می‌یابد، اما در بافت شهری یزد وضعیت مطلوبی داریم.

مسیر پیش‌رو برای ارتقای ایمنی شهری

پاک‌سرشت تأکید کرد: برای ارتقای سطح ایمنی شهری، چند محور اساسی باید موردتوجه قرار گیرد که می‌توان به بازنگری در شیوه جذب نیرو با تقدم آزمون عملی، آموزش‌های بومی متناسب با شرایط اقلیمی یزد، توسعه فناوری‌های داخلی و افزایش مزایای شغلی نیروهای عملیاتی اشاره کرد.

وی افزود: همچنین بهره‌گیری از ظرفیت نیروهای داوطلب آموزش‌دیده در مواقع بحرانی، می‌تواند در کاهش فشار کاری نیروهای رسمی و تقویت فرهنگ ایمنی شهری مؤثر باشد.

ضرورت استخدام نیروی بومی در آتش‌نشانی

فاطمه زارع، عضو شورای اسلامی شهر یزد و نماینده شورا در سازمان آتش‌نشانی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص وضعیت نیروی انسانی گفت: از ابتدای فعالیت شورای ششم، کمبود نیروی انسانی در آتش‌نشانی یکی از مسائل جدی ما بوده است. باوجود ۱۳ ایستگاه فعال، هنوز تا رسیدن به استاندارد فاصله زیادی داریم. آزمون استخدامی سال گذشته برگزار شد، اما باوجود طی مراحل اداری و مصاحبه‌ها، نیروهای پذیرفته‌شده هنوز مشغول به کار نشده‌اند.

وی با تأکید بر اهمیت جذب نیروهای بومی افزود: تجربه نشان داده است نیروهای غیربومی معمولاً پس از مدتی به دلیل دوری از خانواده یا ناآشنایی با اقلیم خاص یزد، تقاضای انتقال می‌دهند. این مسئله موجب بی‌ثباتی در ساختار انسانی سازمان می‌شود. از همین رو تأکید ما در شورا بر اولویت جذب نیروهای بومی است تا پایداری بیشتری در نیروی انسانی ایجاد شود.

زارع ادامه داد: در حال حاضر حدود ۱۶۰ آتش‌نشان در شهر یزد فعالیت می‌کنند، درحالی‌که برای پوشش کامل هر ایستگاه به ۶ تا ۷ نیرو در هر شیفت نیاز است. این کمبود باعث می‌شود در زمان حوادث هم‌زمان یا رویدادهای بزرگ، برخی ایستگاه‌ها با کمبود نیرو مواجه شوند.

وی در پایان از فداکاری نیروهای فعلی قدردانی کرد و گفت: آتش‌نشانان یزد با روحیه‌ای کم‌نظیر خدمت می‌کنند. بسیاری از آنان در روزهای مرخصی نیز داوطلبانه برای امدادرسانی بازمی‌گردند و این روحیه مسئولیت‌پذیری ارزشمند است.

فاطمه زارع نیز در همین زمینه اظهار کرد: شورای شهر در ماه‌های اخیر تلاش کرده است تا فوق‌العاده شغلی نیروهای عملیاتی افزایش یابد. این موضوع به دلیل برخی محدودیت‌های اداری و نظارتی هنوز در دست بررسی است، اما امیدواریم با همکاری وزارت کشور و شهرداری به نتیجه برسد.

فاطمه زارع در ادامه با اشاره به گستره فعالیت سازمان آتش‌نشانی گفت: این سازمان علاوه بر محدوده شهر یزد، مناطق شاهدیه، حمیدیا و بخش‌های اطراف را نیز پوشش می‌دهد، طبق توافقات موجود، تجهیزات و نیروهای این مناطق نیز از سوی شهرداری یزد تأمین می‌شود، البته قرار است با تکمیل ساختمانی جدید در شاهدیه، یکی از ایستگاه‌های فعلی به آنجا منتقل شود تا پوشش امدادی بهتری فراهم شود.

اصلاح فرایند جذب و آموزش نیروی آتش نشان تا بهره‌گیری از نیروهای داوطلب

به نظر می‌رسد باوجود تلاش‌های مدیریت شهری یزد، چالش‌های ساختاری همچون کمبود نیروی انسانی، ضعف در نظام جذب و آموزش، و ناپایداری منابع انسانی، همچنان به‌عنوان موانعی جدی در مسیر پایداری ایمنی شهری باقی‌مانده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصلاح فرایند جذب نیرو، با تأکید بر آزمون‌های عملی و اولویت‌بخشی به نیروهای بومی، می‌تواند گامی مؤثر در افزایش کارآمدی و پایداری سازمان باشد. همچنین، طراحی آموزش‌های تخصصی متناسب با ویژگی‌های اقلیمی، صنعتی و تاریخی یزد، ضرورتی انکارناپذیر برای آمادگی در برابر بحران‌هاست.

بهره‌گیری از ظرفیت نیروهای داوطلب، به‌ویژه با مشارکت نهادهای مردمی و دانشگاهی، راهکاری میان‌مدت برای افزایش تاب‌آوری شهری و ارتقای فرهنگ ایمنی خواهد بود.

در کنار این اقدامات، توجه به معیشت و رفاه آتش‌نشانان، از طریق اصلاح ساختار بودجه و افزایش مزایای مشاغل پرخطر، ضرورتی است که نمی‌توان از آن چشم پوشید. همچنین، تدوین «طرح جامع ایمنی شهری یزد» با مشارکت نهادهای محلی و تخصصی، می‌تواند نقشه راهی برای آینده‌ای ایمن‌تر ترسیم کند.