روزنامه ایران: سرگردان کوچه و خیابان‌های شهر است، برای پیدا کردن آدرسی که پزشک بعد از نوشتن نسخه به او گفته بود حتماً داروهای خود را از فلان داروخانه دریافت کند. هنگام نوشتن نسخه هم، به برند خاصی اشاره کرده بود. او براساس منطق و حس انسانی معتقد بود پزشک احتمالاً می‌خواهد دارو از نظر نام و نشان و کیفیت، بهتر و برتر باشد تا سلامتی‌اش به خطر نیفتد. اما همه این‌گونه فکر نمی‌کنند.

گروهی معتقدند که هرچند بسیاری از پزشکان به اصول اخلاقی پایبندند، اما پزشکانی هم وجود دارند که اخلاق حرفه‌ای را زیر پا گذاشته و با بده بستان‌های مختلف، قرارداد نانوشته‌ای با مراکز پخش دارو و داروخانه‌ها ایجاد می‌کنند تا به ازای معرفی کردن هر بیمار، پورسانت دریافت کنند.

هادی احمدی، مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران در این باره  می‌گوید: «متأسفانه معامله پزشکان با شرکت‌های پخش دارو و داروخانه‌ها، وجود دارد و تخلفاتی در این زمینه انجام می‌شود. هرچند پرونده‌های متعددی تشکیل شده، اما به دلیل اینکه این پدیده بیشتر به صورت پنهانی است، شکایت کمی از سوی بیماران ثبت می‌شود. به همین دلیل برخورد با همه متخلفان امکانپذیر نیست.» 

این روزها که بحث بر سر اوضاع اقتصادی و تورم دارو برای بسیاری از بیماران بحث‌برانگیز و چالش‌برانگیز است، رابطه بعضی از پزشکان با داروخانه‌ها، داستان دردآور دیگری نیز رقم زده است. صحبت‌هایی از گوشه و کنار و در میان مردم، مبنی بر وجود زدوبندهای مالی میان بعضی از پزشکان و داروخانه‌ها، نگرانی‌هایی را در میان بیماران و خانواده‌های آن‌ها ایجاد کرده است.

برخی از بیماران از تجویزهای بی‌مورد داروها گلایه دارند و تعدادی هم از پزشکانی می‌گویند که بیماران را فقط به یک داروخانه خاص هدایت می‌کنند.

یکی از این بیماران می‌گوید: «اطراف خانه ما چند داروخانه بزرگ قرار دارد، اما پزشکم توصیه کرد که حتماً باید از فلان داروخانه، دارو را تهیه کنم. نتوانستم به آن داروخانه خاص مراجعه کنم و چند داروخانه دیگر که نسخه را نشان دادم نتوانستند دستخط دکتر را بخوانند. ابتدا فکر می‌کردم واقعاً پزشکم بدخط است، اما بعد از گذشت مدتی متوجه شدم این یک راه همکاری دوجانبه میان پزشک و داروخانه مورد نظر است که بیمار را مجاب می‌کند که دارو را حتماً از داروخانه پایین ساختمان پزشکان تهیه کند. نتیجه این کار هم برای داروخانه و پزشک دو سر برد است.» 

توافقات پشت پرده

یکی دیگر از بیماران که مادرش به دندانپزشک مراجعه کرده هم با موردی مشابه مواجه شده است. او می‌گوید: «مدتی پیش مادرم برای درمان به یک دندانپزشک مراجعه کرده بود. نسخه او را به هر داروخانه‌ای نشان می‌دادیم، هیچ نسخه پیچی نمی‌توانست آن را بخواند. ولی وقتی به همان داروخانه‌ای که دندانپزشک معرفی کرده بود رفتم، متوجه شدم که یک مسواک و خمیردندان گرانقیمت با برند خاص نوشته است. به طور قطع برخی پزشکان با داروخانه‌ها یا داروسازان زدوبند دارند و با نگاه سودجویانه به بیمار، ضررهای مالی زیادی به بیماران وارد می‌کنند.» 

داروسازی که چهره موجهی دارد و گویی مکالمه ما به مذاقش خوش نیامده می‌گوید: «پزشک قبل از اینکه ابتدا به وظیفه پزشکی خود عمل کند در وهله اول باید تلاش کند که بی‌دلیل هزینه سنگین داروها را به بیمار تحمیل نکند. اما برخی از داروخانه‌ها با پزشک‌ها توافقاتی دارند و مثلاً می‌گویند مکمل «فلان» که تقویتی است را زیاد نخریده‌اند. درصدی به پزشک می‌دهند و از او می‌خواهند این دارو را برای بیماران بنویسد که بتوانند دارویشان را بفروشند. »

یکی دیگر از مواردی که در بیشتر داروخانه‌ها به چشم می‌آید وجود انواع مکمل‌ها و ویتامین‌هایی است که در قفسه‌ها کنار هم چیده شده‌اند. مرد جوانی که برای تهیه دارو به داروخانه آمده می‌گوید: «برخی از داروخانه‌ها به وفور ویتامین و محصولات مکمل ورزشی، چاقی یا لاغری می‌فروشند. این ویتامین‌ها آنقدر زیاد است که تعداد قفسه‌های دارو، کمرنگ است و به چشم نمی‌آید. قطعاً فروش این همه ویتامین برای برخی داروخانه‌ها درآمدزایی خوبی دارد که به جای دارو ترجیح می‌دهند ویتامین عرضه کنند.»

اما خانم دکتر مسئول داروخانه برخلاف این نظریه معتقد است: «هرچند فروش انواع ویتامین‌ها و مکمل‌های دارویی برای داروخانه‌ها سودآور است، اما بیشترین سود به جیب شرکت‌های تولیدکننده این محصولات می‌رود. این نوع محصولات به اسم شرکت‌های خارجی، تحت لیسانس هستند که در داخل کشور تولید می‌شوند.

شرکت‌های دارویی در بسیاری از مواقع، پزشکان و داروخانه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهند که در کنار دریافت برخی داروهای خاص و مهم، باید از محصولات دیگر پزشکی و بهداشتی هم سفارش بگیرند. به همین دلیل داروخانه برای اینکه داروهای اساسی را از دست ندهد، به ناچار انواع ویتامین و مکمل هم می‌خرد.» این دکتر داروساز معتقد است این موضوع آنقدر رایج نیست که مسأله مهمی محسوب شود چون در میان هزار پزشک، ممکن است یکی دو پزشک باشند که این‌گونه رفتار کنند. 

قوانین بازدارنده نیست

بده بستان‌های پزشکان و مراکز مختلف را دیگر نمی‌شود پنهان کرد. همه ما گاهی دیده‌ایم که برخی پزشکان برای تهیه دارو، بیمار را به داروخانه‌ای خاص ارجاع می‌دهند یا هنگام نسخه‌نویسی علاوه بر تجویز مکمل یا ویتامین غیرضروری به برندی خاص هم اشاره می‌کنند. این نوع توصیه و سفارش‌های نسبتاً اجباری گویا در حال فراگیر شدن است یا شاید نمونه‌های آن بیشتر به چشم آید.

هادی احمدی، مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران، این موضوع را انکار نمی‌کند و می‌گوید: «متأسفانه معامله بعضی پزشکان با شرکت‌های تولیدکننده دارو یا داروخانه‌ها در برخی مناطق وجود دارد و قابل کتمان نیست. بیماران هم ندانسته مجبور می‌شوند مکمل‌ها را تهیه و مصرف کنند. این موضوع علاوه بر تهدید سلامتی بیمار، به دلیل قیمت بالا و نبود بیمه، بار مالی اضافی برای بیمار دربردارد.» 

او همچنین به پدیده شایع دیگری از این تخلف اشاره می‌کند و می‌افزاید: «برخی از پزشکان به خصوص متخصصان پوست و مو، نسخه را به صورت کددار برای داروخانه می‌فرستند، تا فقط داروخانه مورد نظر پزشک بتواند آن را بخواند. مثلاً به شکلی روی دارو خط می‌کشند که هر کسی نتواند آن را بخواند. گاهی هم داروی خاصی را در نسخه تجویز می‌کنند که فقط داروخانه مورد نظر آن را داشته باشد و آدرس داروخانه مورد نظر را به بیماران می‌دهند تا حتماً از همان داروخانه نسخه را تهیه کنند در غیراین‌صورت ناراحت می‌شوند. در حالی که این روش غیراخلاقی و تخلف است و بیمار باید از اولین داروخانه در دسترس استفاده کند. بنابراین در این مورد هم پزشک، هم داروخانه و هم شرکت‌های داروسازی مقصر هستند.» 

احمدی مشکلات اقتصادی را زمینه ساز تخلفات این چنینی می‌داند و می‌گوید: «پزشکان و همکاران گروه پزشکی و دارویی، از پایین بودن تعرفه‌های پزشکی ناراضی هستند و معتقدند که درآمد آن‌ها نسبت به هزینه‌ها و ارزش خدمتی که به مردم ارائه می‌کنند کافی نیست. هرچند این موضوع زمینه این نوع تخلفات را فراهم کرده اما در هر صورت تخلف آشکاری است و جای توجیه ندارد.» 

وزارت بهداشت باید هرچه زودتر اقدام کند

مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران می‌گوید: «تجارت ناسالمی بین بعضی از پزشکان با داروخانه‌ها و شرکت‌های دارویی ایجاد و پرونده‌های متعددی در این باره تشکیل شده و افراد خاطی به سازمان نظام پزشکی فراخوانده شده‌اند. اما تذکرات ما به دلیل برخی قوانین و مفاد قانونی بازدارنده نیست. در این موضوع به دلیل اینکه پنهانی و مدیریت شده انجام می‌شود، برخورد با همه متخلفان بسیار سخت است. باید قوانین بازدارنده‌ای برای این نوع تخلفات در کشور اجرا شود و با افراد و مراکزی که چهره جامعه پزشکی را مخدوش می‌کنند، برخورد جدی شود.» 

به گفته او، معاونت‌های درمان وزارت بهداشت، مسئولین نظام پزشکی و معاونت غذا و دارو، مسئول رسیدگی به این تخلف هستند و باید با متخلفان برخورد و در این زمینه چاره‌اندیشی کنند. اگر بازرسی‌ها سخت‌تر، جرایم سنگین‌تر و نسخه‌های الکترونیک به صورت فراگیر و ملی باشد که بیمار بتواند به هر داروخانه‌ای که خواست مراجعه کند، میزان این تخلف کمتر می‌شود. به هر صورت این موضوع در حال گسترش است و باید وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی هرچه زودتر جلوی این پدیده غیراخلاقی را بگیرند، در غیراین‌صورت کتمان کردن موضوع، مسأله را حل نمی‌کند. »