به گزارش خبرنگار مهر، محمدرضا ضیاء شامگاه جمعه در مراسم معرفی کتاب «کنار هر رودی قدم زدم؛ آن رود زاینده رود شد» که به مناسبت روز ملی زاینده رود در خانه زرد برگزار شد، با اشاره به جنبه‌های ادبی، لغوی و تاریخی پیرامون زاینده رود، اهمیت بازخوانی متون کهن و بازسازی حافظه آبی و فرهنگی شهر اصفهان را مورد تاکید قرار داد.

وی در سخنان خود مجموعه‌ای از یافته‌های پژوهشی و قرائت‌های تاریخی از نام‌گذاری، شیوه‌های تقسیم آب و نقش نهادهای اجتماعی مرتبط با آب را با حاضران در میان گذاشت.

محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه اظهار کرد: بخشی از دغدغه‌مندی وی نسبت به موضوع از تجربه تصحیح و چاپ دیوان کمال اسماعیل نشأت می‌گیرد که مطالعه متون کهن وضعیت تاریخی و زبانی نام رود را روشن می‌سازد.

وی ادامه داد: آنچه امروز به نام زاینده رود شناخته می‌شود، ظاهراً در منابع کهن با اسامی دیگری همچون زرنج‌رود یا زرین‌رود آمده است و به نظر می‌رسد نام «زاینده رود» در متون رسمی و عامیانه از دوره صفویه به بعد رایج شده است.

از منظر زمین‌شناسی و جغرافیا، ضیاء تاکید کرد که اصفهان از حیث اقلیم و ژئومورفولوژی با شهرهایی مانند کاشان تفاوت ماهوی دارد و زاینده رود به مثابه عنصری بنیادین و هویت‌ساز برای جلگه اصفهان عمل می‌کند.

وی اظهار کرد: فقدان جریان پایدار آب زاینده رود معنای شهری اصفهان را دگرگون می‌کند و به همین دلیل در متون ادبی و فرهنگی این رود نقشی نمادین و ماندگار یافته است.

این محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه به تنوع منابع تغذیه‌ای زاینده رود اشاره کرد و توضیح داد: برخلاف بسیاری از رودهای منطقه، زاینده رود تنها از یک منبع سرچشمه نمی‌گیرد بلکه از چندین چشمه و مجرای زیرسطحی منشعب می‌شود. بر اساس تحقیقات وی، روایت‌هایی که وجه تسمیه «زاینده» را ناشی از «چشمه‌های متعدد» می‌دانند، در کنار خوانش‌های دیگر قابل بررسی است اما نباید بدون تحقیق پذیرفته شود.

موضوع مدیریت آب و نظام تقسیم آن از مهم‌ترین محورها در سخنان ضیاء بود. وی به «طومار آب» و نظام تقسیم قدیمی اشاره کرد و گفت: نسبت دادن این سامانه به یک فرد مشخص مانند شیخ بهایی محل اختلاف پژوهشگران است و مستندات نسخه‌ای نشان می‌دهد که نسبت‌گذاری کامل و قطعی ممکن نیست.

وی ادامه داد: تقسیم سالیانه آب، شکل‌گیری نقش‌هایی همچون میراب و مادی‌سالار و سامانه‌ای از سهم‌بندی‌ها که به گفته وی به «۳۳ سهم» یا نامگذاری پل‌ها مرتبط بوده است، نشان‌دهنده پیچیدگی و ظرافت مدیریت آبی در اصفهان بوده است.

این محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه از اهمیت مادیات و شبکه‌های فرعی توزیع آب گفت و یادآور شد: مادی در زبان محلی معادل نهر است اما ریشه واژه و کارکرد اجتماعی آن عمق تاریخی و فرهنگی ویژه‌ای دارد.

وی اظهار کرد: مادی‌ها و مسئولان تقسیم آب زمانی ساختارهایی نهادمند داشته‌اند و اکنون بیشتر این شبکه‌ها رها شده و نیازمند مرمت و احیا هستند.

ضیاء. با اشاره به جشن‌های تاریخی مانند آب‌ریزان و خاک‌شویان توضیح داد: این آیین‌ها بازتاب رابطه اجتماعی مردم با آب و نمادی از تقدس و بهره‌وری منابع آبی بوده است.

وی افزود: در برخی روایات تاریخی حتی خواص درمانی آب زاینده رود ذکر شده است و از نقل‌هایی سخن گفت که حکایت از اعتقادات درمانی و فرهنگی نسبت به این رود دارد.

این محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه درباره تلاش‌های تاریخی برای انتقال و تأمین آب نیز سخن گفت و تاکید کرد: آرزوی انتقال آب از منابع دوردست مانند کوهرنگ دارای سابقه‌ای دیرینه است و پاره‌ای از برنامه‌ها از زمان شاه طهماسب و پیش از دوره صفوی مطرح شده اما به دلایل فنی و اقلیمی عملیاتی نشده است.

وی اظهار کرد: تلاش‌های بعدی در دوره صفوی و به ویژه در دوران صفویان نشان‌دهنده پیگیری مدیریت آبی در گستره وسیع‌تری بوده است.

این محقق، پژوهشگر و مدرس دانشگاه با اشاره به اهمیت پژوهش و انتشار منابع تاریخی گفت: بازنشر و بازخوانی متون و اسناد مرتبط با زاینده رود می‌تواند مبنایی برای بازسازی فرهنگی و برنامه‌ریزی محافظتی فراهم آورد.

وی افزود: کتاب معرفی‌شده حلقه‌ای از تلاش‌های پژوهشی است و امیدوار است مطالعه و توجه به تاریخ آب در اصفهان زمینه‌ساز سیاست‌گذاری بهتر و حفاظت از این میراث زیست‌محیطی شود.