رکود و کاهش فروش خودروهای سنگین در شرایط کنونی بازار ایران، ناشی از عوامل متعددی است. اقتصاد کلان کشور با محدودیت‌هایی نظیر کاهش فعالیت‌های عمرانی و تجاری روبه‌رو است و این موضوع به‌صورت مستقیم تقاضا برای خودروهای تجاری سنگین را کاهش داده است.

از سوی دیگر، قیمت بالای این خودروها و مشکلات در تامین قطعات، انگیزه‌ای برای نوسازی ناوگان توسط شرکت‌های حمل‌ونقل باقی نگذاشته است. نبود الزام قانونی برای تعویض و نوسازی اتوبوس‌ها و کامیون‌های فرسوده، این مشکل را تشدید می‌کند.

براساس گزارش‌ها، بیش از نیمی از ناوگان اتوبوس‌های برون‌شهری و درون‌شهری کشور فرسوده هستند که ریسک تصادفات جاده‌ای و حوادث مرگبار را به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش داده است.

حوادث اخیر واژگونی اتوبوس‌ها در جاده‌های کشور نمونه‌های تلخی از همین مشکل است که جان شهروندان بی‌دفاع را تهدید کرده است.

علاوه‌بر مسائل ایمنی، خودروهای سنگین فرسوده نقش پررنگی در آلودگی هوا دارند. به‌عنوان نمونه، کامیون‌های فرسوده بیشترین سهم انتشار ذرات معلق در شهرهایی مانند تهران را دارند و مصرف بالای سوخت آن‌ها نیز فشار اقتصادی قابل توجهی بر دولت وارد می‌آورد.

ناوگان حمل‌ونقل سنگین به‌عنوان ستون فقرات اقتصاد، سهم بزرگی در حمل‌ونقل جاده‌ای دارد؛ اما عمر بالای برخی خودروها تا سه یا چهار دهه نیز می‌رسد که نشان‌دهنده نیاز فوری به نوسازی است. در مقابل، ظرفیت تولید خودروهای سنگین جدید و نوسازی ناوگان کمرنگ و محدود است.

تولید اتوبوس در کشور در سال‌های اخیر ناچیز و کامیون‌های تولیدشده عمدتا در انبارها باقی مانده‌اند. این پارادوکس به کاهش جذابیت برای سرمایه‌گذاری در تولید و فروش منجر شده است.

راهکارهای پیشنهادی برای برون‌رفت از این وضعیت شامل اصلاح نظام قیمت‌گذاری، حمایت‌های قانونی برای نوسازی ناوگان، ارائه تسهیلات مالی جهت خرید خودروهای نو و بهبود کیفیت محصول است.

همچنین توسعه خدمات پس از فروش و تنوع در طرح‌های فروش می‌تواند موجب جذب تقاضای بیشتر شود. نتیجه این‌که، وضعیت فعلی خودروهای سنگین فرسوده، چالش بزرگ اقتصادی و ایمنی در بازار ایران است که نیازمند سیاست‌گزاری‌های دقیق، همکاری دستگاه‌های مختلف و اصلاحات ساختاری اساسی برای حفظ جان مردم و بهبود صنعت حمل‌ونقل کشور است.

از طرفی باید گفت صنعت خودروهای تجاری سنگین و نیمه‌سنگین در ایران در سال ۲۰۲۵ با تحولات قابل توجهی همراه بوده است. روند تولید و فروش این دسته از خودروها ضمن داشتن چالش‌های ساختاری، نشانه‌هایی از تغییرات مهم را نیز در خود جای داده است. از دید آمارهای رسمی، در بازه ۱۱ ماه نخست سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵)، تولید کامیون‌ها، کامیونت‌ها و اتوبوس‌ها نسبت به سال‌های گذشته با افت معناداری مواجه بوده است.

بر اساس گزارش‌ها، تولید کامیونت، کامیون و کشنده‌ها به‌ترتیب کاهش ۴۵، ۳۶ درصدی داشته‌اند و در بخش ون و اتوبوس نیز کاهش چشمگیری مشاهده می‌شود. این روند نزولی ناشی از مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و کاهش قدرت خرید مشتریان تجاری است که بر میزان تقاضا برای این خودروها اثر گذاشته است.

با وجود افت کلی تولید، شرکت خودروسازی سایپادیزل توانسته است در تولید کامیونت، کامیون و کشنده‌ها تا پایان مرداد ۱۴۰۴ درمقایسه با مدت مشابه سال قبل، به رشد چشمگیر ۶۶۸ درصدی دست پیدا کند.

این موفقیت نشان‌دهنده توان بالقوه تولیدکنندگان داخلی با وجود شرایط سخت بازار است. همچنین بازگشت به‌تولید کامیون ۵.۵ تنی ایسوزو در کارخانه شیراز نمونه‌ای از تلاش‌ها برای افزایش تولید خودروهای سنگین است.

از طرف دیگر، واردات خودروهای سنگین پیشرفته مانند کامیون مرسدس‌بنز اکتروس ۲۰۲۵ و ولوو آیرو ۲۰۲۵ مورد استقبال بوده؛ اما به دلیل قیمت‌های بالا، مراحل ترخیص طولانی و هزینه‌های زیاد، ورود گسترده آن‌ها به بازار ایران هنوز محدود مانده است.

در بخش مینی‌بوس و اتوبوس نیز واردات مدل‌های لاکچری مانند اتوبوس مرسدس‌بنز توریسمو ۲۰۲۵ با موتور ۵۰۰ اسب‌بخار وجود دارد که نشان می‌دهد تقاضا برای خودروهای پیشرفته در بخش مسافری وجود دارد؛ اما بیشتر بازار تحت‌تاثیر رقابت خودروهای داخلی و فشارهای مالی است.

به‌طور کلی، صنعت خودروهای تجاری ایران در سال ۲۰۲۵ بین کاهش تولید و فروش به‌علت مشکلات اقتصادی و تلاش شرکت‌های داخلی برای افزایش تیراژ و حفظ بازار در نوسان است.

برای بهبود این وضعیت، اصلاح سیاست‌های حمایتی، ارتقای فناوری داخلی و فراهم کردن تسهیلات مالی برای خریداران اهمیت دارد تا روند تولید و فروش به‌سمت رشد پایدار حرکت کند. این تحلیل برآمده از آمارهای رسمی و گزارش‌های بازار خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین ایران در سال ۲۰۲۵ است که چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این صنعت کلیدی را نشان می‌دهد.

خودروسازان کاروتجاری یکی از نخستین‌ شرکت‌هایی هستند که تحت‌تاثیر عواقب مکانیسم ماشه قرار گرفتند و تلاش برای کاهش عواقب و هزینه‌های تحمیلی ناشی از تحریم‌های مکانیسم را کلید زدند. بررسی‌های حوزه خودروهای کار و تجاری نشان می‌دهد شرکت‌های خودروسازی سنگین در نخستین گام، تمام طرح‌های فروش جاری خود را متوقف کرده‌ و فعلا تمرکز را بر تحویل تعهدات پیشین قرار دادند.

خودروسازان کاروتجاری هم‌زمان با توقف طرح‌های فروش، دست به بازبینی هزینه‌های تولید خواهند زد تا بتوانند به فعالیت خود و حفظ اشتغال در این شرایط ادامه دهند.

براساس پیگیری‌های انجام‌شده از برخی فعالان خودروسازی، شرکت‌های تجاری‌ساز برای کاهش اثرپذیری از مشکلات و تحریم‌های مکانیسم ماشه چاره‌ای جز افزایش قیمت محصولات تولیدی نخواهند داشت.

اجرای تحریم‌های ناشی از مکانیسم ماشه و پرواز نرخ دلار به ۱۱۶ تا ۱۱۷ هزارتومان در کنار افزایش هزینه‌های حمل بار بین‌المللی و ریسک حمل بارهایی با مبدا ایران، همگی دست به‌دست هم داده است تا شرایط سختی برای تولیدکنندگان خودروهای کاروتجاری ایجاد شود.

نخستین واکنش طبیعی به‌چنین رویدادهایی از سوی شرکت‌ها، افزایش قیمت محصول خواهد بود؛ اما با وجود موانعی که از سوی نهادهای ناظر پیش روی خودروسازان قرار می‌گیرد، انتظار می‌رود بخشی از ضرر و زیان ایجادشده از سود معمول تولید جبران شود تا افزایش قیمت نهایی خودرو بیش از این فشار بر خریداران وارد نکند.

در پایان آن‌چه قطعی به‌نظر می‌رسد این است که قیمت خودروهای کاروتجاری به‌زودی با جهش قابل توجهی روبه‌رو می‌شود. پیش‌بینی می‌شود طرح‌های فروش اندکی پس از تعیین قیمت‌های جدید از سر گرفته شود.

ثبات عجیب در خودروهای داخلی

همچنین در میان خودروهای مونتاژی شاهد افزایش قیمت ۲۰ تا ۵۰ میلیون‌تومانی بودیم. جایی که فونیکس آریزو ۸ اکسلنت (۱۴۰۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ میلیارد و ۵۵۰ میلیون‌تومان، اکستریم TXL (۱۴۰۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۴ ‌میلیارد و ۶۵۰ میلیون‌تومان، فیدلیتی پرستیژ ۵ نفره (۱۴۰۴) با ۴۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ ‌میلیارد و ۵۹۰ میلیون‌تومان، لاماری ایما HEV (۲۰۲۵) با ۳۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ ‌میلیاردتومان، کی‌ام‌سی T۸ (۱۴۰۴) با ۳۰ میلیون‌تومان افزایش ۲ ‌میلیارد و ۳۳۰ میلیون‌تومان و هایما S۷ پرو (۱۴۰۴) با ۲۰ میلیون‌تومان افزایش ۲ ‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون‌تومان خرید و فروش شدند.

همچنین در میان خودروهای وارداتی شاهد رشد بهای ۵۰ میلیون‌تومانی بودیم. جایی که کیا سلتوس (۲۰۲۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ ‌میلیارد و ۵۵۰ میلیون‌تومان، تویوتا کرولا - ۱۲۰۰ سی‌سی (۲۰۲۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ میلیاردتومان، هونگچی H۵ (۲۰۲۴) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون‌تومان و جی‌ای‌سی امپو (۲۰۲۵) با ۵۰ میلیون‌تومان افزایش ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون‌تومان ارزش‌گذاری شدند.