به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، مقاله‌ای با عنوان «هوش مصنوعی در بستر تحول دیجیتال: بازتاملی آسیب‌شناختی در درک مفاهیم و کاربردها» به قلم محمدمهدی قائمی‌نیا با همکاری سپهر اسدیان فیلی و شیرین امیری‌فرد در نشریه علمی «چشم‌انداز مدیریت دولتی» منتشر شد. این پژوهش با بررسی بیش از ۵۰ منبع علمی و تخصصی، به دنبال ارائه مبنایی دقیق و مستحکم برای درک عمیق‌تر مفاهیم کلیدی در حوزه هوش مصنوعی و تحول دیجیتال است.

قائمی‌نیا، که دارای دکترای مدیریت تکنولوژی از دانشگاه دلفت هلند است و از طریق پلتفرم بازگشت نخبگان «کانکت» به کشور بازگشته، در این مقاله به واکاوی آسیب‌شناختی مفاهیم و کاربردهای هوش مصنوعی در بستر تحول دیجیتال پرداخته است. وی تأکید می‌کند یکی از دلایل اصلی شکست حدود ۷۰ درصدی طرح‌های تحول دیجیتال در مرحله اجرا، سوء‌تفاهم‌های مفهومی و نبود درک صحیح از مفاهیمی مانند «رقومی‌سازی»، «دیجیتالی‌سازی»، «اتوماسیون» و «هوشمندسازی» است. این پژوهشگر معتقد است چنین چالش‌هایی موجب طراحی راهبردهای ناکارآمد، اتلاف منابع ملی و ایجاد شکاف میان انتظارات و واقعیت‌های اجرایی در پروژه‌های تحول دیجیتال کشور شده است.

در بخش یافته‌های کلیدی، این تحقیق با هدف روشن‌سازی موضوع، مفاهیم هوش مصنوعی و تحول دیجیتال را از دو منظر «تطور فنی» و «تطور صنعتی» تحلیل و تبیین کرده است.

از منظر تطور فنی، مقاله به تشریح تفاوت میان مفاهیم مکانیزاسیون، اتوماسیون، هوش مصنوعی و هوشمندسازی می‌پردازد. در این چارچوب، مکانیزاسیون به معنای جایگزینی فعالیت انسانی با ماشین‌آلات مکانیکی یا الکتریکی معرفی می‌شود که نخستین گام در مسیر تحول فناورانه است. اتوماسیون یا خودکارسازی به استفاده از الگوریتم‌های از پیش تعریف‌شده برای پردازش و تحلیل داده‌ها بدون قابلیت یادگیری تعبیر شده است و فناوری‌هایی نظیر چت‌بات‌ها و اتوماسیون رباتیک فرآیند (RPA) در این دسته قرار می‌گیرند. در ادامه، هوش مصنوعی به عنوان مرحله‌ای پیشرفته‌تر از اتوماسیون معرفی می‌شود که وجه تمایز آن در برخورداری از قابلیت «یادگیری ماشین» و «یادگیری عمیق» است؛ قابلیتی که به سیستم اجازه می‌دهد از داده‌های پیشین بیاموزد و الگوریتم‌های جدیدی خلق کند. در نهایت، هوشمندسازی مفهومی گسترده و فراگیر دانسته شده که طیفی از اتوماسیون تا سطوح پیشرفته هوش مصنوعی را شامل می‌شود و باید متناسب با نیازها، سطح بلوغ و شرایط هر سازمان یا صنعت به کار گرفته شود.

از منظر تطور صنعتی نیز، مقاله سه مرحله اصلی بلوغ کسب‌وکارها در مسیر تحول دیجیتال را معرفی می‌کند. در مرحله نخست، رقومی‌سازی (Digitization) به معنای تبدیل داده‌های آنالوگ و دستی به فرمت دیجیتال است. مرحله دوم، دیجیتالی‌سازی (Digitalization) به دیجیتالی کردن فرایندهای موجود پس از مرحله رقومی‌سازی اشاره دارد. در نهایت، مرحله سوم، تحول دیجیتال (Digital Transformation) بر دگرگونی مدل‌های کسب‌وکار و خلق ارزش‌های نوین متناسب با شرایط جدید تمرکز دارد.

به گفته دکتر قائمی‌نیا، این مقاله با ارائه یک چارچوب ساختاریافته و تحلیلی، می‌کوشد میان سه سطح حکمرانی، دانشگاهی و صنعتی در کشور همگرایی فکری ایجاد کند تا زمینه‌سازی لازم برای تدوین و اجرای مؤثرتر برنامه‌های توسعه‌ای در حوزه هوش مصنوعی و تحول دیجیتال فراهم شود.

پژوهش دکتر قائمی‌نیا نمونه‌ای از ظرفیت‌های ارزشمند نخبگان بازگشته به کشور از طریق پلتفرم «کانکت» است که با هدف انتقال دانش، تجربه و رویکردهای نوین علمی و فناورانه به داخل کشور فعالیت می‌کنند و نقش مهمی در توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان ایفا می‌نمایند.

پلتفرم «کانکت» یکی از برنامه‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری است که با هدف تسهیل بازگشت نخبگان، متخصصان و پژوهشگران ایرانی مقیم خارج از کشور به کشور ذیل سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه بین‌المللی اجرا می‌شود. این پلتفرم با ایجاد یک سازوکار ارتباطی میان نخبگان ایرانی خارج از کشور و مراکز علمی، پژوهشی و صنعتی داخلی، زمینه انتقال دانش، تجربه و شبکه‌های علمی بین‌المللی را به درون کشور فراهم می‌کند.

از طریق «کانکت»، متخصصان بازگشته می‌توانند در قالب همکاری‌های پژوهشی، آموزشی، مشاوره‌ای یا کارآفرینانه با دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی مشارکت کنند. این برنامه تاکنون زمینه بازگشت صدها متخصص ایرانی را فراهم کرده و نقش مهمی در تقویت دیپلماسی علمی و توسعه ظرفیت‌های فناورانه کشور ایفا کرده است.