به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، غذا با یک بیل بلند هم‌ زده و با همان بیل به ظرف دیگری منتقل می‌شود. آشپزان با کلاه‌های توری و لباس‌های سفید و سرمه‌ای متوجه دوربینی که حرکاتشان را ثبت می‌کند، نیستند. برخی منابع خبری گفته‌اند این تصویر متعلق به دانشگاهی در مشهد است. ویدئو، دانشجویان بسیاری را عصبانی کرده است. دانشجویانی که هر از چندی به کیفیت و نحوه آماده‌سازی غذای سلف دانشگاه معترض‌اند و این تصویر شاهدی بر اعتراض‌هایشان است. برخی از فعالان صنفی دانشگاه‌ها تأیید می‌کنند تجربه مسمومیت غذایی بعد از خوردن غذای دانشگاه را داشته‌اند. یکی از مسئولان وزارت علوم هم می‌پذیرد که کیفیت غذای سلف مطلوب نیست و می‌گوید این وزارتخانه حالا برای تأمین تغذیه دانشجویان فکر تازه‌ای دارد.

غذای سلف چند ماه پیش «محمد»* را مسموم کرد. مرغ سرخ‌شده‌ای که در دانشگاه حکیم سبزواری در شهر سبزوار پخت می‌شود، طعم و بوی خوبی ندارد. محمد برای توصیف آن از لفظ «نامتعارف» استفاده می‌کند.

او می‌گوید دانشجویان دیگری را هم سراغ دارد که بعد از خوردن این غذا یا راهی دستشویی شده‌اند یا درمانگاه: «نهار و شام معمولاً زرشک‌پلو، قورمه‌سبزی یا قیمه و مرغ سرخ‌شده می‌دهند. اسامی شیکی دارند، اما هیچ‌کدام کیفیت ندارند.»

شاهد ادعای محمد برای مسمومیت، گواهی‌ پزشکی‌ای است که در طول مکالمه به آن اشاره می‌کند: «مسئولان دانشگاه چند روز پیگیری می‌کنند، چند روز در سلف می‌نشینند و از غذای دانشجویان که پیمانکار آن را تهیه می‌کند، می‌خورند و بعد از مدتی همه‌چیز فراموش می‌شود.» محمد ویدئوی هم‌زدن غذا با بیل بلند را دیده است؛ مانند «فرزاد رحمانی»، دبیر شورای صنفی دانشگاه صنعتی شریف که در خاطرات او هم ردپایی از مرغ‌ها یا کباب‌هایی وجود دارد که به‌قدر کافی پخته نمی‌شدند و بوی «زهم» می‌دادند. «علی»*، دانشجوی کارشناس ارشد دانشگاه صنعتی شریف، هم خاطرات مشابهی دارد: «گاهی بچه‌ها تهوع یا اسهال می‌گرفتند و مجبور به مراجعه به پزشک می‌شدند. حتی کرم هم در غذا دیدیم؛ البته همان زمان غذا را عوض کردند.»

او به اعتراض‌ها برای بهبود کیفیت غذا هم اشاره می‌کند: «هر وقت آمار مسمومیت و اعتراض‌ها زیاد می‌شد، برای مدت کوتاهی کیفیت غذا بهتر می‌شد. همین امسال در قسمتی از سلف تجمعی شد و همان روز کنار غذا یک آبمیوه هم دادند!» 

«فراز ارده»، دبیر شورای صنفی دانشگاه شهیدبهشتی، هم روایت دیگری از مسمومیت‌ها دارد: «سال گذشته دو مورد مسمومیت نسبتاً گسترده داشتیم، اولین مورد مسمومیت به‌دلیل خوردن چلوگوشت بود و دومین مورد خوردن عدس‌پلو در یکی از خوابگاه‌های سطح شهر.» 

اعتراض‌های دنباله‌دار

بررسی‌ها از منابع رسمی نشان می‌دهد از ابتدای سال ۱۴۰۴ دست‌کم شش مورد اعتراض به کیفیت غذای سلف دانشجویی در دانشگاه‌های سراسر ایران رخ داده است. یکی از واکنش‌برانگیزترین این اعتراض‌ها متعلق به دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان بود؛ زمانی که دانشجویان در غذای سلف یک مارمولک پیدا کردند، ظروف غذای خود را در حیاط چیدند و تجمع اعتراضی برپا کردند. دانشگاه در بیانیه‌ای اعلام کرد پیمانکار باید در این مورد پاسخگو باشد و برای او بالاترین جریمه هم اعمال شده است. هم‌زمان با ترم پاییز امسال هم برخی دانشگاه‌ها در واکنش به قیمت و کیفیت غذا تجمع‌های اعتراضی برگزار کردند. یکی از اعتراض‌ها در دانشگاه تربیت مدرس رخ داده است. مسئولان این دانشگاه آن‌طورکه فارس نوشته، ادعا کردند اعتراض محدود بوده و اغلب دانشجویان از غذا رضایت دارند، درحالی‌که تصاویر نشان می‌دهد دانشجویان ظروف خود را بر زمین چیده‌اند و غذای سلف را نخوردند. 

چرا کیفیت غذا پایین است؟ دانشجویان دانشگاه‌های مختلف برای پاسخ به این پرسش به‌دلایل متفاوتی اشاره می‌کنند؛ وضعیت اقتصادی، ظرفیت پایین آشپزخانه، کیفیت پایین مواد اولیه‌ای که پیمانکار استفاده می‌کند و توزیع غذا در سطح شهر از جمله این دلایل است. مورد آخر در صحبت‌های فراز ارده هم شنیده می‌شود، او می‌گوید غذا در دانشگاه بهشتی در سلف مرکزی طبخ می‌شود و درنهایت به خوابگاه‌های سراسر شهر می‌رود؛ فرایندی که ممکن است آلودگی ایجاد کند. 

قیمت بالا، کیفیت کم؟ 

غیر از کیفیت پایین غذا حالا برخی از دانشجویان به افزایش قیمت این غذاها اعتراض می‌کنند. محمد که سابقه مسمومیت هم داشت، نویسنده کارزاری است که به افزایش قیمت غذای دانشجویی اعتراض کرده است. او می‌گوید دانشجویان توقع دارند به‌جای افزایش همه‌ساله قیمت غذا، فکری به حال کیفیت آن شود. 

دانشجویان برای هر وعده غذایی می‌توانند از گروه غذاهای کم‌هزینه، متوسط و پرهزینه، یکی را انتخاب کنند. «شاپور رمضانی»، رئیس صندوق رفاه دانشجویان، شهریور امسال به «ایسنا» گفت: «دانشجویان در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۵ باید برای هر پرس غذای پرهزینه ۲۲ هزار تومان، غذای متوسط ۱۷ هزار تومان و کم‌هزینه نیز ۱۱ هزار تومان پرداخت کنند. قیمت غذاها به نسبت سال قبل بیشتر شده است.»

بررسی‌ها نشان می‌دهد هزینه غذا برای سال تحصیلی جدید ۴۷ درصد افزایش پیدا کرده است. هزینه غذا برای دانشجویان با سنوات بالاتر، متفاوت برآورد می‌شود، مثلاً دانشجو برای یک نیم‌سال اضافه باید دو برابر قیمت مصوب پرداخت کند و با دو نیم‌سال اضافه، هزینه غذا سه برابر می‌شود. این روند پلکانی است و برای نیم‌سال پنجم هزینه غذا صد درصد افزایش خواهد داشت. 

با افزایش قیمت غذا در سال تحصیلی جدید، در روزهای اخیر سه نامه در اعتراض به افزایش قیمت غذای سلف دانشجویی در پلتفرم کارزار نوشته شده است؛ دو مورد خطاب به رئیس صندوق رفاه دانشجویان و دیگری خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس‌جمهوری. در یکی از آنها که خطاب به رئیس‌جمهور است، آمده: «این افزایش قیمت نه‌تنها فشار مالی سنگینی بر دانشجویان، به‌ویژه دانشجویان خوابگاهی و کم‌درآمد، وارد کرده بلکه مستقیماً بر کیفیت آموزش و سلامت ما اثر می‌گذارد. دانشجویانی که برای تأمین هزینه‌های روزمره با مشکل مواجه‌اند، ناچار می‌شوند وعده‌های غذایی خود را حذف یا به غذاهای بی‌کیفیت بسنده کنند. این مسئله باعث کاهش تمرکز در کلاس، افت تحصیلی، حتی آسیب جسمی و روحی و افزایش سنوات می‌گردد. درحالی‌که رسالت دانشگاه‌های ایران (دولتی) ایجاد شرایط برابر برای آموزش و زندگی دانشجویی است، چنین افزایش قیمتی در کنار کاهش کیفیت غذا خلاف عدالت آموزشی و اجتماعی به‌شمار می‌آید.»

در انتهای کارزار «غذا حق دانشجو است» از مسئولان چند موضوع خواسته شده است: «بازنگری فوری در قیمت و کیفیت غذا، شفاف‌سازی هزینه‌ها، مواد اولیه، قراردادها، یارانه‌ها و تعداد غذاهای روزانه توسط مدیریت دانشگاه‌ها و تشکیل کمیته مشترک دانشجویان و مسئولان برای نظارت بر کیفیت و قیمت غذاها در جهت حفظ عدالت اجتماعی.» 

بااین‌حال، شاپور رمضانی در گفت‌وگوی خود تأکید کرده که دانشجویان فقط ۱۱ درصد از سهم غذا را می‌پردازند و باقی هزینه به‌عهده دولت است. یکی از نویسندگان کارزارها که نمی‌خواهد نامش در این گزارش بیاید، توضیح می‌دهد که عموماً در توجیه افزایش قیمت، نرخ تورم بهانه می‌شود. او که خودش را دانشجوی شهرستان معرفی می‌کند، توضیح می‌دهد: «نرخ تورم نباید برای دانشجو وجود داشته باشد، ما قشر کم‌درآمد هستیم و فرصت کار نداریم. به‌جای افزایش هرساله قیمت غذا، فکری به حال کیفیت کنند.» 

دلیل کیفیت پایین غذا از نگاه مسئولان

«حسین امامعلی‌پور»، مدیرکل دفتر طرح و برنامه سازمان امور دانشجویان است. او نارضایتی نسبی دانشجویان از غذای سلف‌های دولتی را می‌پذیرد و   می‌گوید: «تغذیه در حالی به چالش دانشگاه‌ها تبدیل شده که هزینه زیادی برای آن می‌شود.» او معتقد است این هزینه کم نیست و امسال بالای ۱۲ همت برای تغذیه دانشجویی هزینه صرف شده است: «تغذیه با نارضایتی نسبی دانشجویان همراه است، معنای آن این است که ما نتوانسته‌ایم رضایت دانشجو را جلب کنیم. درصورتی‌که هم دولت و هم دانشگاه درگیر موضوع است.» اما آیا براساس گفته‌های دانشجویان، مشکل از پیمانکار است یا مسائل اقتصادی است که کیفیت پایین غذا را رقم می‌زند؟ امامعلی‌پور می‌گوید: «ممکن است پیمانکار اهلیت نداشته باشد، متأسفانه در بعضی شهرها پیمانکار خوبی سراغ این حوزه دانشجویی نمی‌آید. این مسئله می‌تواند یکی از دلایل باشد.»

او موضوع را از بعد دیگری هم تحلیل می‌کند: «هم پیمانکار، هم مواد اولیه غذا و حتی تجهیزات آشپزخانه‌ها و… می‌تواند در این وضع مؤثر باشد. به‌هرحال، اتفاقی که افتاده، باعث شده هم هزینه غذا بالا باشد و هم دانشجو رضایت نداشته باشد. از طرف دولت هم تقاضا شده بود فکری به حال تغذیه دانشجویان بشود تا هم رضایت‌مندی دانشجو را داشته باشد و هم دانشگاه‌ها سراغ وظایف ذاتی خود یعنی دانش و پژوهش و فناوری بروند؛ درحالی‌که اکنون دانشگاه‌ها بیشتر درگیر مسائل صنفی هستند.» 

او درباره چرایی قیمت بالای غذا و اعتراض دانشجویان هم می‌گوید: «درباره قیمت غذا هیئت‌امنای صندوق رفاه دانشجویی تصمیم‌گیری می‌کند، اما این اتفاق با نظر دانشگاه‌ها رخ می‌دهد. از دانشگاه‌ها نظرخواهی‌ می‌شود و قیمت‌ها براساس نظرات دبیران مناطق افزایش پیدا می‌کند. این اتفاق سالیان سال است که رخ می‌دهد. دانشگاه‌ها می‌توانند تا ۲۰ درصد این رقم را زیاد یا کم کنند، معمولاً دانشگاه‌ها به این قاعده عمل نمی‌کنند و براساس مصوبه صندوق رفاه عمل می‌کنند.» 

راه‌حل چیست؟

«حسین سیمایی صراف»، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، مدتی پیش در نشستی خبری به موضوع تغذیه اشاره کرد. او گفت پارسال بیش از ۱۱ همت برای این موضوع هزینه شده و رضایت‌بخش هم نبوده است؛ رقمی که به‌گفته او معادل ۲۲ درصد بودجه است. سیمایی صراف تأکید کرد: «ما سال‌هاست به شیوه‌ای اداره می‌کنیم که می‌توان آن را مدیریت کمونیستی نامید؛ هزینه بالا داریم، اما بهره‌وری و رضایت پایین است.»

این حرف‌ها احتمالاً مقدمات و آماده‌سازی اذهان دانشجوها برای طرحی بود که سازمان امور دانشجویان به‌عنوان راه‌حل مسئله کیفیت پایین غذای سلف پیش‌بینی کرده است؛ طرحی موسوم به «الگوی نوین تغذیه». این طرح در وزارتخانه علوم تصویب شد و به‌صورت آزمایشی در ۱۷ دانشگاه اجرایی شده است. آن‌طورکه امامعلی‌پور توضیح می‌دهد، این طرح حتی با استقبال ۶۰ درصدی دانشجویان در بعضی از دانشگاه‌هایی که اجرایی شده، مواجه شده است. سازوکار این طرح به‌گفته امامعلی‌پور به این‌صورت است که «در کنار رستوران دولتی، بخش خصوصی رستوران‌هایی را ایجاد می‌کند یا می‌سازد یا از ساختمان‌های خود دانشگاه استفاده می‌کند. البته همانند پیمانکاران رستوران‌های دولتی اگر پیمانکار رستوران‌های مکمل هم «اهلیت» کار را نداشته باشند، مشکلات دوچندان خواهد شد.»

او معتقد است هزینه‌های دولت برای تغذیه دانشجویان در رستوران‌های دولتی در بشقاب آنها دیده نمی‌شود و چون هدررفت هزینه زیاد است، این طرح می‌تواند مفید باشد: «بخش دولتی گران مدیریت می‌کند، اما بخش خصوصی چون به فکر سود و زیان است، مراقب هدررفت است.» به‌گفته او، در رستوران‌های مکمل بخش خصوصی حداقل  ۱۰ تا ۱۵ منوی غذایی دیده می‌شود و دانشگاه کمک‌هزینه‌ای به‌صورت اعتبار به دانشجو می‌دهد: «این اعتبار در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است.» او البته توصیه‌ای هم به دانشگاه‌ها دارد: «توصیه ما این است که کمک‌هزینه در رستوران‌های مکمل باید حداقل ۸۰ تا ۸۵ درصد میانگین قیمت تمام‌شده رستوران دولتی باشد.»

امامعلی‌پور می‌گوید در این رستوران‌ها، غذایی به‌عنوان غذای رایگان وجود دارد: «ما دانشجویانی داریم که به‌دلیل هزینه حتی نمی‌توانند غذای سلف را رزرو کنند، اما در این طرح مثلاً ۸۰ هزار تومان اعتبار می‌گیرند و با همان ۸۰ هزار تومان غذایی تهیه می‌کنند که لازم نیست ریالی بپردازند.» او معتقد است در این طرح از فعالان بخش خصوصی که «اهلیت» دارند، استفاده شده است. اهلیت از نگاه او یعنی کسانی که پیش‌تر هم در کار رستوران‌داری مشارکت کردند.

راهکار دانشجویان

راهکار دانشجویان برای بهبود کیفیت غذای سلف متفاوت است، آنها در گفت‌وگوهایشان به طرح تازه وزارت علوم اشاره نمی‌کنند و در این گزارش از کارزارهایی که نوشتند و اعتراض‌هایی که دیدند و مطالباتی که داشتند، می‌گویند. در این میان یکی از دانشگاه‌ها به‌گفته دبیر شورای صنفی‌اش وضعیت بهتری پیدا کرده است. «فاطمه قربانی» دبیر شورای صنفی دانشگاه علم و صنعت است. او می‌گوید: «تا قبل از اردیبهشت‌ماه وضعیت اسفناک بود؛ کنار غذا (سبزیجات، ماست و…) نداشتیم، بهداشت رعایت نمی‌شد و شورای صنفی حق نظارت نداشت. اما بعد از تغییر معاونت دانشگاه، اختیار نوشتن برنامه غذایی به دانشجویان واگذار شد و اکنون نیروی دانشجو داریم که روی خرید سلف، آماده‌سازی و درست کردن غذا نظارت دارد. همیشه برای دانشجویان سؤال است که مثلاً در کوبیده چه چیزی می‌ریزند، ما یک نفر ناظر داریم که روی کیفیت خمیر کوبیده نظارت می‌کند.» او می‌گوید همین نظارت باعث شده مشکلات سلف و ساختمان آن نیز حل شود.

* اسامی مستعار است.