به گزارش خبرنگار مهر، در نخستین روزهای جنگ ایران و عراق، نیروی هوایی ارتش با اجرای عملیات «کمان ۹۹» ضربه‌ای گسترده به تأسیسات نظامی و صنعتی عراق وارد کرد. این اقدام، ضمن وارد کردن خسارت قابل توجه به پایگاه‌ها و مخازن سوخت دشمن، نشان‌دهنده توان رزمی ایران و عزم فرماندهان برای دفاع مؤثر از کشور بود.

این عملیات هوایی در نخستین روز مهر ۱۳۵۹، تنها یک روز پس از آغاز رسمی جنگ ایران و عراق، توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اجرا شد و نقش تعیین‌کننده‌ای در بازگرداندن تعادل هوایی و نمایش توان رزمی ایران داشت.

در روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، عراق با حمله‌ای سراسری به فرودگاه‌ها و پایگاه‌های نظامی ایران جنگ را آغاز کرد. حملات هوایی عراق به‌طور همزمان چندین نقطه از جمله پایگاه‌های هوایی و تأسیسات صنعتی را هدف قرار داد. به روایت خاطرات مرحوم هاشمی رفسنجانی در کتاب «انقلاب در بحران»، نتیجه این حمله دور از انتظار فرماندهان بعثی بود. آن‌ها امیدوار بودند با این ضربه اولیه نیروی هوایی ایران زمین‌گیر شود، اما چنین نشد. همان شب، جلسه فرماندهان نظامی ایران تشکیل شد و تصمیم به اجرای پاسخ متقابل در مقیاسی گسترده گرفته شد.

به روایت کتاب «نبرد در آسمان» که مرور خاطرات امیر خلبان فضل‌الله جاویدنیا است، نخستین طرح جنگی ایران برای پاسخ به حملات عراق «کمان ۹۹» بود. این طرح از سوی نیروی هوایی ارتش پیشنهاد شد تا پاسخی قاطع به تجاوز عراق باشد. بر اساس نقشه عملیات، حدود ۱۴۰ هواپیما در آن شرکت می‌کردند. هواپیماهای اف‑۱۴ مأموریت داشتند از سحرگاه روز اول مهر پوشش هوایی نوار مرزی ایران و عراق را از ارومیه تا خارک بر عهده گیرند. در ادامه، هواپیماهای شکاری اف‑۴ و اف‑۵ به پرواز درآمدند تا اهداف متعددی را در عمق خاک عراق بمباران کنند.

اهداف مشخص شامل پایگاه‌های هوایی عراق، مخازن سوخت و مهمات، برج‌های مراقبت پرواز و مراکز پشتیبانی بود. عملیات با دقتی بالا طراحی شد تا علاوه بر وارد آوردن خسارت‌های فیزیکی به زیرساخت‌های نظامی عراق، پیام آشکاری از توان رزمی ارتش ایران مخابره کند.

مرحوم هاشمی رفسنجانی در کتاب «انقلاب در بحران» اشاره می‌کند که فرماندهان در همان ساعات نخست پس از حمله عراق، بر ضرورت پاسخ گسترده تأکید داشتند. به گفته او، هدف اصلی نه‌فقط تخریب پایگاه‌های دشمن، بلکه نشان دادن توانایی ارتش برای دفاع از کشور و ایجاد ضربه روانی بر عراق بود.

از سوی دیگر، امام خمینی نیز پیام‌های روشنی در این خصوص داشت. فرماندهان ارتش در نشست ستاد مشترک به ایشان پیغام دادند که آماده‌اند پاسخ عراق را بدهند و تأکید کردند هیچ آتش‌بسی نباید پذیرفته شود مگر پس از وارد آوردن ضربه متقابل. امام در سخنانی که به مناسبت آغاز سال تحصیلی ایراد کرد، گفت: «مردم فکر نکنند دولت و ارتش ما نمی‌تواند جواب عراقی‌ها را بدهد... اگر مسأله جدی شد، دستور می‌دهم عراق را سر جایش بنشانند.» این موضع‌گیری نشان داد که اراده سیاسی کشور نیز هماهنگ با برنامه‌ریزی نظامی پیش می‌رود.

صبح روز اول مهر ۱۳۵۹، عملیات کمان ۹۹ آغاز شد. اف‑۱۴ها بر فراز مرزها پرواز کردند و پوشش لازم را برای حرکت گسترده اف‑۴ها و اف‑۵ها فراهم آوردند. جنگنده‌های ایرانی با عبور از مرز وارد آسمان عراق شدند و پایگاه‌های هوایی و مراکز استراتژیک این کشور را هدف قرار دادند. گزارش‌ها حاکی از آن است که فرودگاه‌های بغداد، کرکوک، موصل و الرشید از جمله اهداف اصلی بودند.

به روایت مهدی بشارت، کاردار سفارت ایران در بغداد، که در کتاب «ما و عراق از گذشته دور تا به امروز» خاطرات خود را نقل کرده، شدت حملات ایران در بغداد به‌گونه‌ای بود که شهر به لرزه افتاده بود و هواپیماها مثل باران بر سر مؤسسات نظامی و دولتی عراق بمب می‌ریختند.» او توضیح می‌دهد که فرودگاه بغداد به اندازه‌ای آسیب دید که مدتی قابل استفاده نبود و مسافران عادی ناچار بودند ابتدا به اردن بروند و سپس با خودرو به بغداد بازگردند. بشارت می‌نویسد این حملات برای دیپلمات‌های ایرانی در بغداد موجب غرور و شادی شد.

پس از عملیات، رژیم بعث بار دیگر ادعاهای قدیمی خود درباره جزایر سه‌گانه و «دفاع از حقوق اعراب» را تکرار کرد. اما این ادعاها حتی در میان کشورهای عربی نیز چندان پذیرفته نشد. به نقل از کتاب «عملکرد شورای امنیت در جنگ عراق و ایران»، نماینده قطر در سازمان ملل متحد اعلام کرد که استدلال‌های عراق برای آغاز جنگ فاقد مصداق است و حتی اگر ادعای تجاوز ایران صحت داشته باشد، چنین چیزی حمله گسترده عراق را توجیه نمی‌کند. او افزود اقدام عراق نقض آشکار اصل منع استفاده از زور بوده است. با وجود این، جامعه بین‌الملل در آن زمان به دلایل سیاسی آمادگی نداشت این نظر را صراحتاً اعلام کند.

عملیات کمان ۹۹ ضربه سنگینی به زیرساخت‌های نظامی عراق وارد کرد. خسارات واردشده به باندهای پرواز، مخازن سوخت و برج‌های مراقبت موجب شد بسیاری از فرودگاه‌های عراق برای مدتی از کار بیفتند. این امر مانع دستیابی عراق به برتری هوایی در روزهای نخست جنگ شد و به ایران زمان داد تا خطوط دفاعی خود را بازسازی کند.

از سوی دیگر، این عملیات تأثیر روانی مهمی داشت. مردم ایران که در روز نخست جنگ از حجم حملات عراق نگران بودند، با شنیدن خبر حمله گسترده هوایی ایران به عراق روحیه گرفتند. ارتش نیز نشان داد که با وجود مشکلات ناشی از سال‌های پس از انقلاب، همچنان توانایی اجرای عملیاتی در مقیاس بزرگ را دارد. در عراق، عملیات کمان ۹۹ نگرانی‌هایی جدی در میان فرماندهان نظامی و سیاسی ایجاد کرد و نشان داد که برتری هوایی سریع برای آن‌ها دست‌نیافتنی است.

عملیات «کمان ۹۹» نمونه‌ای روشن از واکنش سریع و هماهنگ ارتش جمهوری اسلامی ایران به تهاجم عراق بود. روایت‌های مختلف از جمله کتاب «نبرد در آسمان» (خاطرات امیر خلبان فضل‌الله جاویدنیا)، کتاب «انقلاب در بحران» (خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی)، کتاب «ما و عراق از گذشته دور تا به امروز» (خاطرات مهدی بشارت) و کتاب «عملکرد شورای امنیت در جنگ عراق و ایران» نشان می‌دهد این عملیات نه‌فقط یک حمله نظامی، بلکه یک نقطه عطف سیاسی و روانی در آغاز جنگ محسوب می‌شود. ایران با این حمله نشان داد که نه‌تنها توان نظامی لازم برای دفاع را دارد، بلکه قادر است در عمق خاک دشمن نیز ضربات سنگینی وارد کند.

در مجموع، کمان ۹۹ مانع تحقق استراتژی «پیروزی برق‌آسا»ی عراق شد، فرصت بازسازی دفاعی را در اختیار ایران قرار داد و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های هوایی خاورمیانه در حافظه تاریخی جنگ باقی ماند.