همشهری آنلاین: بیماری کبد چرب که زمانی با مصرف بی‌رویه الکل گره خورده بود، در سال‌های اخیر به دلیل سبک زندگی غلط به یک اپیدمی خاموش و فراگیر تبدیل شده که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان، از جمله ایران درگیر کرده است.

این بیماری که به دلیل تجمع چربی در سلول‌های کبدی رخ می‌دهد، اغلب در مراحل اولیه هیچ علامت مشخصی ندارد، اما می‌تواند بی‌صدا پیشرفت کند و به آسیب‌های جدی و غیرقابل بازگشت کبدی مانند سیروز و نارسایی کبد منجر شود. متخصصان می‌گویند در آینده، بیشترین نیاز به پیوند کبد، ناشی از عوارض همین بیماری خواهد بود. اما چه عواملی ما را در این مسیر خطرناک قرار می‌دهند؟

چرا بعضی‌ها دچار کبد چرب می‌شوند؟

کبد به طور طبیعی همیشه حاوی مقداری چربی است، اما زمانی که این میزان چربی از ۵ درصد وزن کل کبد بیشتر شود، فرد به بیماری کبد چرب مبتلا می‌شود. در این حالت، بافت کبد به دلیل تجمع بیش از حد چربی، عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهد و آسیب می‌بیند و کم‌کم آسیب‌هایش بافت بیشتری از کبد را درگیر می‌کند. تا جایی که کبد، کل عملکرد خود را از دست می‌دهد و نیازمند پیوند کبد می‌شود و در خیلی از موارد، جان خود را از دست می‌دهد.

علت تجمع بیش از حد چربی در این عضو حیاتی بدن، سبک زندگی غلط است؛ تغذیه ناسالم، بی‌تحرکی، چاقی، خواب بی‌کیفیت و مصرف الکل. به گفته کارشناسان، بیماری کبد چرب، نتیجه مستقیم زندگی شهری و سبک نادرست زندگی است. البته دکتر ایرج خسرونیا، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد به همشهری می‌گوید: علاوه بر سبک زندگی غلط، مصرف بعضی داروها مثل آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها و دیابت نوع ۲ هم از مهم‌ترین عوامل بروز کبد چرب هستند.

به گفته خسرونیا، «مصرف بی‌رویه و طولانی آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها هم روی سلامت کبد اثر می‌گذارد و هم روی کلیه‌ها.» او می‌گوید: «کبد مثل فیلتر بدن عمل می‌کند و همه مواد سمی و مواد خوب که وارد بدن می‌شوند، باید از طریق کبد وارد سیستم بدن ما شود. اگر این مواد مضر باشند، اولین جایی که ضربه می‌بیند، کبد است. بنابراین علاوه بر کنترل وزن، باید از مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌ها و الکل هم خودداری کرد.»

از مرحله ۴ این بیماری بترسید

بیماری کبد چرب به دو دسته تقسیم می‌شود: کبد چرب الکلی که ناشی از مصرف زیاد الکل است و کبد چرب غیرالکلی که امروزه شایع‌ترین نوع آن است. بروز کبد چرب غیرالکلی، همان طور که دکتر خسرونیا گفت، ریشه در سبک زندگی مدرن و عادات غذایی نامناسب دارد: از اضافه وزن و چاقی (به خصوص چاقی شکمی) گرفته تا کم‌تحرکی و بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا و چربی خون بالا و البته عوامل ژنتیکی. آمارها نشان می‌دهد حدود ۹۰ درصد افراد چاق به نوعی از کبد چرب مبتلا هستند.

کبد چرب یک بیماری پیش‌رونده است که در صورت عدم کنترل، می‌تواند طی چندین سال از مراحل مختلفی عبور کند. شناخت این مراحل به درک بهتر خطری که سلامت فرد را تهدید می‌کند، کمک می‌کند. آمارها حاکی از این است که حدود یک‌سوم ایرانی‌ها به یکی از درجاتِ کبد چرب مبتلا هستند و خیلی از آنها از این موضوع بی‌اطلاع‌اند. چون این بیماری علامت مشخصی ندارد و فرد زمانی متوجه آن می‌شود که مبتلا شده است.

کبد چرب ۴ گرید یا مرحله دارد که گرید ۱، خفیف‌ترین و ساده‌ترین نوع بیماری است و معمولا بیماری کاملاً قابل بازگشت و قابل بهبودی است و گرید ۴ که به سیروز کبدی شناخته می‌شود، شدیدترین و آخرین مرحله بیماری است. در این مرحله، بافت زخم کبد به قدری وسیع می‌شود که ساختار طبیعی کبد را از بین می‌برد و عملکرد آن را مختل می‌کند. سیروز کبدی می‌تواند منجر به عوارض مرگباری مانند نارسایی کبد و سرطان کبد شود و در موارد پیشرفته، تنها راه درمان، پیوند کبد است.

برای نجات کبد چقدر فرصت داریم؟

یکی از مهم‌ترین سوالات بیماران این است که روند تبدیل کبد چرب به سیروز چقدر طول می‌کشد. پاسخ قطعی برای این سوال وجود ندارد. چون سرعت پیشرفت بیماری به عوامل متعددی از جمله ژنتیک، سبک زندگی و وجود بیماری‌های همزمان بستگی دارد. با این حال، متخصصان تاکید می‌کنند که این فرآیند معمولاً یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد. ممکن است چندین سال و در بسیاری از موارد حتی یک تا دو دهه طول بکشد تا فیبروز یا سیروز ایجاد شود.

البته همه افراد مبتلا به کبد چرب ساده (گرید ۱) به مراحل پیشرفته‌تر بیماری مبتلا نمی‌شوند و تنها درصد کمی از آنها دچار سیروز کبدی خواهند شد. اما این موضوع نباید باعث آسودگی خیال شود. اگر عوامل خطر مانند رژیم غذایی ناسالم، عدم تحرک و دیابت کنترل نشوند، روند تخریب کبد تسریع خواهد شد. گرید ۳ آخرین مرحله قبل از سیروز محسوب می‌شود و اگر در این مرحله اقدامات درمانی جدی صورت نگیرد، بیماری به احتمال خیلی زیاد، غیرقابل درمان خواهد شد.

این بیماری پیشگیری و درمان دارد؟

خبر خوب این است که بیماری کبد چرب به ویژه در مراحل اولیه، قابل پیشگیری و حتی درمان است. راه اصلی مقابله با این بیماری، تغییر در سبک زندگی است:

کاهش وزن: حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند به شکل چشمگیری میزان چربی کبد و التهاب آن را کاهش دهد.

رژیم غذایی سالم: پیروی از رژیم‌های غذایی سالم مانند رژیم مدیترانه‌ای، افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و محدود کردن مصرف قند، نمک و چربی‌های اشباع، کلید اصلی سلامت کبد است.

ورزش منظم: حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی در بیشتر روزهای هفته، تأثیر فوق‌العاده‌ای در کنترل و بهبود کبد چرب دارد.

هر سال برای چکاپ اقدام کنید

کبد چرب، یک زنگ خطر جدی است که نباید آن را نادیده گرفت. تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع از طریق اصلاح سبک زندگی می‌تواند این مسیر خطرناک را معکوس کند و سلامت این عضو حیاتی را برای سال‌های آینده تضمین کند. وگرنه کار فرد می‌تواند به پیوند کبد بکشد که آن هم مشکلات خاص خود را دارد. از پیدا نشدن کبد پیوندی تا پس زده شدن کبدِ پیوندی توسط بدن.

دکتر خسرونیا، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد می‌گوید: «کبد چرب مثل دیابت و فشار خون بالا نیست که دیگر خوب نشود. این بیماری زمان زیادی طول می‌کشد تا به گریدهای ۱ و ۲ و ۳ برسد؛ شاید ۱۰ - ۱۵ سال طول بکشد. پس اگر نتوانستیم پیشگیری کنیم و مبتلا شدیم، در مراحل اولیه بیماری وقت داریم که دوباره بهبود پیدا کنیم. آن هم با ورزش، تغذیه سالم و موارد دیگری که گفته شد.»

این پزشک البته پیشگیری را بهتر از درمان می‌داند و می‌گوید: «تغییر سبک زندگی، اولین قدم برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری است. همچنین سالانه یک بار یا هر شش ماه یک بار برای چکاپ شامل آزمایش خون و سونوگرافی اقدام کنند تا از سلامت یا بیماری کبد خود مطمئن شوند. چون کبد چرب علامت خاصی ندارد و فقط از طریق چکاپ‌ تشخیص داده می‌شود.» نکته دردناک این است که بیماری‌های کبدی، یکی از ۵ عامل مرگ و میر در ایران هستند و در صورت عدم خودمراقبتی ممکن است دچار مرگ زودهنگام شویم.