خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - علی نواصر: خورشید هنوز طلوع نکرده است که مه غلیظی از دود بر فراز سوسنگرد و هویزه پهن می‌شود؛ دودی با بوی تلخ سوختگی تالابی که روزگاری ریه‌های زنده جنوب به شمار می‌رفت. مردمان این دیار دیگر صبح را با آواز پرندگان آغاز نمی‌کنند؛ گلوهای پر از سوزش مردم و سرفه‌های بیماران تنفسی، سرود روزانه شهرهای پیرامون هورالعظیم شده است.

اهواز، حمیدیه، سوسنگرد و هویزه سال‌هاست با گرد و غبار دست‌وپنجه نرم می‌کنند اما این روزها سوغات جدیدی از دل تالاب سوخته نصیبشان شده است: دود غلیظی که شب‌ها چون پتویی سنگین بر شهرها می‌افتد و تا سحر مجال نفس کشیدن را می‌گیرد. مردمانی که تابستان‌های داغ ۵۰ درجه و رطوبت خفه‌کننده ۹۰ درصدی را تاب آورده‌اند اکنون در برابر چالشی جدید قرار گرفته‌اند که تنها با وعده‌های تکراری «صبر کنید تا پاییز» پاسخ داده می‌شود.

هورالعظیم، تالاب مرزی که روزگاری مأمن پرندگان مهاجر و مایه حیات نخلستان‌ها بود امروز بدل به کانون آتش و دود شده است. این تالاب خشکیده، همچون آینه‌ای تمام‌نما، غفلت‌ها و سوءمدیریت‌های سالیان گذشته را بازتاب می‌دهد. در میانه این وضعیت ناگوار، مردم خوزستان پرسشی ساده دارند: «چه کسی مسئول خاموش کردن آتشی است که نفس آنان را می‌سوزاند؟

غفلت مسئولان

مجتبی یوسفی نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین گله‌های مردم خوزستان این است که مسئولان اجرایی و حتی ما نمایندگان گاهی به مسائل غیرضروری مشغول می‌شویم و مشکلات اصلی فراموش می‌شوند. امروز دو معضل جدی استان، نخست آلودگی هواست که در برخی ماه‌ها با ریزگردها و حالا با پدیده جدیدی به نام دود خود را نشان داده، و دوم هم بیکاری گسترده‌ای که به بحران اجتماعی انجامیده است.

وی با اشاره به گستره بحران آلودگی می‌افزاید: این آلودگی دیگر محدود به شهرهای مرزی مثل سوسنگرد و هویزه نیست؛ دود تا اهواز رسیده و حتی شمال استان را تحت‌تأثیر قرار داده است. شب‌ها از ابتدای تاریکی تا سحر، لایه‌ای غلیظ از دود نفس مردم را تنگ می‌کند. مردم به حق می‌پرسند: «منشأ این دود کجاست و چرا هیچ تدبیری اندیشیده نمی‌شود؟»

یوسفی سپس از تلاش‌های خود در مجلس می‌گوید: من اخیراً با دعوت از وزارت امور خارجه، سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و سازمان برنامه، جلسه‌ای را در مجلس تدارک دیده‌ام. این جلسه قرار است شنبه برگزار شود و هدف آن پایان دادن به بی‌عملی است. ما نمی‌خواهیم اقدامات نمایشی صورت گیرد؛ چند روز پیش هواپیماهای آب‌پاش آمدند و وانمود کردند که آتش مهار می‌شود اما پس از آن هیچ اتفاقی نیفتاد. نتیجه این بی‌عملی آن است که امروز در کنار قطعی برق، دمای ۵۰ درجه و رطوبت بالای ۹۰ درصد، مردم باید با دود خفه‌کننده هم دست‌وپنجه نرم کنند.

نماینده مردم اهواز به وعده‌های بی‌ثمر برخی مسئولان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی گفته‌اند تا پاییز صبر کنید، مشکل خودبه‌خود حل می‌شود. این شد مدیریت؟ این شد پاسخ برای مردمی که شب تا صبح نفس‌شان تنگ می‌شود؟ مردم خوزستان دیگر تاب شنیدن چنین وعده‌هایی ندارند. ما در مجلس به دولت هشدار داده‌ایم و حتی بحث استیضاح را نیز مطرح کرده‌ایم. مردم انتظار اقدام عملی دارند، نه وعده‌های تکراری.

وی در ادامه به بعد فراملی بحران می‌پردازد و می‌افزاید: آتش‌سوزی بخش عراقی هورالعظیم ریشه اصلی این بحران است. وزارت امور خارجه باید فعالانه وارد عمل شود و با طرف عراقی به توافق برسد. تأمین حق‌آبه تالاب‌ها و مدیریت مشترک منابع آب، تنها راهکار پایدار است. نمی‌شود منتظر باران پاییزی نشست و هر سال همین سناریو تکرار شود.

بیمارستان‌ها مملو از بیماران تنفسی

ابعاد این بحران تنها به سطح محیط زیست محدود نمی‌ماند. میثم معزی، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی اهواز، آمار نگران‌کننده‌ای ارائه می‌دهد و می‌گوید: از ابتدای سال جاری تاکنون، بیش از ۱۰۰ هزار مراجعه مرتبط با آلودگی هوا به مراکز درمانی ثبت شده است. این رقم نسبت به ۱۸ ماه گذشته بیش از ۷۰ درصد افزایش داشته. مراجعه‌ها عمدتاً به دلیل مشکلات تنفسی و قلبی بوده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: گروه‌های خاص مثل بیماران قلبی و ریوی، کودکان، سالمندان و مادران باردار بیش از دیگران آسیب می‌بینند. ما شاهد افزایش تنگی نفس، تشدید آسم، حملات قلبی و حتی سکته‌های مغزی هستیم. این موضوع تنها یک مسئله مقطعی نیست؛ یک بحران مزمن است که سلامت عمومی را تهدید می‌کند.

هویزه در بدترین شرایط ممکن

بر اساس داده‌های سامانه پایش کیفی هوای کشور، وضعیت خوزستان در روزهای اخیر به مرحله «بحرانی» رسیده است. شهر هویزه با شاخص ۵۰۰ در وضعیت «قهوه‌ای» قرار گرفته؛ حالتی که به عنوان خطرناک‌ترین سطح آلودگی شناخته می‌شود. اهواز نیز با شاخص ۲۵۴ در وضعیت «بنفش» و بسیار ناسالم است.

این اعداد خشک و بی‌روح، در عمل معنایی روشن دارند: کاهش دید افقی، نفس‌تنگی گسترده، تعطیلی مدارس و ادارات، و نگرانی جدی برای سلامت هزاران شهروند. دود ناشی از آتش‌سوزی بخش عراقی تالاب از بامداد به سمت غرب و مرکز اهواز حرکت کرده و هوای شهر را به شدت آلوده کرده است.

چرا آتش خاموش نمی‌شود؟

محمدجواد اشرفی‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، ریشه بحران را کمبود آب می‌داند و می‌گوید: راهکار اصلی مهار آتش در هورالعظیم، تأمین حق‌آبه و رهاسازی آب از رود دجله است. متأسفانه طرف عراقی تاکنون همکاری نکرده و خشکی تالاب، احتمال آتش‌سوزی‌های مکرر را افزایش داده است. این بحران نیازمند همکاری فوری و مؤثر میان دو کشور است.

به باور کارشناسان، هورالعظیم قربانی چندین عامل هم‌زمان است: سدسازی‌های گسترده در بالادست، برداشت‌های بی‌رویه آب، خشکسالی‌های متوالی و بی‌توجهی به حق‌آبه محیط زیستی. تالاب که باید مخزنی طبیعی برای تعدیل دما و مقابله با گرد و غبار باشد، امروز خود به منبع آلودگی بدل شده است.

بحران‌های زیست‌محیطی خوزستان تنها به آتش‌سوزی هورالعظیم محدود نمی‌شود؛ سال‌هاست که مردم این استان با ریزگردها، قطعی برق، بحران آب و بیکاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از نگاه اجتماعی، استمرار این وضعیت باعث شکل‌گیری احساس بی‌اعتمادی عمیق میان مردم و مسئولان شده است.

وقتی شهروندان هر روز شاهد تکرار بحران‌ها و شنیدن وعده‌های بی‌نتیجه هستند، طبیعی است که امیدشان به تغییر کاهش یابد. نمایندگانی مانند مجتبی یوسفی تلاش می‌کنند این نارضایتی‌ها را به سطح ملی منتقل کنند اما بدون اقدام عملی دولت و همکاری‌های فرامرزی، صدای مردم همچنان در هاله‌ای از دود محو خواهد شد.

هورالعظیم امروز نماد بی‌توجهی مزمن به محیط زیست و سلامت عمومی است. خوزستانی که روزگاری قلب تپنده نفت و کشاورزی کشور بود حالا درگیر بحران‌هایی شده که یکی پس از دیگری بر دوش مردم سنگینی می‌کند.

با این همه، هنوز می‌توان امید داشت؛ اگر تأمین حق‌آبه تالاب جدی گرفته شود، اگر دیپلماسی محیط زیستی میان ایران و عراق فعال شود و اگر وعده‌های مسئولان به اقدام عملی بدل شود، شاید دوباره پرندگان مهاجر به آسمان هور بازگردند و نفس‌های اهوازی‌ها سبک‌تر شود. مردمان خوزستان بارها ثابت کرده‌اند که صبور و پایدارند اما هیچ ملتی نمی‌تواند تا ابد در میان دود و خاک زندگی کند. آینده این سرزمین در گرو تصمیم‌هایی است که امروز گرفته می‌شود.