خبرگزاری تسنیم ـ محمدرضا آتشین صدف؛ در روزگاری که جامعه با چالش‌های پیچیده و چندوجهی روبه‌روست، پرسش از نقش اجتماعی- سیاسی روحانیت بیش از پیش اهمیت یافته است؛ اینکه حوزه‌های علمیه چگونه می‌توانند همپای تحولات اجتماعی و سیاسی حرکت و کنش کنند. برای پاسخ به این پرسش، بازخوانی زندگی و کنشگری شخصیتی چون آیت‌الله سید محمود طالقانی (ره) می‌تواند راهگشا باشد.

پیش از هر چیز، باید به تمایز میان روحانیت انقلابی و دو جریان دیگر انحرافی توجه کرد: یکی روحانیت متحجر و دیگری روحانیت سکولار. این دو، با وجود تفاوت‌های ظاهری، در عمل به نقطه‌ای مشترک می‌رسند و آن کنار گذاشتن دین است از عرصه‌ی سیاست و عدالت‌طلبی. همان‌گونه که حضرت امام خمینی (ره) این دو رویکرد آسیب‌زا را ذیل مفهوم «اسلام آمریکایی» نقد کرده‌اند؛ اسلامی که یا به برداشت‌های سطحی و جامد و مناسکی خشک و بی‌روح تقلیل می‌یابد یا به روشنفکری غرب‌زده‌‌ای که نسخه‌ی شفابخش بخش را سکولاریسم و لیبرالیسم و چند ایسم دیگر! می‌داند! به تعبیر حضرت امام (ره):

«کج‌فهمانی که حتی با تشکیل حکومت اسلامی مخالف و آن را از حکومت طاغوت بدتر می‌دانند!... بازیگرانی که برای عقب نگه‌داشتن مسلمانان و باز کردن راه برای غارتگران و سلطه‌جویان، اسلام را در کنج مساجد و معابد محصور نموده‌اند و اهتمام به امر مسلمین را بر خلاف اسلام و وظایف مسلمانان و علمای اسلام معرفی می‌کنند و مع الأسف دامنه‌ی تبلیغات گمراه‌کننده به قدری بوده و هست که دخالت در هر امر اجتماعی و سیاسی را در جامعه‌ی مسلمین برخلاف وظایف روحانیون و علمای دین می‌دانند و دخالت در سیاست را گناهی نابخشودنی می‌خوانند.» (صحیفه امام، ج 19، ص 21)

در برابر این دو جریان، روحانیت انقلابی قرار دارد؛ جریانی که هم در عرصه‌ی علم و اجتهاد فعال است و هم در میدان جهاد و عدالت‌خواهی. از مراجع تقلید بصیر گرفته تا طلاب جوانی که در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و جهادی نقش‌آفرینی می‌کنند، همگی در امتداد همان مسیری حرکت می‌کنند که مرحوم طالقانی از پیشگامان آن در تاریخ معاصر بود.

آیت‌الله سید محمود طالقانی، نمونه‌ای برجسته از روحانیتی بود که دین را نه فقط در مقام تفسیر قرآن و نهج البلاغه، بلکه در مقام کنش اجتماعی معنا می‌کرد. آثار تفسیری او، به‌ویژه «پرتوی از قرآن»، سرشار از نگاهی اجتماعی و ستم‌ستیز و عدالت‌محور است. او قرآن را کتابی برای مبارزه با ظلم، دعوت به آزادی و پاسداشت کرامت انسانی می‌دانست؛ نه صرفاً مجموعه‌ای از احکام فردی و مناسکی.

طالقانی در میدان عمل نیز حضوری پررنگ داشت: از منبرهای مسجد هدایت تا زندان‌های رژیم پهلوی و از عضویت در شورای انقلاب تا امامت نماز جمعه‌ی تهران. دینداری او جلوه‌ای بود از فهمی قرآنی، تعهدی مسئولانه، عقلانیتی روشن و معنویتی عمیق؛ الگویی که امروز، بیش از هر زمان دیگری، به آن نیازمندیم.

سیره‌ی و سخن طالقانی نشان می‌دهد که از نظر وی وظیفه‌ی روحانیت، ایستادگی در برابر فساد، تبعیض و بی‌عدالتی است. او منبر را ابزاری برای آگاهی‌بخشی و بیدارسازی جامعه می‌دانست، نه زمینه‌ای برای محتواهای خنثی و تکرار مکررات و نیز حوزه را نه مکانی برای انزوا و آسایش، بلکه بستری برای روشنگری و تحول اجتماعی. ایشان چنین نوشته است:

«آن دوره‌ای که در قم سرگرم تحصیل بودم، روزهایی بود که مردم این کشور، سخت دچار فشار استبداد بودند. مردم از وحشت از یکدیگر می‌رمیدند. جان و مال و ناموس مردم تا عمامه‌ی اهل علم و روسری زنان، مورد غارت و حمله‌ی مأمورین استبداد بود. این وضع، چنان بر روح و اعصابم فشار می‌آورد که اثر آن، دردها و بیماری‌هایی است که تا پایان عمر باقی خواهد بود. در آن روزها، با خود می‌اندیشدم که این بحث‌های دقیق در فروع و احکام، مگر برای عمل و سعادت فرد و اجتماع نیست؟‌ مردمی که یک فرد و یا یک دسته، بی‌پروا، اینگونه بر او حکومت و ستم نمایند، آیا روی صلاح و سعادت خواهند دید؟ آیا نباید بیشتر نیروی فکر و عمل را برای ایجاد محیط مساعد و جلوگیری از اراده‌های خودخواهانه متوجه نمود؟...»(1)

بازخوانی نقش اجتماعی دین، ضرورت زمانه

امروز نیز گسترش و ژرفابخشی تفکر و کنش انقلابی در میان عالمان دین، ضرورتی اجتماعی است. حوزه‌های علمیه نباید صرفاً نقشی آموزشی داشته باشند، بلکه باید بستر تربیت انسان‌هایی باشند که هم عالم‌اند، هم مسئول، هم بصیر. یادکرد طالقانی، نوستالژی تاریخی نیست، بلکه فرصتی است برای بازخوانی نقش اجتماعی- سیاسی روحانیت؛ روحانیتی که از منبر تا میدان، چالش‌های جامعه‌اش را می‌شناسد و تبیین می‌کند و با تکیه بر قرآن و سنت شجاعانه و خستگی‌ناپذیر برای حل آنها گام بردارد. طالقانی الگویی است برای حوزه‌ای که می‌خواهد هم حافظ دین باشد هم شنوای درد و رنج مردم و هم پرچمدار عدالت در عصر انقلاب اسلامی.

1.تنبیه الامة و تنزیه الملة، علامه میرزا نائینی، با مقدمه و توضیحات آیت الله سید محمود طالقانی، مقدمه /5-6، شرکت سهامی انتشار

انتهای پیام/