برترین‌ها: تخت جمشید در دهه‌های اخیر نه تنها یک میراث باستانی و نماد تمدن ایران کهن بوده، بلکه به نوعی به آیینه‌ای برای بازتاب شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز بدل شده است. هر بار که نام این مجموعه عظیم مطرح شده، نوع مواجهه با آن و چگونگی استفاده از ظرفیت نمادینش، به خوبی وضعیت کلی ایران را نشان داده است.

نمونه اخیر، برگزاری کنسرت ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در پانزدهم شهریور، در همین محوطه تاریخی بود. این رویداد با استقبال رسانه‌های اصلاح‌طلب همراه شد. روزنامه اعتماد در یادداشتی این رخداد را فراتر از یک اجرای موسیقی دانست و آن را حامل پیامی فرهنگی به جهان توصیف کرد: پیامی مبنی بر این‌که مردم ایران، چه پیش از میلاد مسیح و چه در سده‌های بعدی، اساس زندگی خود را بر تعامل، تبادل فرهنگی و همزیستی نهاده‌اند. از نگاه این جریان فکری، تخت جمشید در چنین لحظاتی تنها یک اثر تاریخی نیست، بلکه ابزاری برای دیپلماسی فرهنگی و بازنمایی وجهه‌ای صلح‌طلبانه از ایران است.

از جشن‌های ۲۵۰۰ ساله تا جبهه‌های جنگ

اما این تنها روایت از تخت جمشید نیست. روز گذشته تصویری در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) منتشر شد که بار دیگر دوگانگی تاریخی این مکان را آشکار کرد. عکس، رزمندگان جنگ ایران و عراق را در کنار چادرهایی نشان می‌داد که از جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در دهه پنجاه باقی مانده بود. صحنه‌ای که به شکلی تکان‌دهنده نشان می‌داد، تنها یک دهه پس از آن جشن‌های پرزرق‌وبرق(بیهوده)، همان مکان به پایگاهی برای اعزام نیروها به جبهه‌های جنگ بدل شده است. تضادی میان تجملات دوران پهلوی و فضای سخت و خونین سال‌های جنگ، که تخت جمشید را به بستری برای روایت تفاوت‌های بنیادین در سرنوشت کشور تبدیل می‌کند.

خود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله نیز به شدت محل بحث بودند. رژیم پهلوی این مراسم را به عنوان نمادی از عظمت می‌دانست، اما مخالفان پرشمار حکومت آن زمان، از روشنفکران تا نیروهای مذهبی و سیاسی، آن را نماد طاغوت‌گری، اسراف و تجمل می‌دانستند. همین نگاه منفی، جشن‌ها را از همان ابتدا در ذهن بخشی از جامعه به رخدادی بحث‌برانگیز و نشانه‌ای از شکاف میان حکومت و مردم تبدیل کرد.

یاد باد آن شب شهریور را خانم نادره رضایی

در واقع، تخت جمشید بستری بوده که هر جریان فکری و سیاسی، معنای مطلوب خود را به آن تحمیل کرده است. برای گروهی نماد  بستری برای دیپلماسی نرم، برای گروهی دیگر نماد اسراف و بی‌عدالتی، و در دوره‌ای نیز صحنه‌ای برای روایت ایثار و مقاومت ملی در جریان جنگ.

این چندگانگی کارکرد نشان می‌دهد تخت جمشید چیزی فراتر از یک بنای تاریخی است. این محوطه نه فقط به واسطه شکوه معماری و تمدنی‌اش، بلکه به دلیل انعطاف‌پذیری در بازنمایی‌های سیاسی و اجتماعی، به نقطه‌ای حساس در حافظه جمعی ایرانیان بدل شده است. هر دوره‌ای بخشی از روایت خود را بر آن نقش زده؛ از تجملات شاهنشاهی گرفته تا خون و فداکاری رزمندگان، و امروز نیز تلاش برای ساختن تصویری فرهنگی و صلح‌آمیز.

فارغ از تمام این حرف‌ها یک عکس در میان عکس‌های منتشر شده از کنسرت ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در تخت جمشید به شدت عکس معناداری هست، عکسی که نادره رضایی به عنوان معاونت هنری وزیر ارشاد(شاید آخرین عکسش بود در این مقام) در آن حضور دارد و حالا او برکنار شده، انگار تخت جمشید در بک‌گراند تاریخ، راوی تحولات هم هست!