خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – رضا اکبری: قصدش دیدن دوباره زیبایی‌های تالابی بود که یکبار در حدود ۳۰ سال پیش در سفر به گیلان از آن دیدن کرده بود و لذت آن را تا به امروز به عنوان خاطره‌ای به یادماندنی برای همگان در محافل مختلف تعریف کرده بود و عکس‌هایی را که به یادگار ثبت کرده بود با ذوق نشان می‌داد، اما از تالاب که برگشت حال و روزش با آن حالی که رفته بود کاملاً متفاوت بود انگار عاشقی پس از سال‌ها انتظار به دیدار دوباره معشوقش برود و با چهره‌ای مواجه شود که انگار اسید بر آن پاشیده شده و مات و مبهوت مانده باشد.

مسافری بود از دیار خشت خام، از شهر بادگیرها. از شهری آمده بود که به نخستین شهر تاریخی ایران شهرت داشت و کویر لوت آن در هر زمان از سال پذیرای گردشگرانی است که برای تماشای ستارگان در دل کویر در شامگاهان به آنجا سفر می‌کنند.

مسافر شهر ما وقتی لب به سخن می‌گشاید با بغض فقط یک جمله می‌گوید: «آنچه من امروز دیدم دیگر حتی مرداب نیست، باتلاق است» و می‌رود با کوله باری از غم و پاک شدن هرآنچه که تا به امروز برایش خاطره‌ای ماندگار بود.

آری نه تنها این مسافر بلکه این می‌تواند قصه بسیاری دیگر از گردشگرانی هم باشد که پس از سال‌ها برای دیدن تالاب بین المللی انزلی پای به شهر باران می‌گذارند و با صحنه‌هایی مواجه می‌شوند که تصورش برایشان سخت است.

«تالاب بین المللی انزلی» زیستگاه گونه‌های زیادی از آبزیان، پرندگان و گیاهان و یکی از زیست بوم‌های ارزشمند جهان است که از سال ۱۳۵۴(۱۹۷۵ میلادی) در کنوانسیون بین المللی رامسر به ثبت رسید اما نفسش روز به روز تنگ‌تر شد و زخم‌های آن روز به روز عمیق‌تر گشت و درین میان چشم در راه همت همه کسانی است که دل در گرو آن دارند و ذینفع یا متولی نگهداری و مراقبت از این موهبت الهی هستند.

قصه پرغصه بومیان تالاب؛ وقتی معاش مردم در خطر می‌افتد

زیست بومی که قرن‌ها و از دیرباز گذشتگان ما در آن همدلانه زیسته‌اند از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که محل ارتزاق و تأمین معیشت بسیاری از خانواده‌هایی است که به عنوان بومیان اطراف این تالاب زیبا از آن رزق و روزی زندگیشان را به دست می‌آورند اما این روزها که تالاب مریض است حال دل آنها نیز خوش نیست و در کنار نگرانی برای آینده این تالاب، مضطرب وضع زندگی خود هستد.

پیرمرد قایقرانی که راه ارتزاق زندگیش گرداندان مسافران و گردشگران در تالاب انزلی بوده با حالی نزار، وضعیت کنونی تالاب را نشانم می‌دهد و می‌گوید: چه بگویم که ندانند؟ مشکل معلوم و درمان هم مشخص است، تالاب به اندازه‌ای خشک شده که گاهی قایق به محل رویش لاله‌های تالابی هم نمی‌رسد و در خیلی از موارد شرمنده میهمانانی هستیم که به بندرانزلی سفر می‌کنند تا زیبایی‌های تالاب را ببینند.

وی که در گوشه‌ای از تالاب زیر سایه درختی منتظر آمدن مسافر بود که شاید بتواند با گشت در کانال بندرگاه انزلی اندک روزی کسب کند ادامه می‌دهد: اگر یادتان باشد قبلاً مردم را با این جملات به دیدن تالاب دعوت می‌کردیم که (جزیره، مرداب، گل لاله، لاک پشت‌ها پشتک می‌زنند، لک لک‌ها پرواز می‌کنند) اما الان چه؟ نه پرش غورباغه ای هست و نه پرواز لک لکی و نه پشتک لاکپشتی و باید بگویم حیوانات هم از این وضع موجود خسته شده‌اند.

با این پیرمرد خداحافظی می‌کنم و به سراغ صیادی می‌روم که در حال تمیز کردن تورهای خود بود و خدا قوت گویان از او می پرسم چه خبر از صید امروز؟ و او با نگاهی معنادار و غرولند کنان به من می‌گوید: چه خبر می‌خواهی باشد؟ نمی‌بینی؟ تا حدود ۴ سال پیش تالاب پر از آب بود و کلی ماهی کپور و علف خوار و اردک ماهی و حتی کپورهشترخان صید می‌کردیم اما الان چه؟ اگر ماهی هم گیرمان بیاید آنقدر بوی لجن می‌دهد که به سختی قابل فروش و حتی خوردن است.

وی ادامه می‌دهد: منطقه‌ای در تالاب وجود دارد که به منطقه پرخیر و برکت معروف بود اما الان بروید و ببینید به علفزاری تبدیل شده که گاو ها در آن به چرا مشغول هستند.

لزوم ساخت تصفیه خانه‌ها و جلوگیری از ورود پساب‌های سه گانه

اگر چه پسروی آب خزر در چند سال اخیر در بوجود آودن وضعیت کنونی تالاب بی تاثیر نبوده اما ورود رسوبات و فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی از جمله انگل‌هایی است که از جان بی رمق این تالاب دست نمی‌کشد.

به سراغ استاندار گیلان کسی که سال‌ها تحت عناوین مختلف در سازمان بنادر و دریانودری به کشور خدمت کرده و خود نیز اهل بندرانزلی و از بومیان همین تالاب است می‌رویم.

«هادی حق شناس» استاندار گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: برای احیای تالاب انزلی نیازمند ۳ کار اصلی هستیم.

وی با بیان اینکه جلوگیریی از ورود پساب‌های صنعتی، خانگی و سموم کشاورزی مهمترین اصل برای بازگشت تالاب به روزهای خوب آن است ادامه داد: علاوه بر ضرورت تصفیه پساب‌های شهرصنعتی رشت، شهرک‌های صنعتی اطراف تالاب و مستقر در شهرهای رشت، خمام، انزلی، فومن و ماسال، فاضلاب‌های خانگی شهرهای مذکور نیز بایدتصفیه شود.

استاندار گیلان با اشاره به بهره برداری از بخشی از تصفیه خانه مسکن مهر رشت در هفته دولت امسال اضافه کرد: تصفیه خانه غازیان نیز در بندرانزلی در ماه‌های آینده به بهره برداری می‌رسد و بخش اعظمی از فاضلاب‌های خانگی در انزلی تصفیه می‌شود و همچنین پروژه‌های تصفیه خانه شهرهای صومعه سرا و فومن نیز در دست اقدام است که با انجام این پروژه‌ها حدود ۲۵۰ هزار متر مکعب از فاضلاب‌های ورودی به تالاب تصفیه می‌شود که امیدواریم در دولت چهاردهم بخش قابل توجهی از این پروژه‌ها به سرانجام برسد.

حق شناس با اشاره به اینکه یکی از دلایل بحران در دریاچه ارومیه نرسیدن حق آبه آن است، گفت: چنانچه فاضلاب‌های سه گانه به تالاب وارد نشود و آب تصفیه شده جایگزین آن شود، با توجه به آورده آب ۱۱ رودخانه منتهی به تالاب انزلی، این تالاب در بلند مدت خود پالایی می‌کند.

وی ایجاد تله‌های رسوب گیر بر مصب ورودی رودخانه‌های منتهی به تالاب یا لایروبی تله‌های رسوب گیر موجود و همچنین لایروبی کف تالاب را به عنوان داروی مسکن می‌داند و ادامه داد: با وجود اینکه ورودی سالانه آب تالاب انزلی چیزی در حدود ۲ میلیارد متر مکعب است اما مشکل اینجاست که به دلیل پر شدن تالاب انزلی این آب در این تالاب نمی‌ماند و به سمت دریا سرریز می‌شود با وجود اینکه ورودی سالانه آب تالاب انزلی چیزی در حدود ۲ میلیارد متر مکعب است اما مشکل اینجاست که به دلیل پر شدن تالاب انزلی این آب در این تالاب نمی‌ماند و به سمت دریا سرریز می‌شود.

حق شناس با ابراز امیدواری از اینکه با بهره برداری از تصفیه خانه‌ها و حذف پسماندهای ورودی به تالاب انزلی این تالاب بین المللی در مسیر احیا قرار گیرد بیان کرد: باید توجه داشت حدود ۱۰۰ سال است این پساب‌ها به سمت تالاب روانه می‌شوند و احیای تالاب انزلی نیازمند برنامه ریزی چند ساله و کار عملیاتی تا حصول نتیجه لازم است.

از استاندار گیلان در خصوص تاثیر موج شکن‌های جدید بندرانزلی بر خشکی تالاب می پرسم و حق شناس پاسخ داد: از نظر من به عنوان کسی که سال‌ها در سازمان بنادر و دریانوردی فعالیت داشتم باید بگویم قبل از احداث این موج شکن‌ها هم عمق تالاب کم شده بود اما نمی گویم که موج شکن‌ها و سایر سازه‌های مداخله‌ای در این امر بی تاثیر نیستند ولی مهمترین عامل، پس آب است.

حق شناس افزود: احیای تالاب انزلی نیازمند ۳۰۰ میلیون دلار اعتبار است چیزی در حدود سه هزار میلیارد تومان، که البته این اعتبار به یکباره تخصیص نمی‌یابد اما در تلاشیم با تخصیص هر مقدار از اعتبار، کار احیای تالاب انزلی بر زمین نماند.

وجود لاله تالابی بیانگر زنده بودن تالاب انزلی است

تالاب بین المللی انزلی به عنوان زیست بومی طبیعی است که امروزه با دخالت و بهره وری نامعقول انسان‌ها به بحرانی زیست محیطی تبدیل شده است، زیست بومی که قرن‌ها گذشتگانمان در آن همدلانه زیسته‌اند و علاوه بر ارتزاق از راه صیادی و گردشگری، آب مزارع و شالیزارهای خود را نیز از این تالاب تأمین کرده‌اند.

به سراغ مدیر کل محیط زیست گیلان می‌روم، وی با بیان اینکه تالاب انزلی امروزه از یک تالاب دائمی به تالاب فصلی تبدیل شده است اظهار کرد: در خصوص تالاب انزلی یک واقعیت میدانی وجود دارد و آن اینکه این تالاب در گذشته تالاب ساحلی بوده که حتی از دریا آب دریافت می‌کرد یا به تعبیر دیگر در آن گردش آب وجود داشت اما اکنون فقط یک تالابی است که تنها ۶ ماه از سال آب دارد تالاب انزلی در گذشته تالاب ساحلی بوده که حتی از دریا آب دریافت می‌کرد یا به تعبیر دیگر در آن گردش آب وجود داشت اما اکنون فقط یک تالابی است که تنها ۶ ماه از سال آب دارد.

فرهاد حسینی طایفه با اشاره به اینکه پسروی آب دریای خزر نیز مزید بر علت خشک شدن تالاب انزلی شده است، ادامه داد: باید در نظر داشت که اکنون شیب بستر، از سمت تالاب به طرف دریا است و رسوبات وارده به تالاب هم کمک کرده که خط تراز آب به سمت ساحل برود و بدین ترتیب آبی که وارد تالاب می‌شود مستقیم به سمت دریا می‌رود.

وی با اشاره به انجام لایروبی‌های متعدد در تالاب بستر تالاب انزلی اضافه کرد: زمانی که تالاب انزلی دچار مشکل نشده بود و آب داشت انجام لایروبی امری معمول بود ولی زمانی که تالاب در حالا خشک شدن است، انجام لایروبی تحت عنوان باز کردن مسیر نه تنها معنایی ندارد بلکه موجب می‌شود آب با سرعت بیشتری از تالاب به سمت دریا خارج شود و مدیریت آب مهمترین امر در بقای این تالاب بین المللی است.

مدیرکل محیط زیست گیلان با بیان اینکه وجود لاله تالابی بیانگر این است که تالاب انزلی نمرده و نیازمند احیا است، اضافه کرد: باید به هر طریقی، حتی استفاده از سازه‌های مختلف جلوی خروج آب از تالاب گرفته شده و به بستر آن ارتفاع دهیم و سطح شیب را برعکس کنیم مانند کاری که در آب بندان ها انجام می‌شود.

وی با تاکید بر ضرورت توجه به حقوق ذینفعان و بومیان تالاب انزلی در راستای انجام عملیات احیای تالاب با کمترین تعارضات اجتماعی و با رعایت حقوق عامه تصریح کرد: تمام پروژه‌های انجام شده در تالاب انزلی و کلیه کوتاهی‌هایی که بر سر راه مسیر این تالاب بوده اعم از نبود عملیات آبخیزداری در بالادست، عدم لایروبی تله‌های رسوب گیر، ورود پس آب‌های صنعتی و فاضلاب‌های خانگی و سموم کشاورزی و غیره همه زخم‌هایی هستند که بر پیکر این زیست بوم ارزشمند وارد شده و در به وجود آمدن وضعیت کنونی تالاب دخالت داشتند.

حسینی طایفه با تاکید بر لزوم شکل گیری وفاق همه جانبه با تمامی ذینفعان، مسئولان و جوامع محلی بیان کرد: تالاب انزلی این قابلیت را دارد که خود را پالایش کند مشروط بر اینکه از ورود هرگونه پسماند و فاضلاب جلوگیری شود اما مردم نیز باید باور داشته باشندکه هرکس به سهم خود باید برای نجات این تالاب گامی بردارد چرا که تالاب انزلی هویت این شهر است و تنها تالابی است که نام شهر بر آن نهاده شده است.

مدیرکل محیط زیست گیلان با اشاره به وجود گیاهان مهاجم همچون آزولا و سنبل آبی به عنوان یکی از مهمترین تهدیدات زیست محیطی تالاب انزلی تاکید کرد: گیاهان مهاجمی همچون سنبل آبی و آزولا بخش اعظمی از انرژی کارکنان محیط زیست را می‌گیرد و زندگی بومیان تالاب را مختل کرده است.

تالاب انزلی؛ زخمی از جنس خود ما

این گزارش شاید یکی از صدها گزارشی باشد که در سال‌های گذشته درباره وضعیت تالاب انزلی منتشر شده، اما خبرنگاران خبرگزاری مهر همچنان دوشادوش مردم، به عنوان پل ارتباطی میان جامعه و مسئولان، مسیر پیگیری و مطالبه‌گری برای احیای این تالاب را ادامه خواهند داد.

بی‌تردید بسیاری از مسئولان، گزارش‌های منتشر شده را دیده و شنیده‌اند و گاه نیز به آنها جامه عمل پوشانده‌اند، اما نباید فراموش کرد که عوامل طبیعی همچون پسروی آب خزر یا تغییر اقلیم، در مقایسه با نقش مخرب عامل انسانی، تأثیر ناچیزی در وضعیت کنونی تالاب داشته‌اند.

رهاسازی زباله، ورود بی‌وقفه فاضلاب‌های صنعتی و خانگی، استفاده بی‌رویه از سموم کشاورزی، نبود تصفیه‌خانه‌های کافی و نبود مدیریت منابع در بالادست، تنها بخشی از زخم‌هایی است که بر پیکر تالاب وارد شده است و در بی‌رحمانه‌ترین شکل، آتش‌زدن عمدی نیزارهای این تالاب بین‌المللی آن‌هم به دست انسان، حکایتی تلخ از تخریب خویشتن دارد؛ آن‌گونه که شاعر گفت: شیشه نزدیک‌تر از سنگ ندارد خویشی / هر شکستی که به هر کس برسد از خویش است و اگر امروز نجنبیم، تا نفس‌های آخر تالاب انزلی، تنها چند صباحی باقی خواهد ماند.