خبرگزاری تسنیم، سعید شیری: پاکستان در قلب شبه‌قاره و در همسایگی مستقیم ایران، افغانستان، هند و چین، نقطه تلاقی ژئوپلیتیک مهمی در جهان اسلام است؛ کشوری که تنوع قومیتی و مذهبی آن، هم فرصت‌آفرین و هم چالش‌زا بوده است. جمعیت عمدتاً مسلمان، متشکل از اقوامی چون پنجابی، سندی، پشتون، بلوچ و مهاجر، با مذاهب گوناگون اهل‌سنت و جامعه گسترده شیعه، ترکیبی کم‌نظیر از ظرفیت‌های فرهنگی و مذهبی را شکل داده‌اند. این تنوع، اگر در مسیر همگرایی و وحدت اسلامی هدایت شود، می‌تواند پاکستان را به ستون ثبات و همکاری در حوزه جنوب و غرب آسیا بدل کند؛ اما اگر مورد سوءاستفاده عوامل خارجی قرار گیرد، به کانونی برای شکاف و بحران تبدیل خواهد شد.

در این میان، نقش تاریخی پاکستان در پیوند با جهان اسلام و مقاومت علیه پروژه‌های سلطه‌طلبانه، به‌ویژه در قبال رژیم صهیونیستی، جایگاه حساس‌تری به آن می‌بخشد. نزدیکی فکری و فرهنگی عمیق با ایران، اشتراکات دینی و تمدنی، و سابقه همسویی سیاسی در دفاع از فلسطین، این کشور را به یکی از محورهای بالقوه وحدت امت اسلامی بدل کرده است. با توجه به این موقعیت، پاکستان همان‌قدر که می‌تواند سدی استراتژیک در برابر تفرقه‌افکنی باشد، هدف اصلی تلاش‌های دشمنان برای برهم‌زدن پیوندهای جهان اسلام نیز هست؛ به همین دلیل، تقویت همبستگی داخلی و همکاری با همسایگان مسلمان، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای آینده امن و متحد منطقه است.

خبرگزاری تسنیم به مناسبت ایام هفته‌ی وحدت به گفت‌وگو با مجید مشکی رایزن فرهنگی ایران در پاکستاننشست. او با اشاره به موقعیت راهبردی پاکستان و تنوع قومی‌ ــ مذهبی این کشور، وحدت میان کشورهای اسلامی را مهم‌ترین سپر در برابر نقشه‌های تفرقه‌افکنانه دشمنان دانست. مشکی تأکید کرد پیوندهای عمیق تاریخی، دینی، فرهنگی و زبانی ایران و پاکستان، از میراث مشترک فارسی و عرفان اسلامی تا مواضع واحد در حمایت از فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی، زمینه‌ای بی‌بدیل برای همکاری گسترده فراهم کرده است.

* در پرتو سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران به پاکستان و تأکید دو کشور بر تاریخ و فرهنگ مشترک، دیپلماسی فرهنگی چگونه می‌تواند تضمین‌کننده پایداری روحیه «امت واحده» در برابر فشارها و دوقطبی‌سازی‌های خارجی باشد؟

یکی از تلاش‌های دشمنان امت اسلام و ملل اسلامی، تفرقه افکندن بین کشورهای اسلامی و تضعیف هر یک از کشورهای اسلامی و به تعبیری، انشقاق و شکاف بین امت اسلامی است تا بتوانند بر اساس تضعیف امت اسلام و بر اساس کوچک کردن قدرت کشورها و منحصر کردن هر یک از کشورها و قدرت‌شان به درون خودشان، علیه توان کشورهای اسلامی و امت واحده اسلامی فائق آیند و به تعبیری، یکی‌یکی آن‌ها را از صحنه‌ی جهانی و معادلات بین‌المللی خارج بکنند و با تضعیف آن‌ها و کوچک کردن‌شان بر آن‌ها غلبه کنند و آمال و آرزوهای خودشان را جامه‌ی عمل بپوشانند.

طبعاً در چنین فضایی، یکی از ضروری‌ترین کارهایی که در امت اسلامی و ملل جهان اسلام باید انجام بگیرد، ایجاد وحدت در میان امت و پرهیز از هرگونه اختلاف‌افکنی است. چنان‌چه قدرت‌های کوچک کشورهای اسلامی در کنار هم قرار بگیرد، تبدیل به یک قدرت بزرگ می‌شود و آن چیزی است که دشمنان اسلام و دشمنان امت اسلامی برای‌شان مطلوب نیست و نمی‌خواهند که قدرت‌های اسلامی در کنار همدیگر و پشت همدیگر قرار بگیرند و این قدرت‌شان به یک قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل بشود و در مقابل خواسته‌ها و امیال دشمنان اسلام قرار بگیرد.

در این راستا، طبیعی است که هر تلاشی برای ایجاد وحدت در بین امت اسلامی، تلاشی مقدس و نیکوست و از سوی دیگر هر تفرقه‌افکنی و هر عاملی که باعث تفرقه بین کشورهای اسلامی باشد، یک امر ناپسند و مذموم است. بنابراین همه کشورهای اسلامی باید تلاش بکنند تا به سمت امت‌سازی اسلامی حرکت بکنند و جهت‌گیری‌شان را به این سمت قرار بدهند.

با توجه به چالش‌های امنیتی و اقدامات گروه‌های تکفیری در مرزهای دو کشور، چه تجربه‌های موفق فرهنگی–آموزشی می‌توان به اشتراک گذاشت تا مذهب به پل وحدت بدل شود، نه بهانه‌ای برای نزاع؟

به طور طبیعی، ملت‌هایی که در طول تاریخ در کنار یکدیگر بوده‌اند، به لحاظ جغرافیایی و به لحاظ فرهنگی و به لحاظ تمدنی نیز دارای اشتراکات فراوانی هستند و در این جریان می‌توانند بهتر نقش‌آفرینی کنند. دو ملت بزرگ ایران و پاکستان از دیرباز به دلیل اشتراکات جغرافیایی و هم‌مرز بودن از یک سو و از سوی دیگر با داشتن فرهنگ مشترک، دین مشترک و آداب و رسوم مشترک و همبستگی و اخوتی که از قبل در میان‌شان برقرار بوده، می‌توانند نقش بسیار بزرگی را در منطقه و در جهان اسلام ایفا کنند، همچنان که ما به خصوص در یکی دو سال گذشته شاهد این نوع همبستگی، بیشتر بین این دو ملت بزرگ و این دو کشور بزرگ در منطقه بوده‌ایم و سفر مکرر مقامات پاکستان به ایران و سفر رئیس‌جمهور شهید مرحوم شهید رئیسی و سفر جناب آقای دکتر پزشکیان در این دو سال اخیر، در سال 1403 و در سال 1404، نشان‌دهنده همین همبستگی و همین پیوستگی است.

باید این نکته را متذکر شویم به هر میزانی که آگاهی مردم در خصوص آثار مثبتِ همبستگی و همکاری‌های دوجانبه در پرتو آموزش‌های فرهنگی بیشتر شده، ما شاهد کاهش تهدیدات امنیتی بوده‌ایم.

ناامنی مرزی پاکستان کاهش یافته است

* تهدیدات امنیتی در دو سوی مرزهای ایران و پاکستان با تحریک عوامل برون‌مرزی از هر دو کشور اتفاق می‌افتد؛ همان کسانی که در مرزهای پاکستان تهدیداتی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌کنند، تلاش می‌کنند که در مرزهای جمهوری اسلامی ایران هم تهدیداتی را بر علیه پاکستان به اجرا بگذارند. در این باره دیدگاه‌تان چیست؟

بحمدالله، در یکی دو سال گذشته با تلاش‌ها و هماهنگی‌هایی که بین مقامات دو کشور انجام گرفته، شاهد هستیم که این تلاش‌های فرامرزی برای ناامنی مرز دو کشور خیلی کاهش پیدا کرده؛ گرچه به صفر نرسیده، اما در سایه تلاش‌های دیپلماتیک و البته تلاش‌های امنیتی، انتظامی و فرهنگی شاهد این بودیم که مرزنشینان در هر دو سو، در جهت برقراری امنیت هر دو مرز گام برداشته‌اند و بسیاری از تلاش‌های دشمنان در هر دو سوی مرز خنثی شده است؛ گرچه دشمنان فرامرزی هر دو ملت ایران و پاکستان از کوشش و تلاش خودشان برای ناامنی مرزها دست برنداشته‌اند و عواملشان را در هر دو سوی مرز به کار گرفته و می‌گیرند.

اما هرچه بتوانیم آگاهی مرزنشینان دو سوی مرزهای ایران و پاکستان را بالا ببریم و آثار همگرایی، همبستگی و ایجاد صلح و آرامش در مرزها را برای آنان تبیین کنیم و از خطرات ناامنی و آثار سوء خشونت‌ها بین مردم ایران و پاکستان را که در دو سوی مرز زندگی می‌کنند آگاه کنیم، قطعاً می‌توانیم تلاش‌های دشمنان را بیش از پیش خنثی کنیم و آرامش بیشتری را به هر دو سوی مرز بازگردانیم.

امیدواریم که با تلاش همه‌جانبه نیروهای انتظامی، نظامی، امنیتی و در کنار آن‌ها، تلاش‌های دیپلماسی فرهنگی و آموزش‌های لازم، بتوانیم صلح و امنیت و آرامش را بیش از پیش به مرزها برگردانیم و این مرز که مرز همکاری مشترک، مرز امنیت و آرامش بوده و هرگز بین ایران و پاکستان در طول قرون متمادی هیچ جنگی رخ نداده، از لوث وجود دشمنان هر دو کشور پاک شود و امنیت صددرصدی و آرامش کامل در دو سوی مرزها برقرار شود.

برنامه‌های فرهنگی آموزشی نقش مهمی در کاهش تنش‌های داشت

در بخش جمهوری اسلامی ایران، یعنی در مرزهای درون کشور جمهوری اسلامی ایران، با تلاش‌های بسیار خوب ارگان‌های مختلف ـ اعم از فرهنگی و آموزشی ـ و با برگزاری نشست‌های مختلف بین قبایل و عشایری که در خود منطقه حضور دارند و آگاه‌کردن آن‌ها نسبت به تهدیدات امنیتی و بالا بردن سطح هوشیاری‌شان، توانسته‌ایم در سال‌های گذشته از تنش‌ها و مشکلات بکاهیم.

البته در این راه شهدایی را هم تقدیم کرده‌ایم؛ سردار شوشتری به همراه همراهانشان در یکی از همین تلاش‌ها به شهادت رسیدند. اما دستاوردی که در طول سالیان بعد از این اردوها و فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی به دست آمده، بسیار ارزشمند بوده است. امیدواریم که در بخش بلوچستان کشور پاکستان هم تلاش‌هایی از این دست گسترش پیدا کند و ان‌شاءالله شاهد آن باشیم که در هر دو سوی مرز، امنیت کامل برقرار شود.

کشورمان ظرفیت تشکیل «حوزه فرهنگی ایران بزرگ» را داراست

* ادبیات فارسی و شخصیت‌های مشترکی مانند علامه اقبال لاهوری، چه جایگاهی می‌توانند در ساختن هویت فرهنگی مشترک ایفا کنند که فراتر از مرزها و رقابت‌های سیاسی است؟

در این رابطه باید این مقدمه را متذکر بشویم که برای پیوندهای فرهنگی عمیق، درازمدت و مؤثر، بدون شک ارزش‌های مشترک فرهنگی، سابقه فرهنگی مشترک و میراث مشترک فرهنگی میان ملت‌ها، نقطه آغاز و سرآغازی است برای همکاری‌ها و مفاهمه‌ی مشترک در حوزه فعالیت‌های فرهنگی.

به هر میزان که میراث مشترک، فهم مشترک، شخصیت‌های مشترک، زبان مشترک و تمدن و سابقه مشترک فرهنگی میان دو ملت و دو کشور برقرار باشد، همکاری‌های فرهنگی بین آن‌ها بیشتر شکل می‌گیرد؛ و نه تنها از نظر کمّی این همکاری‌ها گسترده‌تر خواهد بود، بلکه از نظر کیفی نیز آثار آن عمیق‌تر، پایدارتر و دامنه‌دارتر است.

ایران به دلیل برخورداری از یک حوزه تمدنی و فرهنگی وسیع و میراث مشترک در حوزه‌هایی مانند زبان، شخصیت‌های علمی و فرهنگی و نیز آداب و رسوم با بسیاری از کشورهای منطقه، توانمندی ایجاد «حوزه فرهنگی ایران بزرگ» را داراست و می‌تواند از این ظرفیت برای گسترش تعاملات فرهنگی استفاده کند. یکی از کشورهایی که در صدر این فهرست قرار دارد، پاکستان است.

ما از نظر دینی با پاکستان اشتراک داریم؛ بیش از 97٪ ملت پاکستان مسلمان هستند و حدود 40 تا 50 میلیون نفر از آن‌ها مذهب شیعه دارند. این دو مؤلفه زمینه‌ساز فعالیت‌های فرهنگی گسترده در حوزه مسائل دینی و آیین‌های مذهبی است. در حوزه زبان فارسی نیز، میراثی 800 ساله مشترک وجود دارد.

شاعران برجسته‌ای از شبه‌قاره هند (که در گذشته جزو قلمرو پیش از تشکیل پاکستان بود) در سبک‌های مختلف، به‌ویژه «سبک هندی»، اشعار بلند و ممتاز سروده‌اند. نام‌هایی مانند امیر خسرو دهلوی، غالب دهلوی، مسعود سعد سلمان، و در اوج آن‌ها علامه اقبال لاهوری، بخشی از این پیوند فرهنگی هستند.

همچنین خط مشترک میان فارسی و اردو، و میراث مکتوب گسترده به زبان فارسی موجود در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های پاکستان، از دیگر پیوندهای مهم است.

ملت پاکستان، بخشی از «ایران فرهنگی بزرگ» هستند

* در موضوعات حساسی مانند فلسطین، افغانستان و مبارزه با اسلام‌هراسی، چگونه می‌توان از ظرفیت هفته وحدت برای هماهنگی پیام فرهنگی–رسانه‌ای تهران و اسلام‌آباد در سطح جهان اسلام بهره گرفت؟

در حوزه سیاست بین‌الملل و جهان اسلام، مواضع ایران و پاکستان، به‌ویژه در قبال رژیم صهیونیستی، به شکل کم‌نظیری نزدیک بوده است. هیچ‌یک از دو کشور اسرائیل را به رسمیت نشناخته و همواره در مقابل تجاوزگری‌های آن ایستادگی کرده‌اند.

از دیگر اشتراکات ارزشمند، وجود نحله‌های عرفانی و مشایخ طریقت در هر دو کشور است که بسیاری از آن‌ها سلسله‌نسب معنوی خود را به عرفای ایرانی می‌رسانند. این پیوند عرفانی که مورد علاقه اهل‌سنت و شیعیان پاکستان است، ظرفیت بزرگی برای توسعه روابط فرهنگی محسوب می‌شود.

واقعیت این است که ملت پاکستان، بخشی از «ایران فرهنگی بزرگ» هستند که تنها مرزهای جغرافیایی آن‌ها را جدا کرده است؛ اما پیوندهای فکری، فرهنگی و تمدنی آن‌قدر عمیق است که فراتر از این مرزها معنا پیدا می‌کند.

* در حوزه جهان اسلام و امت اسلامی، یکی از پیوندهای عمیق و مشترکی که بین ایران و پاکستان وجود دارد، موضوع «وحدت اسلامی» است. در پاکستان شاهد این بوده‌ایم و هستیم که بالای 80 درصد از اهل‌سنت این کشور ـ چه علما و چه مردم ـ به دلایل مختلف با جمهوری اسلامی ایران پیوند دینی، فکری و فرهنگی دارند.

اختلافات اعتقادی، حتی در میان شیعیان ایران نیز ممکن است وجود داشته باشد و در آنجا نیز هست، اما جریان کلی، جریانی درون امت اسلامی و مبتنی بر پیوستگی و همبستگی است. فعالیت‌هایی که علمای اهل‌سنت در تحکیم مفهوم امت اسلامی و تقریب بین مذاهب انجام می‌دهند، کمتر از فعالیت‌های شیعیان نبوده و نیست.

شعائر شیعه نزد اهل سنت پاکستان به یک میزان ارزش دارد

بسیاری از شعائر دینی مرتبط با خاندان عصمت و طهارت، که شیعیان به آن اهتمام دارند، به همان کیفیت و حتی بیشتر توسط برادران اهل‌سنت پاکستان مورد توجه است. نمونه بارز آن، عزاداری روز عاشوراست که نه‌تنها توسط شیعیان، بلکه توسط بسیاری از علمای و بزرگان اهل‌سنت و پیروانشان نیز برگزار می‌شود. احترام به اهل‌بیت پیامبر صلی الله علیه و آله در میان آنان، همسنگ و حتی در برخی موارد پررنگ‌تر از جامعه شیعه است.

بنابراین در این حوزه یک ظرفیت بسیار وسیع برای همکاری‌های مشترک وجود دارد. آنچه تا امروز انجام شده خوب بوده، اما با واقعیت‌های پاکستان و ظرفیت‌های موجود فاصله زیادی دارد. توان فعالیت در حوزه وحدت اسلامی در این کشور بسیار بالاست. تا جهان اسلام یک‌صدا نشود و از یک حلقوم صدای واحدی به دنیا مخابره نکند، نمی‌تواند آن‌گونه که شایسته و بایسته است در عرصه بین‌المللی اثرگذار باشد.

امروزه می‌بینیم بخشی از جنایات رژیم صهیونیستی به دلیل نبود اتحاد، هماهنگی و همکاری مؤثر میان کشورهای اسلامی رخ می‌دهد. با وجود توانمندی‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی، این رژیم اهداف خود را در کشورهای اسلامی پیش می‌برد و حتی به دنبال تحقق «اسرائیل بزرگ» در خاک آنان است. اگر یک صدای واحد از جهان اسلام شنیده می‌شد، اسرائیل هرگز جسارت چنین اقداماتی را پیدا نمی‌کرد.

یکی از کشورهایی که می‌تواند در این مسیر نقش مهمی داشته باشد، پاکستان است. اشتراکات دینی فراوان، فعالیت‌های مشترک بین‌المللی علیه اسرائیل و حمایت از فلسطین، از ظرفیت‌های ویژه روابط دو کشور است. در یکی‌دو سال گذشته، همزمان با تحولات غزه، این همکاری و نزدیکی بیشتر شده و در سطح بین‌المللی نیز گسترده‌تر شده است. هرچه بتوانیم حرف مشترک دینی و سیاسی خود را با برادران پاکستانی تعمیق ببخشیم، این همکاری مستحکم‌تر خواهد شد. در این صورت خواهیم توانست در هم سطح منطقه، هم جهان اسلام و هم در سطح بین‌الملل حرف‌های زیادی را برای گفتن و برای ایجاد توازن به نفع کشورهای اسلامی داشته باشیم و فضای بین‌المللی را به نفع جهان اسلام تغییر دهیم و پیش ببریم.

انتهای‌پیام/