به گزارش خبرنگار مهر، حضانت به معنای نگهداری، مراقبت و تربیت فرزند است که از جایگاه ویژه‌ای در نظام حقوقی و فقه اسلامی برخوردار بوده و به دلیل اهمیت آن، قانون‌گذار شرایطی را برای افراد واجد صلاحیت تعیین کرده است. مطابق قانون مدنی، حضانت نه تنها یک حق بلکه تکلیف والدین در قبال فرزند است و در صورت فقدان شرایط لازم، دادگاه می‌تواند حضانت را از والد یا سرپرست سلب و به دیگری واگذار کند.

سن حضانت و مسئولیت والدین

بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، تا سن ۷ سالگی، حضانت فرزند فارغ از جنسیت با مادر است و پس از آن تا رسیدن به سن بلوغ، حضانت به پدر سپرده می‌شود. سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری و در پسران ۱۵ سال تمام قمری تعیین شده است. با این حال، مصلحت طفل همیشه در اولویت قرار دارد و دادگاه می‌تواند با توجه به شرایط، تصمیمی مغایر این قاعده اتخاذ کند.

شرایط لازم برای حضانت

قانون مدنی و قانون حمایت خانواده مجموعه‌ای از معیارها را برای احراز صلاحیت والد یا سرپرست مقرر کرده‌اند که از جمله می‌توان به بلوغ، عقل، توانایی عملی در نگهداری، شایستگی اخلاقی، عدم ابتلاء به بیماری‌های واگیردار، اسلام و نیز عدم ازدواج مجدد مادر اشاره کرد.

بلوغ و عقل از مهم‌ترین شرایط حضانت به شمار می‌رود. سرپرست باید از سن کودکی خارج شده و دارای قوه تشخیص و سلامت عقل باشد. بدیهی است که جنون یا ابتلاء به اختلالات جدی روانی از موجبات سلب حضانت محسوب می‌شود و مانع واگذاری این مسئولیت خواهد بود.

توانایی عملی نیز شرط دیگری است که قانون برای حضانت در نظر گرفته است. سرپرست باید از سلامت جسمانی و روانی کافی برخوردار باشد و توانایی اداره امور روزمره و مراقبت از کودک را داشته باشد. ناتوانی در این زمینه می‌تواند به زیان مصلحت طفل تمام شود.

شایستگی اخلاقی نیز در قوانین حضانت جایگاه ویژه‌ای دارد. طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، اگر رفتار ناشایست یا انحطاط اخلاقی فرد حضانت‌دار سلامت جسمی یا تربیت اخلاقی طفل را تهدید کند، دادگاه اختیار دارد حضانت را از او سلب و به دیگری واگذار نماید.

در خصوص شرط اسلام، قانون‌گذار با تبعیت از فقه اسلامی تأکید دارد که اگر طفل مسلمان باشد، والد یا سرپرست نیز باید مسلمان باشد. در غیر این صورت، کافر شدن یکی از والدین می‌تواند موجب سلب حضانت گردد؛ چرا که این وضعیت با مصلحت طفل در تضاد است.

یکی دیگر از شرایط مهم، عدم ابتلاء به بیماری‌های واگیردار است. چنانچه پدر یا مادری که حضانت به او واگذار شده به بیماری‌هایی مانند سل دچار شود و خطر سرایت آن به کودک وجود داشته باشد، دادگاه می‌تواند به طور موقت حضانت را از او سلب نماید تا سلامت طفل به خطر نیفتد.

در نهایت، موضوع ازدواج مجدد مادر نیز از جمله مسائلی است که قانون مدنی به آن اشاره دارد. طبق ماده ۱۱۷۰، ازدواج دوباره مادر به طور معمول مانع حضانت است، اما این امر مطلق نبوده و دادگاه با توجه به مصلحت طفل تصمیم‌گیری می‌کند. بنابراین، صرف ازدواج مجدد مادر به تنهایی برای سلب حضانت کافی نیست، مگر آنکه ادامه زندگی کودک در چنین شرایطی خلاف مصلحت وی تشخیص داده شود.

انواع حضانت

حضانت به دو نوع دائم و موقت تقسیم می‌شود. حضانت دائم، بر اساس توافق والدین یا حکم دادگاه و در چارچوب قانون برقرار می‌شود. در مقابل، حضانت موقت زمانی است که والدین در مورد نگهداری فرزند اختلاف دارند و دادگاه برای مدت مشخصی با صدور دستور موقت، حضانت را به یکی از والدین یا خویشاوندان می‌سپارد تا تعیین تکلیف نهایی صورت گیرد.

قوانین مرتبط با حضانت

ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده تأکید می‌کند که تمامی تصمیمات قضائی در موضوع حضانت باید بر پایه «مصلحت طفل» اتخاذ شود. حتی در مواردی مانند ازدواج مجدد مادر یا ابتلاء به برخی مشکلات، اگر دادگاه تشخیص دهد که زندگی کودک با مادر به نفع اوست، حضانت به وی سپرده خواهد شد.

کفالت فرزند و تفاوت آن با حضانت

کفالت در قانون مدنی به معنای تعهد حضور شخص ثالث نزد دیگری است، اما کفالت فرزند در ادبیات حقوقی و اجتماعی، به معنای سرپرستی و اداره امور او به کار می‌رود. در برخی موارد نیز این اصطلاح در موضوع معافیت سربازی برای فرزندانی که سرپرستی والدین خود را بر عهده دارند، استفاده می‌شود.

در نهایت، حضانت فرزند در نظام حقوقی ایران امری چندبعدی است که علاوه بر جنبه‌های حقوقی، با ملاحظات اخلاقی، اجتماعی و روانی نیز گره خورده است. ملاک اصلی در همه موارد، مصلحت طفل است و دادگاه‌ها در تصمیم‌گیری‌های خود، بیش از هر چیز، سلامت جسمی و روحی و آینده کودک را مدنظر قرار می‌دهند.