خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: پدیده حاشیه‌نشینی در استان کردستان، به‌ویژه در شهرهای سنندج، سقز، مریوان و بانه، به یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی دهه‌های اخیر تبدیل شده است.

بر اساس گزارش‌های رسمی، بیش از نیمی از جمعیت شهری این استان در سکونتگاه‌های غیررسمی و فاقد زیرساخت‌های مناسب زندگی می‌کنند، خبرنگار مهر در این گزارش، دیدگاه‌های سه تن از مدیران و کارشناسان بهزیستی کردستان را درباره وضعیت موجود، چالش‌ها و راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی بازتاب داده است.

منابع محدود و مشکلات فراوان

حسین رسولی، مدیرکل بهزیستی استان کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: سازمان بهزیستی به‌عنوان یک نهاد مردمی، عاطفی و انسانی امروز گستره وسیعی از جامعه هدف را تحت پوشش قرار می‌دهد؛ از زنان سرپرست خانوار و آسیب‌دیدگان اجتماعی گرفته تا افراد دارای معلولیت و نیازمندان جامعه و فعالیت‌های این دستگاه هم به‌صورت خدمات مستمر است و هم غیرمستمر.

وی افزود: در حال حاضر حدود ۳۹ هزار خانوار خدمات مستمر شامل مستمری ماهیانه، تأمین مسکن، درمان، حق پرستاری، لوازم توانبخشی، حمایت‌های تحصیلی، لوازم ضروری منزل و حتی تسهیلات اشتغال دریافت می‌کنند.

عمده افرادی که تحت پوشش بهزیستی هستند در مناطق حاشیه‌نشین یا روستاها زندگی می‌کنند

رسولی ادامه می‌دهد: علاوه بر این خانواده‌ها، حدود هزار و پانصد خانوار دیگر نیز پشت نوبت هستند و این افراد واجد شرایط برقراری مستمری هستند اما به دلیل محدودیت منابع هنوز موفق به دریافت آن نشده‌اند و تلاش ما این است که در آینده نزدیک با تخصیص اعتبارات جدید، مستمری این خانواده‌ها هم برقرار شود.

وی درباره محل زندگی مددجویان می‌گوید: عمده افرادی که تحت پوشش بهزیستی هستند در مناطق حاشیه‌نشین یا روستاها زندگی می‌کنند و آمار دقیق از میزان جمعیت تحت پوشش در محلات حاشیه‌ای نداریم، اما می‌توان گفت بیشتر کسانی که از خدمات مستمر و غیرمستمر استفاده می‌کنند در همین مناطق ساکن‌اند.

مدیرکل بهزیستی کردستان به مشکلات اشاره و بیان می‌کند: اصلی‌ترین محدودیت ما منابع اعتباری است و جامعه هدف ما نسبت به سایر اقشار جامعه با مشکلات مضاعفی روبه‌روست.

رسولی عنوان کرد: در این خانواده‌ها معمولاً معلولیت وجود دارد، آسیب‌های اجتماعی شایع است، سرپرست خانوار ازکارافتاده یا فوت کرده و نیازهای اساسی‌شان چند برابر خانواده‌های عادی است و هرچند منابع ما نسبت به گذشته بهتر شده، اما افزایش تورم و گرانی باعث شده مشکلاتشان بیشتر شود.

رسولی تأکید می‌کند: در کنار محدودیت منابع، مشارکت مردمی و خیرین هم در حاشیه‌های شهر کمتر است و ارتباط میان خانواده‌های نیازمند و خیرین کمرنگ است و این به یک مشکل جدی تبدیل شده است.

وی درباره آسیب‌های اجتماعی می‌گوید: بودجه و اعتبارات فعلی پاسخگوی حجم گسترده آسیب‌ها نیست، اما اگر دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و اجتماعی کنار هم قرار بگیرند می‌توانیم بخشی از مشکلات را جبران کنیم بنابراین ما باید روی پیشگیری تمرکز کنیم، چرا که هزینه‌های مداخلات درمانی بسیار بیشتر است.

وی اضافه کرد: اگر با همکاری آموزش‌وپرورش، شهرداری، نهادهای فرهنگی، سازمان‌های مردم‌نهاد و خیرین به میدان بیاییم، می‌توانیم هم در حوزه غربالگری و هم در حوزه آموزش و آگاه‌سازی مؤثر عمل کنیم.

رسولی یک مطالبه اصلی را مطرح می‌کند: برای حل مشکل حاشیه‌نشینی باید یک کار پژوهشی دقیق انجام شود و اولویت‌ها به‌درستی مشخص شود و معیشت، اشتغال، بافت فرسوده، اعتیاد، مسکن و سایر نیازها همگی باید همزمان مورد توجه قرار گیرند.

وی اضافه کرد: نمی‌توان تنها یک بخش را اولویت داد و بخش‌های دیگر را نادیده گرفت و اگر مردم ببینند که در همه زمینه‌ها دولت ورود کرده، خودشان هم مشارکت می‌کنند و حتی ۶۰ تا ۷۰ درصد کار را برعهده می‌گیرند.

فقر، ریشه اصلی بحران حاشیه‌نشینی

کارشناس مسئول دفتر اعتیاد معاونت پیشگیری بهزیستی کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌دارد: متأسفانه آمار دقیقی از وضعیت حاشیه‌نشینان سنندج وجود ندارد، اما شواهد میدانی نشان می‌دهد فقر اقتصادی مهم‌ترین چالش این مناطق است.

مسلم شبرنگ بیان کرد: همین فقر اقتصادی باعث می‌شود مشکلاتی مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات آموزشی و بهداشتی، آب ناسالم، مسکن نامناسب و روابط اجتماعی آسیب‌دیده در این محلات به‌طور گسترده دیده شود.

وی ادامه می‌دهد: در چند دهه اخیر، حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ کردستان به شکل بی‌رویه افزایش یافته و همین امر این مناطق را به کانون رشد آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل کرده است و با رشد فقر و توسعه‌نیافتگی، آسیب‌هایی چون تکدی‌گری و اعتیاد بیش از گذشته در این محلات مشاهده می‌شود.

شبرنگ در بیان علل گسترش حاشیه‌نشینی می‌گوید: بی‌توجهی به جامعه روستایی، نبود امکانات کافی در روستاها، فقدان نظارت بر توسعه شهری و حتی واگذاری زمین‌های مسکونی بدون ضوابط مهندسی در حاشیه شهرها از جمله دلایل اصلی این پدیده است، به‌عنوان مثال، ناحیه نایسر در سنندج نمونه‌ای از همین بی‌برنامگی‌هاست که امروز به یکی از بزرگ‌ترین محلات حاشیه‌نشین کشور تبدیل شده است.

وی راهکارها را چنین بیان می‌کند: بخشی از مشکلات حاشیه‌نشینان در کوتاه‌مدت قابل حل نیست و باید به اراده دولت‌ها و سیاست‌های کلان واگذار شود، اما می‌توان از ظرفیت جمعیت ساکن این محلات استفاده کرد و تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد اگر از توان و مشارکت خود مردم بهره بگیریم، می‌توانیم گام‌های مهمی در کاهش مشکلات برداریم.

شبرنگ بر نقش نهادهای مردمی تأکید دارد و می‌افزاید: بدون شک سازمان‌های مردم‌نهاد نقش اساسی در حل مسائل حاشیه‌نشینی دارند و تجربه کشورهای دیگر هم نشان داده که حضور پررنگ سمن‌ها می‌تواند نتایج قابل توجهی به همراه داشته باشد و ما هم باید این ظرفیت را جدی بگیریم.

رشد اعتیاد و مشاغل کاذب در محلات حاشیه‌ای

کارشناس مسئول دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی بهزیستی کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر خاطرنشان می‌کند: آسیب‌های اجتماعی مجموعه‌ای از مشکلات هستند که به ساختار اجتماعی جامعه آسیب می‌زنند و پیامدهایی مانند افزایش جرم و جنایت، افت رفاه عمومی و تضعیف ارزش‌های اجتماعی را در پی دارند و مناطق حاشیه‌نشین استان کردستان دقیقاً مصداق بارز این مشکلات هستند.

سونیا سمندری توضیح داد: این مناطق ویژگی‌های روستایی خود را از دست داده‌اند و زمین‌هایشان به واحدهای مسکونی غیرقانونی و غیراستاندارد تبدیل شده است و از نظر خدمات شهری و رفاهی، این محلات جزو محروم‌ترین مناطق محسوب می‌شوند و همین مسئله به رشد آسیب‌های اجتماعی منجر شده است.

آسیب‌های اجتماعی بعنوان مجموعه‌ای از مشکلات به ساختار اجتماعی جامعه آسیب می‌زنند و پیامدهایی مانند افت رفاه عمومی و تضعیف ارزش‌های اجتماعی را در پی دارند

سمندری می‌افزاید: اعتیاد در این مناطق به‌سرعت شیوع پیدا کرده و علاوه بر این، به دلیل مهاجرپذیر بودن، شاهد رشد مشاغل کاذب و ناپایدار هستیم که امنیت اقتصادی ساکنان را به‌شدت کاهش داده است.

وی ادامه می‌دهد: طلاق و فروپاشی خانواده‌ها در این نواحی شایع است و بخشی از سکونت‌گاه‌ها در فقر کامل به سر می‌برند و همین موضوع باعث شده مشکلات روانی، خشونت خانگی، افسردگی و اضطراب در میان ساکنان افزایش یابد. و از سوی دیگر، کودکان بسیاری به دلیل فقر فرهنگی و کمبود امکانات، از تحصیل بازمی‌مانند یا در مدارس بی‌کیفیت درس می‌خوانند.

این کارشناس هشدار می‌دهد: بر اساس گزارش‌ها، بیش از ۵۱ درصد جمعیت شهری کردستان در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند و یک‌سوم مساحت شهری استان هم شامل بافت‌های نابسامان است که نیاز فوری به ساماندهی دارد و اگر امروز اقدامی نکنیم، در آینده با بحران‌های اجتماعی بسیار بزرگ‌تری روبه‌رو خواهیم شد.

دیدگاه‌های سه مقام و کارشناس بهزیستی کردستان نشان می‌دهد که آسیب‌های اجتماعی در این استان، بیش از هر چیز ریشه در گسترش حاشیه‌نشینی و فقر اقتصادی دارد.

از نگاه آن‌ها، بدون توجه به معیشت، اشتغال و زیرساخت‌های اساسی، نمی‌توان به کاهش این معضلات امید داشت و امروز کردستان بیش از هر زمان دیگر نیازمند عزم جدی مسئولان، همکاری دستگاه‌های مختلف و مشارکت فعال مردم و خیرین است؛ چرا که ادامه روند کنونی، نه‌تنها امنیت اجتماعی بلکه آینده نسل‌های بعدی را نیز تهدید خواهد کرد.