محمد مساوات در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نگاه رهبر معظم انقلاب به ظرفیت‌های تاریخی استان همدان اظهار کرد: حضرت آقا در دیدار با کنگره شهدای استان در سال ۱۴۰۲ با تأکید بر جایگاه این خطه فرمودند: همدان در طول تاریخ، تاریخ‌ساز بوده است. این جمله کوتاه، عصاره هزاران سال افتخار و ایستادگی مردم ماست.

سه هزار سال روایت ماندگاری

مساوات با مرور صفحات کهن تاریخ افزود: قدیمی‌ترین سند مکتوب که از همدان وجود دارد، به روایت هردوت، مورخ نامدار یونانی بازمی‌گردد. او نوشته که امپراتوری مادها، پایتخت تابستانی خود را در هگمتانه برپا کرده بود؛ شهری که نه‌تنها مرکز قدرت سیاسی، بلکه محل تصمیمات راهبردی تمدن ایرانی بود.

پژوهشگر تاریخ و فعال فرهنگی همدان ادامه داد: دو هزار و پانصد سال پیش بخت‌النصر، پادشاه بابِل، به همدان حمله کرد و شهر را ویران ساخت؛ اما این پایان ماجرا نبود. با روی کار آمدن هخامنشیان، داریوش بزرگ دوباره به همدان جان داد و گنج‌نامه ماندگار، گواهی بر آن دوران است. حتی اشکانیان و ساسانیان نیز این شهر را به عنوان پایتخت تابستانی برگزیدند و قصرهای باشکوهی در دامنه‌های الوند ساختند.

از فتح اسلام تا مقاومت در برابر مغول

به گفته مساوات، در سال ۲۳ هجری قمری و پس از نبرد تاریخی قادسیه، اسلام از نهاوند وارد ایران شد و همدان در صف نخست مسلمان‌شدن قرار گرفت.

وی افزود: ورود تشیع به همدان همزمان با گسترش آن در ایران بود و این شهر به یکی از مراکز مهم شیعی در قرون اولیه تبدیل شد. با وجود حملات دیلمیان و کشتار ده‌ها هزار نفر بین سال‌های ۲۱۹ تا ۲۲۱ قمری، مردم دوباره شهر را زنده کردند. مقاومت همدان در برابر لشکر مغول‌ها یکی از رویدادهای بی‌نظیر تاریخ است؛ جایی که روحیه مردم، چهره مغولان را دگرگون کرد و آنان را عقب راند.

همدان و طوفان اشغال‌گران در قرن بیستم

مساوات با اشاره به تحولات معاصر گفت: در جنگ جهانی اول (۱۲۹۳ تا ۱۲۹۵ هجری شمسی)، نیروهای روس و انگلیس وارد همدان شدند و رضا پهلوی، که هنوز به پادشاهی نرسیده بود، فرمانده قوای نظامی این منطقه بود. در جنگ جهانی دوم نیز بی‌کفایتی حکومت پهلوی باعث شد همدان عملاً بدون دفاع به دست متفقین بیفتد و بارها هدف بمباران قرار گیرد.

وی یادآور شد: با وجود تلفات و ویرانی‌ها، همدانی‌ها در حفظ جان، مال و ناموس خود نمونه بودند و نامشان در صفحات افتخار این سرزمین ماندگار شد.

علمداران مشروطه و معماران فکر در جهان اسلام

به گفته مساوات، انقلاب مشروطه یکی از بزنگاه‌های تاریخی حضور همدان بود: آیت‌الله شیخ محمد طباطبایی، از علمای سرشناس مشروطه‌خواه، زاده همدان بود و نقش محوری در پیروزی این نهضت داشت. سید جمال‌الدین اسدآبادی نیز، فرزند این دیار، با سفرهای گسترده، اندیشه اتحاد اسلامی را تا اقصی نقاط جهان اسلام منتشر کرد.

پیشگامی در نهضت ملی نفت و انقلاب اسلامی

مساوات ادامه داد: از همراهی با نهضت ملی شدن صنعت نفت تا حوادث پرالتهاب مرداد ۱۳۳۲، همدان همیشه در متن تحولات سیاسی کشور حضور داشت. حتی مجسمه شاه برای نخستین‌بار در سطح کشور، در مرداد همان سال، در همدان پایین کشیده شد.

پژوهشگر تاریخ و فعال فرهنگی همدان عنوان کرد: در دهه ۴۰، همدانی‌ها با جمع‌آوری امضا در حوزه‌های علمیه، مسئله اعلمیت امام خمینی (ره) را مطرح کردند. قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و تبعید امام در ۱۳۴۳ نیز با پشتیبانی آشکار مردم همدان همراه بود. در سال‌های پایانی حکومت پهلوی، به‌ویژه در دی ۱۳۵۷، با ورود آیت‌الله مدنی، شهر عملاً به دست انقلابیون افتاد.

کردستان تا آسمان عراق

مساوات گفت: در قائله کردستان، نخستین نیروهای اعزامی از کشور، از همدان بودند. در کودتای نقاب نیز سپاه همدان نقش کلیدی در خنثی‌سازی داشت. دو ماه پیش از آغاز رسمی جنگ ایران و عراق، نیروهای همدانی به پاسگاه‌های مرزی اعزام شدند و در روزهای آغازین جنگ، پایگاه هوایی شهید نوژه نخستین عملیات‌های هوایی را در عمق خاک عراق انجام داد و نیروی هوایی دشمن را زمین‌گیر کرد.

بصیرت و پایداری در دهه‌های اخیر

وی با اشاره به نقش‌آفرینی مردم همدان در مقاطع حساس پس از جنگ گفت: «در حوادث ۱۳۷۸، ۱۳۸۸، ۱۳۹۶، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، مردم استان با آگاهی و حضور میدانی، از نقشه‌های دشمن برای ضربه زدن به انقلاب جلوگیری کردند. حتی در دفاع مقدس دوازده‌روزه اخیر، همدان ۵۴ شهید تقدیم کرده و همچنان در خط مقدم است.

همدان؛ ترکیب زیست طولی و عرضی

مساوات سخنان خود را این‌گونه به پایان برد: غنای همدان فقط به طول تاریخش نیست. زیست طولی، یعنی میراث کهن و افتخارات گذشته، و زیست عرضی، یعنی تولید فکر، ظهور مفاخر، همزیستی ادیان و اقوام و پویایی فرهنگی، همزمان در این شهر جریان دارد.