خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مهدیه السادات میر مهدی حسینی: استان کرمان، قطب بی‌رقیب پسته ایران، با چالش‌های عمیق آب، انرژی و نوسانات قانونی دست به گریبان است؛ چالش‌هایی که نه تنها جایگاه جهانی این محصول را تهدید می‌کند، بلکه موجودیت این صنعت را در بلندمدت به خطر انداخته است.

استان کرمان به عنوان قطب اصلی تولید پسته در ایران و جهان شناخته می‌شود و سهم عمده‌ای در اقتصاد کشاورزی کشور دارد. این منطقه با آب و هوای خشک و خاک مناسب، شرایط ایده‌آلی برای کشت پسته فراهم کرده است.

پسته کرمان به ویژه در شهرستان‌های رفسنجان، سیرجان و انار کشت می‌شود و به دلیل کیفیت بالا، طعم مطلوب و اندازه درشت، در بازارهای جهانی مشهور است.

انواع پسته کرمان شامل اکبری، کله قوچی، احمد آقایی و فندقی است که هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند. پسته اکبری به‌عنوان گران‌قیمت‌ترین نوع، طرفداران زیادی در بازارهای اروپا و خلیج فارس دارد.

در سال‌های اخیر حرکت به سمت فرآوری بیشتر (مانند پسته پوست‌کنی شده، مغز پسته، پسته بوداده و طعم‌دار) و صادرات آن به جای پسته خام افزایش یافته که سود بیشتری را عاید کشور می‌کند.

بااین‌حال، این صنعت با چالش‌هایی مانند کم‌آبی، تغییرات اقلیمی و نوسانات قیمت جهانی روبه‌رو است. کاهش منابع آبی و تحریم‌ها نیز بر صادرات اثر گذاشته‌اند.

اما از سوی دیگر، افزایش تقاضای جهانی و توسعه بسته‌بندی‌های مدرن فرصت‌های جدیدی برای رشد این صنعت ایجاد کرده‌اند که در گزارش پیش رو به این موضوعات پرداخته‌ایم.

کم‌آبی، تغییرات اقلیمی و نوسانات قیمت جهانی ص

نعت پسته استان کرمان که روزی به عنوان «طلای سبز» شناخته می‌شد و مقام اول جهان را در اختیار داشت، امروزه با چالش‌های عمیق و چندبعدی رو به رو است. این چالش‌ها نه‌تنها مزیت رقابتی پسته این استان را تهدید می‌کنند، بلکه موجودیت این صنعت را در بلندمدت به خطر می‌اندازد.

مهم‌ترین این چالش‌ها در سه حوزه آب، انرژی (برق) و نابرابری قانونی دسته‌بندی می‌شوند. به رغم تلاش‌های انجام شده، هنوز بخش عمده‌ای از باغات پسته به روش‌های غرقابی یا نشتی سنتی آبیاری می‌شوند که بازدهی بسیار پایینی دارند و موجب هدر رفت حجم عظیمی از آب می‌گردند.

خشکسالی‌ها و تغییرات اقلیمی فشار بر منابع آبی باقیمانده را چندین برابر کرده است که این موضوع باعث کاهش کمّی و کیفی محصول، خشکیدگی درختان کهنسال و حتی بیابان‌زایی در برخی مناطق پسته‌خیز شده است.

اگرچه پسته محصولی نیست که به صورت مستقیم انرژی‌بر باشد، اما چالش برق به دو شکل غیرمستقیم این صنعت را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مصرف انرژی در باغات پسته، مربوط به پمپاژ آب از چاه‌های عمیق است.

با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، عمق چاه‌ها بیشتر و در نتیجه انرژی مورد نیاز برای استخراج آب به طور تصاعدی افزایش یافته است. در اوج فصل گرما که همزمان با نیاز بیشتر درختان به آب است، گاهی اوقات محدودیت‌ها و خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده به اجرا درمی‌آید. این بی‌ثباتی در عرضه برق، برنامه آبیاری باغات را به هم ریخته و می‌تواند به محصول خسارت بزند.

از سوی دیگر تغییرات مکرر در قوانین و مقررات صادرات، از جمله تعیین عوارض صادراتی متغیر، محدودیت‌های موقت و تصمیم‌های ناگهانی، باعث ایجاد بی‌ثباتی و عدم اطمینان در بازار می‌شود. صادرکننده نمی‌تواند برای بلندمدت برنامه‌ریزی کند.

درد دل باغداران؛ صدایی که به جایی نمی‌رسد

برای درک واقعی بحران، باید به میان باغات خشکیده رفسنجان رفت و به حرف‌های باغدارانی گوش داد که نسل در نسل با پسته زیسته‌اند. حرف‌هایشان پر از درد و ناامیدی است.

حسن جلالی، باغدار ۶۰ ساله اهل رفسنجان، با چشمانی خسته می‌گوید: پدرم این درختان را کاشت، ما با قنات کار می‌کردیم و آب بود. حالا چاهِ ما به ۱۸۰ متری رسیده و باز هم آب نیست. پمپ که می‌خواهد روشن شود، می‌ترسم مبادا برق نباشد یا فیوز بسوزد.

وی می‌افزاید: امسال را که نگاه می‌کنم اشکم جاری می‌شود، درختان پسته دارند خشک می‌شوند، اینجا کویر شده و دیگر پسته‌ای در کار نیست.

وی ادامه می‌دهد: ما داریم میراث پدرانمان را به دست خودمان دفن می‌کنیم.

محمد پور محمدی، باغدار جوانی دیگری که می‌خواست کسب‌وکار پدری را توسعه دهد، با عصبانیت می‌گوید: برق که می‌رود، دلم می لرزد. یعنی دقیقاً در اوج تابستان، وقتی درختان تشنه‌اند، برق را قطع می‌کنند.

وی می‌افزاید: ترمینال‌های ضبط پسته هم که بدون برق نمی‌توانند کار کنند، محصول ما یا روی درخت می‌سوزد یا بعد از برداشت در گودال‌ها فاسد می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: دولت می‌گوید صادرات غیرقانونی پسته انجام ندهید، اما راه قانونی را هم بر ما بسته‌اند و هر روز یک قانون جدید وضع می‌کنند.

وی می‌افزاید: با چه انگیزه‌ای باید جنگید؟ من که دیگر توانی ندارم.

این صحبت‌ها که از دل کویر خشک رفسنجان برمی‌خیزد، نشان‌دهنده عمق دردی است که پشت آمار و ارقام اقتصادی پنهان شده است.

نیازمند برنامه ریزی مناسب

احمد انارکی محمدی، نماینده مجلس نیز در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تشدید بحران آب و برق در استان کرمان هشدار داد و تأکید کرد که در صورت عدم اقدام فوری، خسارات گسترده‌ای به محصول پسته امسال وارد می‌شود.

وی خواستار تضمین تأمین برق مورد نیاز برای ترمینال‌های پسته شد و از وزیر نیرو درخواست کرد تا با برنامه‌ریزی مناسب، از آسیب دیدن محصولات کشاورزان جلوگیری کند.

انارکی محمدی، با اشاره به شرایط بحرانی کشور می‌گوید: امسال بدترین وضعیت قطعی برق و کمبود آب آشامیدنی را در سطح کشور شاهد بودیم و خاموشی‌های پیاپی در دو ماه ابتدایی سال در تهران و شهرهای بزرگ، زندگی مردم و فعالیت‌های اقتصادی، به‌ویژه بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار داد.

وی می‌افزاید: گرمای شدید و قطعی برق، تأمین آب و عملکرد ترمینال‌های پسته را مختل کرده است و اگر این روند ادامه یابد، پسته‌های برداشت‌شده از بین خواهند رفت و زحمت یک ساله کشاورزان به هدر خواهد رفت.

بازاری که به رقبا واگذار شد

فرماندار رفسنجان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: در سال جاری، از مجموع ۲۴۰ هزار تن پیش‌بینی تولید پسته در سطح کشور، ۵۰ درصد آن یعنی ۱۲۰ هزار تن متعلق به استان کرمان است که از این میزان، ۷۰ هزار تن فقط مربوط به شهرستان رفسنجان است.

به گفته حسین رضایی تقریباً ۲۵ درصد از گواهی‌های قرنطینه صادرات پسته در سطح کشور از رفسنجان صادر می‌شود که نشان دهنده حجم صادرات و قطب تجارت پسته کشور است.

رضایی، با اشاره به گسترش کشت پسته در سطح جهان، اظهار کرد: اسپانیا هدف توسعه کشت تا ۵۰ هزار هکتار را در برنامه دارد و تغییرات آب‌وهوایی موجب شده کشورهای همسایه شمالی مانند ارمنستان، ترکمنستان، تاجیکستان و گرجستان نیز به سمت تولید پسته گرایش پیدا کنند که در نتیجه، حجم تولید جهانی همواره بیش از یک میلیون تن خواهد بود.

فرماندار رفسنجان در ادامه با اشاره به قیمت‌گذاری پسته، تصریح می‌کند: ما به‌طور غیرمستقیم بازار را به رقبا واگذار کردیم و آنها با بهره‌برداری از تعهدات ارزی تعیین‌شده توسط بانک مرکزی و سایر مقررات، موفق شدند بازارهای هدف را از چنگ ما خارج کنند.

وی با بیان اینکه سال گذشته ۶۴ هزار تن پسته در رفسنجان برداشت شده، تأکید می‌کند: باید میانگین تولید را افزایش دهیم؛ چراکه این شهرستان از دانش فنی لازم برخوردار است و قطب اصلی تولید پسته محسوب می‌شود.

رضایی، در پایان با انتقاد از مقررات محدودکننده در بخش آب که به تولید پسته آسیب می‌زند، می‌افزاید: این قوانین برای همه مشکل‌ساز شده است.

یک میراث ملی، یک برند جهانی

طلای سبز کرمان تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه یک میراث ملی، یک برند جهانی و ستون اقتصادی هزاران خانوار ایرانی است.

امروز این ثروت ملی در آستانه یک بحران قرارگرفته است و بحران آب، برق و قوانین بعضاً سلیقه‌ای، سه معضلی هستند که طلای سبز را می‌بلعند.

هشدارهای کارشناسان و فریادهای کشاورزان دیگر به گوشه‌ای از یک گزارش معمول بدل شده‌است.

ما به دست خود، بازارهای جهانی را که با خون دل و قنات‌های خشکیده پدرانمان به دست آمده بود، به رقبایی می‌سپاریم که نه از کم آبی رنج می‌برند و نه با خاموشی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

نکته پایانی این است؛ نجات صنعت پسته کرمان، دیگر یک ویژگی نیست؛ یک واجب فراموش‌شده است.

این نجات، تنها با یک عزم ملی و فراتر از شعار و در چارچوب یک برنامه عملیاتی فوری و بلندمدت ممکن خواهد بود.