صنعت خودروسازی امروز بیش از هر زمان دیگری در نقطه تلاقی سه نیروی بنیادین شرایط اقتصادی، دینامیک صنعتی و معادلات ژئوپلیتیکی قرار دارد؛ نقطه‌ای که نه‌تنها مسیر رقابت جهانی را دگرگون کرده، بلکه با ظهور قدرت‌هایی مانند چین، نظم سنتی بازار خودرو را زیر و رو ساخته است.

این صنعت دیگر صرفا با تولید و فروش خودرو معنا پیدا نمی‌کند، بلکه بقای آن به توانایی کشورها در ایجاد ثبات اقتصادی، نوآوری فناورانه و مدیریت هوشمندانه روابط بین‌الملل گره خورده است؛ مسیری که اگر به‌درستی پیموده شود، می‌تواند افق‌های تازه‌ای از رشد پایدار و بی‌نیاز از حمایت‌های دولتی را رقم بزند. از همین رو در بخش نخست به بررسی مثلث شرایط اقتصادی، دینامیک صنعتی و معادلات ژئوپلیتیکی در صنعت‌خودرو خواهیم پرداخت:

نگاه به کلان عوامل صنعت خودرو

صنعت خودروسازی را می‌توان به منزله آیینه جامع پویایی‌های سه محور کلان عوامل یعنی دینامیک صنعتی، شرایط اقتصادی و معادلات ژئوپلیتیکی در عرصه ملی و بین‌المللی تلقی کرد؛ به‌ندرت می‌توان نمونه‌ای یافت که همانند این صنعت، چنین پیوند ارگانیکی میان این سه مولفه برقرار سازد و تاثیرات متقابل آن‌ها را تا این اندازه به وضوح نمایان کند.

رشد و توسعه پایدار این بخش همواره مرهون همگرایی عمیق با تجارت فراملی و استقرار زنجیره‌های تامین جهانی بوده است؛ شبکه‌هایی پیچیده و منعطف که بر مبنای برنامه‌ریزی عقلانی درازمدت، همواره درصدد نیل به بهره‌ورترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین الگوهای تولید بوده‌اند. با وجود این، روندهای مرسوم صنعت‌خودرو طی سالیان اخیر به‌ویژه با ظهور خیره‌کننده چین در عرصه فناوری‌های خودروهای الکتریکی و هوشمند دستخوش دگرگونی‌های بنیادین شده است.

حرکت حساب‌شده و راهبردی چین، نه تنها قواعد رقابت در این حوزه را تغییر داده، بلکه ساختار قدرت تولیدی و نو آوری را نیز به‌نفع خود بازتعریف و هژمونی نوینی در عرصه جهانی صنعت‌خودرو رقم زده است.

رویکرد هدفمند و تدریجی این کشور، موجب شده است توازن سنتی قدرت در این اکوسیستم فناورانه دستخوش جابه‌جایی جدی شود و نظم غالب بر بازارهای جهانی خودرو به‌نحو چشمگیری متحول شود.

سه عامل بنیادین در صنعت خودرو

صرف‌نظر از ظهور پر چالش چین، آینده صنعت خودروسازی، چه در مسیر توسعه و چه در مواجهه با انقباض، به برهم‌کنش پیچیده سه متغیر کلان وابسته است: «شرایط اقتصادی»، «دینامیک صنعتی» و «ژئوپلیتیک».

این سه مولفه، یک فضای پارامتریک مفهومی ایجاد می‌کنند که مسیر راهبردی و دامنه نوسانات صنعت خودروسازی در محدوده آن تعریف و محدود می‌شود.

در واقع، جهت‌گیری آتی این صنعت را می‌توان به برداری پویا درون یک مثلث تشبیه کرد که هر حرکت آن، همواره محدود به و در تعامل و تاثیر متقابل سه ضلع اقتصاد کلان، صنعت و ژئوپلیتیک شکل می‌گیرد.

فضایی که این سه عامل بنیادین (شرایط اقتصادی، دینامیک صنعتی و ژئوپلیتیک) اضلاع اصلی آن را تشکیل می‌دهند؛ چارچوبی پویا و به‌هم تنیده برای تعریف و محدود کردن مسیر حرکت، دامنه نوسانات و ظرفیت رشد صنعت‌خودرو. تمامی تحولات آینده و جهت‌گیری‌های این صنعت را می‌توان به برداری متغیر درون این مثلث نسبت داد که پیوسته از وضعیت و قدرت نسبی هر ضلع اثر می‌پذیرد.

در این مفهوم، «شرایط اقتصادی» نقش بستر اصلی و زیرساخت را بازی می‌کند؛ به این معنا که عواملی چون قدرت خرید، سطح تقاضا، نرخ تورم، نرخ بهره و دسترسی به سرمایه، مستقیم‌ترین تاثیر را بر فعالیت خودروسازان و بازار دارند. هم‌زمان، «دینامیک صنعتی» عرصه‌ای است که نوآوری فناورانه، ورود بازیگران جدید، تحول مدل‌های کسب وکار و چالش‌های زنجیره‌تامین را در بر می‌گیرد و ساختار و مزیت‌های رقابتی را بازتعریف می‌کند.

ضلع سوم، «ژئوپلیتیک» در سیاست‌های بین‌المللی، قوانین تجارت، مقررات واردات و صادرات، تحریم‌ها و همکاری‌های بین دولتی ریشه دارد؛ به‌گونه‌ای که کوچک‌ترین ناپایداری یا تغییر در محیط ژئوپلیتیکی، می‌تواند روند فعالیت، دسترسی به بازار و زنجیره ارزش این صنعت را به شدت متاثر کند. آن‌چه باید مورد تاکید قرار گیرد، پیوند و تاثیر متقابل این سه ضلع است؛ به‌طوری که حتی کشوری برخوردار از منابع مالی و برنامه‌های فناورانه بلندپروازانه، بدون واکاوی پویا و ارتقای هم‌زمان وضعیت اقتصادی، صنعتی و ژئوپلیتیکی، به‌موفقیت پایدار در توسعه صنعت‌خودرو دست نخواهد یافت.

اکنون بیش از هر زمان دیگر، ساختار و آینده این صنعت در تلاقی و تعامل دائمی میان این سه نیرو رقم می‌خورد و آثار این روابط، صرفا چارچوب اقتصاد و سیاست کشورها را متحول نمی‌سازد؛ بلکه جایگاه صنایع ملی را نیز بازتعریف می‌کند. درچنین بستری، نقش دولت و نظام حکمرانی در مدیریت و جهت‌دهی اضلاع این مثلث، حیاتی و چندبعدی است.

مسئولیت حاکمیت، صرفا به‌مداخلات مقطعی یا سیاست‌های بخشی محدود نیست، بلکه باید فراهم کننده بستر پایداری باشد که ثبات اقتصادی، شفافیت مقررات و پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌ها را تضمین کند.

ثبات قوانین اقتصادی، فضای کسب‌وکار شفاف و استمرار مقررات و آگاهی مدیران ارشد خودروسازی، پیش‌شرط جذب سرمایه‌گذاری، تقویت همکاری‌های فناورانه و استحکام ‌زنجیره‌تامین تلقی می‌شود. در سطح اجرایی، دولت باید با سیاست‌گزاری اصولی، حفظ محیط اقتصادی باثبات، تدوین مقررات روشن در عرصه تجارت و صنعت و کاهش بوروکراسی و مداخلات زائد، زمینه پویایی فضای صنعتی و اقتصادی را فراهم آورد.

در عرصه بین‌المللی نیز، مدیریت هوشمندانه روابط خارجی، تامین منافع ملی از رهگذر دیپلماسی فعال و سیاست‌های چندجانبه، نقشی کلیدی در رفع موانع، انتقال فناوری، حفظ دسترسی به بازارها و مقابله با تهدیدات و تحریم‌های ناگهانی
خواهد داشت.

ساختار جهانی صنعت‌خودرو در آینده چگونه خواهد بود؟

دستیابی به توسعه پایدار و ماندگار در صنعت خودروسازی تنها زمانی ممکن خواهد بود که نهاد حکمرانی با ارتقای سطح تصمیم‌گیری و کارآمدی خود، هر سه ضلع اقتصاد، صنعت و ژئوپلیتیک را به‌شکلی اثربخش و منعطف تقویت و مدیریت کند. جغرافیایی که بتواند به‌رشد اقتصادی بدون فساد اجرایی دست یابد، مقررات‌گذاری قابل اطمینان و آینده‌نگر را اجرا کند و ظرفیت تعاملات خارجی و تاب‌آوری ژئوپلیتیک را گسترش دهد، خواهد توانست بدون اتکا به حمایت‌های یارانه‌ای دولتی، در فضایی امن‌تر و گسترده‌تر به رشد و شکوفایی برسد و افق‌های صنعتی آن دست‌یافتنی‌تر خواهد شد. در این میان، مدیران ارشد و تصمیم‌گیران صنعت نیز باید از رویکرد منفعلانه و صرفا انتقادی نسبت به قوانین عبور کرده و با به‌روزرسانی مستمر دانش و رویکردهای مدیریتی نوین، درک عمیقی از تحولات و الزامات رقابت جهانی به‌دست آورند و «مطالبه‌گر آگاه» شوند تا بتوانند زمینه‌ساز هم‌افزایی ملی و پیشبرد جایگاه رقابتی شوند؛ چراکه مدیرانی که از معنای واقعی این سه پارامتر برای نقش و بقای کسب‌وکار خود غافل بمانند، ناگزیر در گرداب افول و عقب‌ماندگی گرفتار خواهند شد.

درنهایت اگرچه پیش‌بینی آینده با قطعیت ممکن نیست، اما یک واقعیت روشن است: ساختار جهانی صنعت‌خودرو، در تلاقی روزافزون صنعت، اقتصاد و ژئوپلیتیک در حال بازتعریف است و هرگز به‌گذشته بازنخواهد گشت؛ پیامدهای این دگردیسی، اقتصاد و سیاست همه کشورها را متاثر و نقش‌آفرینی متقابل اقتصادها و صنایع ملی را در شکل‌دهی به آینده این صنعت ماندگار خواهد ساخت.

علی میرزایی سیسان کارشناس ارشد صنعت خودرو