زایمان، چه به صورت طبیعی و چه از طریق سزارین، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین فرآیندهای فیزیولوژیکی در زندگی هر زن محسوب می‌شود. در این فرآیند، بسته به شرایط مادر و جنین، پزشک ممکن است تصمیم به انجام مداخلاتی از جمله بخیه‌زنی جهت ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده بگیرد. نوع زایمان، تکنیک جراحی، نوع نخ بخیه، مهارت تیم پزشکی، و کیفیت مراقبت‌های پس از زایمان، همگی به شکل مستقیم یا غیرمستقیم بر فرآیند بهبودی پوست و احتمال باقی‌ماندن اسکار تأثیرگذار هستند. در این مقاله، به بررسی علمی و کاربردی انواع بخیه در زایمان طبیعی و سزارین، فرآیند ترمیم زخم، دلایل ایجاد اسکار و روش‌های مدیریت آن پرداخته خواهد شد.

زایمان طبیعی

در زایمان طبیعی، یکی از رایج‌ترین مداخلات اپیزیوتومی است. اپیزیوتومی برشی کنترل‌شده در ناحیه پرینه است که با هدف جلوگیری از پارگی‌های عمیق و ناگهانی هنگام خروج سر نوزاد انجام می‌شود. پس از انجام این برش، ترمیم با استفاده از بخیه‌های قابل جذب و با تکنیک‌های مختلف بخیه‌زنی انجام می‌شود. سه تکنیک شایع عبارتند از: بخیه متناوب ساده (Interrupted)، بخیه پیوسته (Continuous) و بخیه ساب‌کوتیکولار (Subcuticular). هر یک از این تکنیک‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند. در صورتی که تکنیک به‌درستی اجرا شود و مراقبت‌های بهداشتی پس از زایمان رعایت گردد، احتمال ایجاد اسکار به حداقل می‌رسد؛ با این حال در برخی موارد ممکن است اسکارهایی به شکل تغییر رنگ، فرو رفتگی یا برجستگی باقی بماند.

زایمان سزارین

در زایمان سزارین، برشی در بخش پایین شکم و لایه‌های مختلف بدن از جمله پوست، فاشیا، عضلات و رحم ایجاد می‌شود. ترمیم این برش نیازمند بخیه‌زنی دقیق در هر یک از این لایه‌ها است. بسته به شرایط مادر و ترجیح پزشک، از نخ‌های قابل جذب یا غیرقابل جذب استفاده می‌شود. برای بستن پوست، معمولاً از بخیه‌های داخل پوستی با هدف به حداقل رساندن نمای ظاهری اسکار استفاده می‌شود. در برخی موارد خاص نیز ممکن است از استاپلرهای فلزی یا چسب‌های جراحی استفاده گردد. برش‌های افقی نوع Pfannenstiel به دلیل محل قرارگیری در ناحیه بیکینی، ظاهر زیبایی بیشتری دارند و احتمال بروز اسکار برجسته در آن‌ها کمتر از برش‌های عمودی است.

ترمیم زخم بخیه

فرآیند ترمیم زخم بخیه ، یک فرآیند بیولوژیکی پیچیده است که در سه مرحله اساسی انجام می‌شود. فاز اول، فاز التهابی است که بلافاصله پس از ایجاد زخم آغاز شده و معمولاً تا ۷۲ ساعت ادامه دارد. در این مرحله، سیستم ایمنی فعال شده، باکتری‌ها و بقایای سلولی حذف می‌گردند و بستر مناسبی برای فاز بعدی فراهم می‌شود. فاز دوم، فاز تکثیر است که از روز چهارم تا حدود روز بیست و یکم ادامه دارد و شامل تکثیر سلول‌های فیبروبلاست، سنتز کلاژن نوع III، تشکیل رگ‌های خونی جدید و بافت گرانولاسیون است. مرحله نهایی، فاز بازسازی یا Remodeling است که از هفته سوم آغاز شده و ممکن است تا چندین ماه ادامه یابد. در این مرحله، کلاژن نوع III با نوع I جایگزین شده و ساختار نهایی اسکار تثبیت می‌شود.

دلایل متعددی در تشکیل اسکار نقش دارند. ژنتیک یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ای است؛ افرادی که سابقه خانوادگی کلوئید یا اسکارهای برجسته دارند، احتمال بیشتری برای ایجاد اسکارهای پاتولوژیک دارند. همچنین، نوع پوست نیز تأثیرگذار است؛ پوست‌های تیره‌تر معمولاً مستعد ایجاد اسکارهای هیپرتروفیک هستند. عفونت زخم، تأخیر در بهبود و اختلال در مراحل التهابی نیز از دیگر عوامل مهم محسوب می‌شوند. فشار مکانیکی بر محل زخم، کشش زیاد، حرکت مداوم یا استفاده از لباس‌های تنگ، همگی می‌توانند در گسترش و برجستگی اسکار نقش داشته باشند. کمبود ویتامین‌هایی نظیر ویتامین C، روی، و پروتئین باعث اختلال در سنتز کلاژن و ترمیم کامل زخم می‌شود.

پیشگیری و درمان اسکار

برای پیشگیری و درمان اسکار ، از روش‌های متعددی می‌توان بهره برد. استفاده از ژل‌های سیلیکونی، یکی از مؤثرترین و علمی‌ترین روش‌ها است که با ایجاد لایه‌ای نیمه‌تراوا، رطوبت زخم را حفظ کرده و مانع از تولید بی‌رویه کلاژن می‌شود. کرم‌های حاوی آلانتوئین، عصاره پیاز و ویتامین E مانند Contractubex در کاهش التهاب و نرمی بافت اسکار مؤثرند. هیالورونیک اسید نیز به دلیل خاصیت آبرسانی و تحریک تکثیر سلول‌های کراتینوسیت، روند بازسازی پوست را تسریع می‌کند. در کنار کرم‌ها، استفاده از نوارهای فشاری سیلیکونی به‌صورت شبانه‌روزی می‌تواند شکل اسکار را بهبود بخشد.

درمان‌های تکمیلی

درمان‌های تکمیلی شامل روش‌هایی نظیر ماساژ درمانی با فشار ملایم، لیزرهای درمانی مانند لیزر فرکشنال CO2 و PDL، درمان‌های نوری LED، میکرونیدلینگ و مزوتراپی هستند. هر یک از این روش‌ها، با هدف تحریک فیبروبلاست‌ها، بهبود بافت همبند و یکنواختی رنگ و سطح پوست استفاده می‌شوند. انجام این روش‌ها زیر نظر پزشک متخصص پوست یا جراح پلاستیک، به‌ویژه در موارد اسکارهای شدید، توصیه می‌شود.

نقش تغذیه، خواب کافی و وضعیت روانی در فرآیند ترمیم زخم، بسیار پررنگ است. کمبود عناصر حیاتی مانند ویتامین C، آهن، روی، و اسیدهای آمینه ضروری، باعث تأخیر در سنتز کلاژن و ناتوانی بدن در بازسازی سلولی می‌شود. مادران باید پس از زایمان رژیم غذایی غنی از سبزیجات برگ سبز، مرکبات، گوشت بدون چربی و لبنیات مصرف کنند. همچنین، خواب کافی و پرهیز از استرس روانی، که می‌تواند از طریق ترشح کورتیزول روند ترمیم را مختل کند، بسیار ضروری است.

کرم‌های ضد ترک پوستی نیز در حفظ خاصیت ارتجاعی پوست و جلوگیری از استریا مؤثرند. کرم موستلا حاوی پپتیدهای آووکادو و گالاکتوآرابینان است. کرم ماما کوکول با کره کاکائو، ویتامین E و کلاژن، در پیشگیری از ترک‌های تازه مؤثر است. سیکاستلا موستلا با ترکیب زینک و Madecassoside خاصیت ترمیمی دارد و کرم پالمرز با Bio C-Elaste از کشیدگی بیش از حد پوست جلوگیری می‌کند.

در پایان، آگاهی مادر از روندهای بیولوژیکی ترمیم زخم، انتخاب محصولات درمانی مبتنی بر شواهد علمی و پایبندی به مراقبت‌های خانگی، می‌تواند از ایجاد اسکارهای زایمانی به‌طور قابل توجهی جلوگیری کند. حمایت خانواده، پیروی از توصیه‌های پزشکی و مراجعه به متخصص پوست در صورت نیاز، از عوامل کلیدی در حفظ سلامت و زیبایی پوست پس از زایمان هستند.

شما می توانید از سایت سیسمونی بی بی لایف شیراز تمام محصولات بهداشتی نوزاد و مادر بصورت اورجینال را تهیه کنید