به گزارش خبرنگار مهر، بحران آب در ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و توسعه‌ای حالِ حاضر، نیازمند توجه ویژه و راهکارهای هوشمندانه برای مدیریت مصرف است. کاهش منابع آب شیرین، افزایش مصرف بی‌رویه و فرونشست زمین، ضرورت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه را بیش از پیش آشکار کرده است. در این زمینه یک شرکت دانش‌بنیان با ارائه محصول فناورانه «سامانه انرژی‌متر» که قادر به اندازه‌گیری دقیق مصرف آب، برق و گاز در واحدهای ساختمانی است، نقش مهمی در کمک به حل چالش کم‌آبی و مدیریت بهینه منابع ایفا می‌کند.

سامانه انرژی‌متر؛ ابزاری مؤثر در مدیریت مصرف آب

مهندس ابوالفضل جان‌فدا متخصص فناور در حوزه مدیریت منابع آب و انرژی و مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان بهساز انرژی، سامانه انرژی‌میتر را یکی از محصولات کلیدی این شرکت معرفی کرد و گفت: سامانه انرژی میتر یا تفکیک قبض آب و انرژی (انرژی سنج) مجموعه‌ای متشکل از کنتورهای اندازه‌گیری است که در ورودی واحد و مشاعات ساختمان قرار می‌گیرد. سامانه انرژی متر با اندازه‌گیری دقیق مقدار مصرف در هر واحد و بخش‌های مختلف، قبض مشاع آب و برق و گاز را متناسب با مصرف دقیق هر واحد تفکیک و قبوض فرعی برای آن‌ها صادر می‌کند.

وی افزود: در این سامانه اندازه‌گیری مصرف داخلی هر واحد شامل آب سرد و گرم بهداشتی، انرژی آبگرم بهداشتی، انرژی مصرفی سیستم‌های سرمایش و گرمایش مانند فن‌کویل، رادیاتور، گرمایش از کف و حوله‌خشک‌کن، همچنین اندازه‌گیری مصرف گاز و برق انجام می‌شود. داده‌های اندازه‌گیری‌شده به‌صورت روزانه از طریق شبکه ارتباطی به سرور مرکزی ارسال می‌شود.

کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی مصرف آب

وی در توضیح اهمیت این سامانه بیان کرد: وقتی مصرف‌کنندگان آگاه باشند دقیقاً بابت مصرف خود هزینه پرداخت می‌کنند، به صورت خودکار رفتار مصرفی‌شان اصلاح شده و این موضوع می‌تواند منجر به کاهش ۱۰ تا ۲۰ درصدی مصرف شود. در اینران می تواند این درصد فراتر از این ها باشد فرهنگ مصرفی ما نسبت به کشورهای اروپایی بد مصرف تر هستند.

آمار نگران‌کننده مصرف آب در خانوارهای ایرانی

مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان با اشاره به وضعیت مصرف آب در کشور اعلام کرد: طبق آمار رسمی شرکت آب و فاضلاب، هر فرد ایرانی به‌طور میانگین روزانه بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ لیتر آب مصرف می‌کند؛ عددی که با توجه به شرایط اقلیمی کشور، قابلیت بهینه‌سازی دارد.

وی با استناد به داده‌های واقعی به‌دست‌آمده از هزاران واحد مسکونی که در آن‌ها کنتورهای هوشمند این شرکت نصب شده است، گفت: بر اساس آمارهایی که روزانه آن ها را رصد می کنیم، به‌ندرت می‌توان واحدهای کم‌مصرف را مشاهده کرد. بسیاری از خانوارهای سه تا چهار نفره روزانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنند و حدود ۱۰ درصد از واحدهای هر ساختمان حتی مصرفی در حدود ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ لیتر در روز دارند؛ موضوعی که باید با جدیت مورد بررسی و مدیریت قرار گیرد.

وی تأکید کرد: نصب سیستم‌های اندازه‌گیری و کنترل هوشمند نقش بسزایی در مدیریت بهینه مصرف آب در خانوارها داشته و می‌تواند مانع از هدررفت منابع ارزشمند آبی کشور شود.

کنترل هوشمند مصرف آب شهری؛ ضرورتی در مسیر عبور از بحران

به گفته این فعال فناور، فناوری‌های به‌روز و محصولات نوین می‌توانند گره‌گشای مشکلات ساختاری در حوزه توزیع و مصرف آب باشند.

او از «کنتورهای اولتراسونیک هوشمند» به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم شرکت متبوع خود در مدیریت مصرف آب نام برد و افزود: کنتورهای مکانیکی موجود که هم‌اکنون توسط شرکت‌های آب و فاضلاب استفاده می‌شود، مربوط به تکنولوژی چند دهه قبل هستند. این کنتورها تحت تأثیر رسوبات قرار می‌گیرند و طول عمر مفید آن‌ها معمولاً بیشتر از پنج سال نیست.

متخصص فناور در حوزه مدیریت آب و انرژی افزود: در مقابل، کنتورهای اولتراسونیک جدید به‌دلیل نداشتن قطعات مکانیکی و استفاده از امواج صوت، دقت اندازه‌گیری بسیار بالاتری دارند، عمر مفید بیشتری دارند و در برابر دستکاری نیز مقاوم‌اند. علاوه‌بر این، امکان خوانش از راه دور و ثبت لحظه‌ای داده‌ها را نیز فراهم می‌کنند که این قابلیت برای مدیریت کلان مصرف در کشور حیاتی است.

مدیریت مصرف و توزیع هوشمند آب با ابزارهای فناورانه

وی ادامه داد: این کنتورهای هوشمند با ارسال لحظه‌ای داده‌ها، امکان پایش و مدیریت مصرف در سطح کشور را فراهم می‌کنند. به کمک این ابزار می‌توان رفتار پرمصرف‌ها را شناسایی کرد و برای آن‌ها سیاست‌های کنترلی دقیق‌تری در نظر گرفت. از دیگر مزایای این سامانه، قابلیت تشخیص خودکار نشت یا ترکیدگی لوله و کنترل جریان مصرف با استفاده از شیرهای قطع‌کن هوشمند است؛ امکانی که می‌تواند از هدررفت آب جلوگیری کند و بهره‌وری شبکه توزیع را افزایش دهد.

جیره‌بندی آب در شهرها؛ نقش کلیدی کنتورهای هوشمند در پیشگیری

جان‌فدا با اشاره به تجربیات جیره‌بندی آب در شهرهایی نظیر شهرکرد و همدان گفت: اکنون همان شرایط بحرانی به‌تدریج در کلان‌شهرهایی مانند تهران نیز در حال شکل‌گیری است. در مناطقی که توزیع آب به صورت محدود و در ساعات خاص انجام می‌شود، مصرف‌کنندگان معمولاً برای ذخیره‌سازی، بیش از نیاز واقعی خود آب مصرف می‌کنند که منجر به فشار مضاعف بر شبکه آب‌رسانی می‌شود.

وی تأکید کرد: در چنین شرایطی، استفاده از کنتورهای هوشمند اولتراسونیک با شیر قطع‌کن خودکار می‌تواند نقش حیاتی ایفا کند. این کنتورها امکان برنامه‌ریزی برای مصرف هر واحد مسکونی را فراهم می‌کنند و در صورت عبور از حد مجاز تعیین‌شده، جریان آب را به صورت خودکار قطع می‌کند.

کشاورزی و صنایع آب‌بر، عامل اصلی افت منابع زیرزمینی

جان‌فدا با تأکید بر اینکه بیش از ۸۰ درصد مصرف آب کشور در حوزه صنعت کشاورزی است، افزود: مشکل اصلی بحران آب نه تنها مربوط به مصرف خانگی بلکه عمدتاً در بخش کشاورزی و صنعت است. حفر چاه‌های غیرمجاز و عدم مدیریت اصولی کشت باعث برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و افت شدید سطح آنها شده است.

متخصص فناور در حوزه مدیریت منابع آب و انرژی همچنین به نبود هماهنگی در محل احداث صنایع بزرگ آب‌بر مانند کارخانه‌های فولاد و پالایشگاه‌ها در مناطق خشک و دور از منابع آبی اشاره کرد و گفت: چنین تصمیماتی بدون در نظر گرفتن منابع آبی به تشدید بحران منجر شده است.

مشکلات سیستم توزیع آب شرب و فرهنگ مصرف

مدیرعامل شرکت دانش بنیان بهساز انرژی درباره مشکلات شبکه توزیع آب شهری توضیح داد: که در شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران، شبکه لوله‌کشی بسیار فرسوده بوده و نشت‌های گسترده‌ای دارد که عمدتاً شناسایی نمی‌شود. این نشت‌ها همراه با مصرف بالای مردم، بحران آب را تشدید کرده است.

این فعال فناور با تأکید بر پرمصرف بودن مردم در مصرف آب، برق و گاز و نیز ساخت‌وسازهای غیر استاندارد افزود: بسیاری از ساختمان‌ها منطبق بر مقررات ملی ساختمان ساخته نشده‌اند و انرژی زیادی هدر می‌رود.

وی ادامه داد: در بخش صنعتی هم وضع مشابه است. کارخانجات آب‌بر مانند فولاد و پالایشگاه‌ها در مناطق خشک و دور از منابع آب احداث شده‌اند، بدون آنکه به تامین پایدار منابع آبی توجه شود. این موضوع باعث شده مصرف آب در صنعت نیز به صورت نامتناسب و بدون مدیریت درست افزایش یابد. در حوزه آب شرب و شهری، اگرچه مصرف آب کمتر است، اما این آب تصفیه شده و ارزشمند است. مشکلاتی مانند نشت گسترده در شبکه‌های قدیمی توزیع آب، عدم شناسایی به موقع آن‌ها و رفتار پرمصرف مردم در مصرف آب، برق و گاز، بر بحران آب دامن زده است.

این متخصص فناور در حوزه مدیریت آب و انرژی بیان کرد: به طور کلی، مشکلات مربوط به مصرف آب ناشی از مسائل فرهنگی، ساخت و سازهای ناهمخوان با استانداردهای مصرف انرژی و سیاست‌های کلان مدیریتی است. اصلاح الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای، مدیریت دقیق چاه‌ها، و نظارت بر مصارف صنعتی و شهری از ضروریات عبور از بحران آب است.

نیاز به رویکرد کلان و جامع برای مدیریت بحران آب

جان‌فدا بر ضرورت نگاه کلان و حاکمیتی به بحران آب تأکید کرد و گفت: مدیریت کشت و نوع آبیاری، اصلاح سیاست‌های کلان در حوزه کشاورزی و صنعت، لازمه حل بحران است. تنها اقدامات مقطعی مثل جیره‌بندی آب در شهرها یا تعطیلی‌های کوتاه‌مدت نمی‌تواند مشکل را برطرف کند و باید با نگاه بلندمدت، حفاظت از منابع آب زیرزمینی و مدیریت مصرف بهینه صورت گیرد.

این مدیر دانش بنیان اظهار داشت: فرض کنیم در تهران آب شیرین‌کن نصب شود و آب دریا تصفیه و در اختیار مردم قرار گیرد، این راهکار نه تنها از نظر اقتصادی توجیه ندارد، بلکه مشکل اصلی جای دیگری است. سفره‌های آب زیرزمینی که منبع حیاتی آب کشور هستند، در حال خالی شدن‌اند و با خالی شدن آنها، فرو نشست زمین رخ می‌دهد که به نابودی آبخوان‌ها منجر می‌شود.

وی تأکید کرد: فرو نشست زمین پدیده‌ای غیرقابل بازگشت است چون شکل‌گیری آبخوان‌ها میلیون‌ها سال طول کشیده و پس از وقوع فرو نشست دیگر امکان احیای آنها وجود ندارد.

جان‌فدا نسبت به پیامدهای این پدیده هشدار داد و گفت: اصفهان ممکن است طی چند سال آینده تخلیه شود، دشت‌های ورامین با فرو نشست زمین مواجه‌اند و این موضوع ارتباطی به بارش یا خشکسالی ندارد بلکه ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است. در گذشته در شمال کشور برای رسیدن به آب سه متر حفاری می‌شد اما اکنون این عمق به صد متر افزایش یافته و در سیستان و بلوچستان چاه‌های هزار متری زده می‌شود.

جان‌فدا توضیح داد: راهکارهای مقابله با فرو نشست باید پیش از وقوع آن انجام شود، مانند تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی که هزینه‌های بسیار بالایی دارد. اما اگر فرو نشست اتفاق افتاد، دیگر هیچ راه‌حلی وجود ندارد و باید منطقه را تخلیه کرد.

وی با انتقاد از نگاه کوتاه‌مدت مسئولان و جامعه گفت: چند سال است درباره بحران آب هشدار داده شده اما کسی گوش نمی‌دهد. حتی اگر امروز کمبود آب حل شود، دو سال آینده ممکن است فاجعه‌ای مانند تخلیه برخی شهرها پیش بیاید. فرهنگ ما به گونه‌ای است که تا بحران رخ ندهد، دنبال راهکار نمی‌رویم.

ضرورت بازنگری در سیاست‌های صادراتی مرتبط با منابع آبی

این مدیر دانش بنیان به موضوع صادرات محصولات کشاورزی اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات اساسی در حوزه کشاورزی، تولید محصولاتی مانند هندوانه است که نیاز آبی بسیار بالایی دارند. با وجود محدودیت‌های شدید منابع آبی، این محصولات به شکل گسترده کشت می‌شوند و سپس به صورت مستقیم یا غیرمستقیم صادر می‌شوند. این صادرات، در واقع به نوعی مصرف غیرمستقیم آب کشور را در خارج از مرزها افزایش می‌دهد و فشار بر منابع آبی کشور را تشدید می‌کند. بنابراین، مدیریت و اصلاح الگوی کشت و صادرات محصولات آب‌بر از جمله موارد ضروری برای مقابله با بحران آب در کشور است.