خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - امیرمحمد پیرانی: منطقه پردیسان قم طی سال‌های اخیر با اجرای بیش از ۷۵ هزار واحد پروژه نهضت ملی مسکن تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین محله‌های نو ظهور استان شده است که این رشد سریع جمعیتی، فشار زیادی بر زیرساخت‌های آموزشی وارد کرده و اکنون کمبود فضای آموزشی به یکی از چالش‌های اصلی دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان بدل شده است که با اختصاص اماکن آموزشی ناکافی، سرانه بسیار پایین مدارس و به جاماندن پروژه‌های مدرسه‌سازی، بحران آموزشی در پردیسان نمایان شده است.

بر اساس آمار رسمی وزارت راه و شهرسازی، سایت مسکن ملی پردیسان شامل بیش از ۳۰ هزار واحد در حال ساخت و تحویل است که در ۵۶۰ هکتار از گستره شهری قم جای گرفته است. این توسعه سریع شهری باعث افزایش محسوس جمعیت و تقاضا برای مدرسه، بهداشت و سایر زیرساخت‌ها شده است؛ به‌گونه‌ای که شمار ساکنان جدید حتی با رشد ناگهانی شهری سازگار نیست و این مسئله ضرورت توسعه متوازن زیرساخت‌ها، به‌ویژه در حوزه آموزش را دوچندان کرده است.

سرانه آموزشی پردیسان بسیار پایین‌تر از میانگین کشوری

مدیرکل اداره نوسازی مدارس استان قم اعلام کرده سرانه فضای آموزشی در استان قم تنها بین ۴.۲ تا ۴.۵ متر مربع برای هر دانش‌آموز است، در حالی که میانگین کشوری ۵.۲ متر مربع و استاندارد جهانی ۶.۱ متر مربع است و در پردیسان شرایط حادتر است؛ به قدری که مدارس آن چند شیفته اداره شده و فشار جمعیتی شدیدی را تجربه می‌کنند که طبق اعلام اداره آموزش و پرورش، سالانه بیش از ۱۰ هزار دانش‌آموز جدید وارد مدارسی می‌شوند که ظرفیت آن‌ها پاسخگوی این تعداد نیست.

در آبان‌ماه ۱۴۰۳، با حضور مدیران استانی مراسم کلنگ‌زنی ساخت ۳۵ مدرسه در پردیسان برگزار و در این مراسم تأکید شد ساخت مدارس بر اساس تفاهم نامه با بسیج سازندگی انجام شود تا ۴۰۰ کلاس درس با هزینه اولیه ۹۵۳ میلیارد تومان احداث گردد، اما مدیرکل نوسازی مدارس استان اعلام کرده برای تکمیل این پروژه‌ها بیش از ۱۲ میلیارد تومان بودجه لازم است؛ فعلاً تنها ۲۰ درصد این بودجه تأمین شده و این باعث شده روند ساختمان مدارس با تأخیر همراه باشد.

الحاق ۱۰۰ هکتار زمین آموزشی برای جبران کسری پردیسان

حجت الاسلام مجتبی ذوالنوری نماینده مردم قم در مجلس نیز اعلام کرد؛ با پیگیری چندساله، دستیابی به مجوز الحاق ۱۰۰ هکتار زمین آموزشی به محدوده پردیسان نهایی شده و این زمین قرار است با هدف مقابله با تجاوز ساختمان‌سازی، به آموزش‌وپرورش استان اختصاص یابد تا فضاهای آموزشی جدید در آن احداث شود. هدف از این اقدام، رفع بخشی از بحران کمبود مدارس و افزایش سرانه آموزشی در این منطقه اعلام شده است.

طی مصوبه شورای تأمین مسکن استان، ۱۰ قطعه زمین آموزشی با کاربری مشخص به اداره کل راه و شهرسازی قم اختصاص یافته است تا به‌صورت بدون دریافت وجه، در اختیار آموزش‌وپرورش و نوسازی مدارس قرار گیرد و این زمین‌ها برای ساخت مدارس در اولین گام برنامه‌ریزی شده‌اند و در صورت تأمین منابع، ساخت آن‌ها باید همزمان با تحویل مسکن شروع شود و کارشناسان تأکید دارند اگر این ساختار همزمان انجام نشود، بحران تشدید خواهد شد.

کمبود ۳۱۵ هزار متر مربع فضای آموزشی در قم

استان قم با کسری حدود ۳۱۵ هزار متر مربع فضای آموزشی مواجه است؛ معادل ساخت حداقل ۱۲۵ مدرسه ۱۲ کلاسه. از آنجا که تراکم دانش‌آموزی در قم پس از تهران بالاترین وضعیت را دارد، این کمبود باعث شده مشکل فضای آموزشی گریبانگیر پردیسان به‌صورت فشرده‌تری شود و چنانچه بودجه و زمان‌بندی دقیقی برای جبران این کمبود در نظر گرفته نشود، سال‌های آتی با بحران جدی‌تری مواجه خواهیم بود.

تراکم دانش‌آموزی استان قم پس از تهران و البرز، بالاترین رتبه را دارد؛ بیش از ۳۵ هزار دانش‌آموز اتباع فقط در سال گذشته به مدارس قم افزوده شده است و این آمار نشان‌دهنده پدیده‌ای است که در پردیسان و سایر شهرک‌های جدید، مدارس را مجبور به چند شیفته شدن کرده و فضاهای آموزشی را بیش از ظرفیت می‌فشارد و کارشناسان بر این باورند در صورت تداوم این روند، کیفیت آموزش نیز به‌طور جدی آسیب خواهد دید.

مدارس پردیسان به دلیل جمعیت بالا و کمبود فضا با مشکلات مستمر از جمله تراکم کلاس‌ها، نبود تجهیزات کافی، چند شیفتگی، و فشار روحی ناشی از حجم کاری مواجهند و معلمان ضمن ارائه آمار زیادی از دانش‌آموزان، اعلام کرده‌اند این شرایط باعث افت کیفیت آموزش و کاهش انگیزه شغلی شده و این وضعیت مستقیماً با اهداف سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در تعارض است و می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به فرآیند یاددهی و یادگیری وارد کند.

بیش از ۵۰ درصد پروژه‌های آموزشی قم با مشارکت خیرین است

بیش از ۵۰ درصد پروژه‌های آموزشی قم با مشارکت خیرین و بیش از ۷۰ درصد ساخت مدارس فعلی با حمایت مالی آن‌ها پیش می‌رود و تاکنون نیز ۲۱ پروژه با ۱۸۳ کلاس درس، و ۷ پروژه کمک‌کننده دیگر به آموزش‌وپرورش تحویل داده شده است. نقش مشارکت مردمی در کاهش بحران آموزش پردیسان تا حد زیادی کلیدی بوده است. مسئولان امیدوارند با تقویت این ظرفیت و حمایت مستمر از خیرین، بخشی از کمبود فضای آموزشی جبران شود.

با توجه به ابعاد گسترده کمبود فضای آموزشی در منطقه پردیسان قم و فشار شدید ناشی از رشد بی‌رویه جمعیت، ضرورت دارد مجموعه‌ای از راهکارهای اجرایی، سریع و هماهنگ میان دستگاه‌های مرتبط در دستور کار قرار گیرد و این راهکارها نه‌تنها برای رفع بحران فعلی بلکه برای جلوگیری از تعمیق مشکلات در سال‌های آینده ضروری هستند.

نخستین اقدام اساسی، تسریع در اجرای فرآیندهای قانونی و اداری مربوط به زمین‌های الحاقی آموزشی در پردیسان است. این اراضی که اخیراً با موافقت شورای برنامه‌ریزی استان در اختیار آموزش‌وپرورش قرار گرفته‌اند، باید با فوریت وارد چرخه ساخت مدارس شوند و هرگونه تعلل در این زمینه می‌تواند فرصت طلایی جبران عقب‌ماندگی آموزشی را از بین ببرد.

از سوی دیگر، تأمین و تخصیص کامل بودجه ساخت مدارس وعده داده شده حیاتی است و به گفته مسئولان نوسازی مدارس، برای تکمیل پروژه‌های کلنگ‌زنی‌شده به بیش از ۱۲ میلیارد تومان اعتبار نیاز است؛ حال آن‌که تنها درصد محدودی از این مبلغ پرداخت شده و بدون تأمین این منابع مالی، پروژه‌ها عملاً متوقف خواهند شد و تنها به وعده‌های روی کاغذ محدود می‌مانند.

خیرین مدرسه‌ساز نیازمند حمایت نهادی و قانونی برای ادامه فعالیت هستند

نقش خیرین مدرسه‌ساز نیز در این میان باید پررنگ‌تر شود و این نهاد مردمی که تا کنون بار بزرگی از دوش آموزش‌وپرورش برداشته‌اند، نیازمند حمایت نهادی و قانونی برای ادامه فعالیت هستند و ایجاد سازوکارهای مدیریت مشارکتی و شفاف، جذب منابع مردمی برای ساخت مدارس را تسهیل کرده و روند رفع کمبودها را تسریع می‌کند.

از جمله اقدامات بنیادین دیگر، اجرای دقیق ماده ۱۸ قانون حمایت از ساخت فضاهای آموزشی است که بر هم‌زمانی اجرای پروژه‌های مسکن و مدارس تأکید دارد هر چند که متأسفانه در بسیاری از مناطق جدید از جمله پردیسان، این قانون اجرا نشده یا با تأخیر جدی مواجه بوده است. اگر مدارس همراه با پروژه‌های مسکن ساخته نشوند، بحران جمعیت بدون زیرساخت آموزشی تکرار خواهد شد.

همچنین باید برای تکمیل حداقل ۱۲۵ مدرسه دوازده‌کلاسه جدید که به گفته مسئولان نوسازی برای جبران کسری ۳۱۵ هزار متر مربع فضای آموزشی نیاز است، برنامه‌ریزی دقیق، مرحله‌بندی شده و مبتنی بر جدول زمان‌بندی تهیه شود. این برنامه‌ریزی باید با لحاظ واقعیت‌های اجرایی، بودجه‌ای و جمعیتی صورت گیرد.

در نهایت، نظارت بر کیفیت آموزشی و مدیریت مدارس موجود نیز نباید مغفول بماند و در شرایطی که مدارس پردیسان چند شیفته و کلاس‌ها شلوغ هستند، خطر افت کیفیت آموزش جدی بوده و لازم است سامانه‌های ارزیابی، پایش و ارتقا کیفیت تدریس در مدارس پرجمعیت فعال شوند تا از خستگی مفرط معلمان، افت تحصیلی دانش‌آموزان و فرسایش نظام آموزشی جلوگیری گردد.

این مجموعه اقدامات در کنار هم، می‌تواند آینده آموزشی پردیسان را از یک بحران بالقوه به فرصتی برای توسعه متوازن و پایدار بدل کند. مسئولان باید این بحران را جدی بگیرند؛ چرا که فرزندان پردیسان، آینده‌سازان قم و کشورند.

گسترش بی‌سابقه مسکن ملی در پردیسان قم فرصت بزرگی برای توسعه شهری و تأمین سرپناه برای خانواده‌هاست؛ اما بحران عمیق فضای آموزشی می‌تواند تمام آینده منطقه را تحت تأثیر قرار دهد و بدون اقدامات عاجل و هماهنگ میان راه و شهرسازی، آموزش و پرورش، خیرین و مجلس، این چالش توان پاسخگویی به نیاز واقعی جامعه را نخواهد داشت. اکنون زمان آن است که وعده‌ها به عمل تبدیل شده و آموزش نسل آینده پردیسان ضمانتی واقعی بیابد.