درحالی‌ که واردات قطعات خودرو و رقابت‌ با محصولات خارجی، بازار داخلی را تهدید می‌کند، تولیدکنندگان ایرانی با وجود تمامی مشکلات ارزی و هزینه‌های تولید، همچنان ستون اصلی تامین قطعات کشور باقی مانده‌اند. نوسازی فناوری و حمایت واقعی دولت از این صنعت، تنها راه بقای قطعه‌سازان ایرانی است تا بتوانند با محصولات خارجی رقابت کنند و زمینه رشد اقتصاد ملی و اشتغال پایدار را فراهم سازند.

کنترل مصنوعی ارز، سود واردات را افزایش داد

بابک کریمخان، عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع‌ همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور درباره وضعیت بازار لوازم‌یدکی و واردات قطعات مشابه تولید داخل در گفت‌وگو با «دنیای‌خودرو» بیان داشت: «بحث افترمارکت یا همان بازار لوازم‌یدکی به یک پارامتر خیلی مهم بستگی دارد و آن بحث ارز است. این‌که نرخ ارز چگونه کنترل می‌شود و چه تاثیری بر تولیدکننده داخلی و واردکننده می‌گذارد، اصلی‌ترین عامل تعیین‌کننده است.»

وی درباره این‌که چرا واردات به صرفه‌تر از تولید داخل است؟ اضافه کرد: «فرض کنید ارز از بازار تورم جا مانده باشد؛ یعنی رشد تورمی بالا داریم، اما دولت آمده ارز را مهار کرده و قیمت ارز به‌اندازه رشد تورم افزایش پیدا نکرده است. در این شرایط، می‌توانید ارز را هم به‌عنوان یک کالا در نظر بگیرید. وقتی ارز متناسب با تورم رشد نکند، واردات برای فعال اقتصادی به‌صرفه‌تر از خرید محصول داخلی تمام می‌شود.»

کریمخان ادامه داد: «این‌طور مواقع، زمانی که ارز را مهار و به‌طور مصنوعی قیمتش را پایین نگه می‌دارند، طبیعتا میدان را برای واردات باز گذاشته‌اند و سود قابل توجهی متوجه واردکننده می‌شود؛ تا جایی که واردات می‌تواند از لحاظ قیمت تمام‌شده بر تولید داخلی غلبه کند. همین روند طی چند سال گذشته رقم خورده بود؛ شرایطی که باعث شد بخش قابل توجهی از قطعات و لوازم‌یدکی خودرو به صورت وارداتی در بازار قرار بگیرند.»

این مقام صنفی افزود: «اما امسال شرایط فرق کرده است. ابتدا عرض کنم که الان کمبود ارز داریم و هر شخصی که بخواهد تامین ارز انجام دهد، باید از بازار آزاد تهیه کند. طبیعی است که وقتی ارز نبود یا تهیه آن دشوار بود، قیمت محصولات خارجی هم افزایش می‌یابد و همین امر تمایل به‌واردات را قدری کاهش می‌دهد. این موضوع فقط بخشی از ماجراست.»

جهش کیفیت قطعات وارداتی

کریمخان درپاسخ به این سوال که با وجود توانمندی داخلی در تولید قطعه، چرا هنوز قطعات مشابه وارد کشور می‌شود؟ تاکید کرد: «یکی از ریشه‌های این وضعیت، پیشرفت قابل توجه تکنولوژی کشورهای دیگر است. امروز تکنولوژی ساخت قطعات، مخصوصا در چین و سایر کشورهای صنعتی، رشد چشمگیری داشته و سطح کیفی محصولات آن‌ها بسیار بالا رفته است. در گذشته، اگر نام قطعه چینی می‌آمد، همه تصور می‌کردند با یک قطعه ضعیف و بی‌کیفیت سروکار دارند؛ اما اکنون شرایط کاملا متفاوت است.»

وی اضافه کرد: «کیفیت محصولات چینی بسیار ارتقا یافته و تولیدکنندگان آن‌ها با فرآیندهای پیشرفته، دیگر قطعه درجه سه یا ضعیف تولید نمی‌کنند. کارخانه‌ای که قبلا سالانه ۱۰۰ هزار عدد قطعه تولید می‌کرد، اکنون با تکنولوژی جدید به‌تولید ۲ میلیون قطعه با کیفیت ممتاز رسیده است.»

عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع‌همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور با اشاره به این‌که صنعت داخلی از قافله تولید و فناوری‌های روز عقب مانده است، ادامه داد: «صنعت قطعه‌ ایران در سال‌های اخیر از نظر به‌روزرسانی تکنولوژی عقب افتاده است. این عقب‌ماندگی موجب شده قیمت تمام‌شده داخلی بالا برود و تولیدکننده داخلی در رقابت با قطعه چینی یا خارجی با مشکل مواجه باشد.»

وی افزود: «امروزه قطعه چینی کیفیتی ارائه می‌دهد که کف نیاز مشتریان داخلی را کاملا تامین می‌کند. یادمان نمی‌رود که اوایل ورود خودروهای چینی به بازار، دید مخاطب به آن‌ها کاملا منفی بود؛ اما امروزه این محصولات از لحاظ کیفیت ارتقا یافته‌اند و حتی بعضا از رقبا پیشی گرفته‌اند. بازار قطعات یدکی هم از همین قاعده پیروی می‌کند؛ دیگر آن قطعات بی‌کیفیت و درجه سه در بازار نیست و وقتی واردکننده قطعه‌ای را وارد می‌کند، این قطعه هم کیفیت نسبتا خوبی دارد و هم از نظر قیمت برای مشتری به‌صرفه‌تر است.»

رقابت نابرابر تولید و واردات

عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور همچنین درباره رقابت تولیدکنندگان داخلی و خارجی تاکید کرد: «در این رقابت بحث فقط کیفیت نیست؛ مسائل اقتصادی و سودآوری هم اثرگذار هستند. تولیدکننده داخلی ما وقتی می‌بیند باید مواداولیه، ماشین‌آلات و نیروی کار را با هزینه بالا تامین کند و هم‌زمان با واردکننده‌ای رقابت کند که هم ارز با قیمت پایین تهیه می‌کند و هم به تکنولوژی روز دنیا مجهز است، طبیعتا عقب می‌ماند.»

وی اضافه کرد: «واردکننده امروز با علم به این موضوع، سراغ قطعه چینی می‌رود که نه تنها کیفیت مطلوبی حاصل شده، بلکه مشتری هم از این کیفیت رضایت دارد. حتی زمانی که می‌خواهیم کیفیت پایین یک قطعه وارداتی را به مشتری گوشزد کنیم، پاسخ می‌دهد که این قطعه کیفیتش خوب و قابل ‌قبول است و من آن را انتخاب می‌کنم.»

این مقام صنفی درباره واردات قطعات کم‌کیفیت ادامه داد: «البته هنوز هم قطعات بی‌کیفیت وارد کشور می‌شود؛ اما این ناشی از تصمیم برخی بازرگانان است که تنها به قیمت پایین توجه دارند و بدون در نظر گرفتن کیفیت، قطعه می‌خرند. این قطعات عمدتا به شکل قاچاق یا دور زدن برخی ضوابط وارد بازار می‌شوند؛ اما درنهایت چون سود مناسبی برای واردکننده دارد، این چرخه ادامه پیدا می‌کند. مساله این است که بازار همواره انگیزه سود را دنبال می‌کند و این تقابل در بازار وجود دارد و شما شاهد آن خواهید بود. این اتفاق، یک قاعده اقتصادی و ناشی از عرضه و تقاضاست و تا زمانی که ریشه موضوع حل نشود، کنترل آن دشوار است.»

کریمخان درپاسخ به این پرسش که راه برون‌رفت از این شرایط چیست و چه باید کرد تا تولید داخلی تقویت شود؟ تصریح کرد: «باید موضوع را ریشه‌یابی کنیم تا ببینیم مشکل اصلی کجاست؟ تنها راه، به‌روزرسانی صنایع داخلی است؛ باید به تولیدکننده داخلی اجازه بدهیم که با استفاده از ارز و تامین ماشین‌آلات، کارخانه‌های خود را تجهیز کند. اجازه بدهیم به تکنولوژی روز دسترسی داشته باشند و تکنولوژی عقب‌مانده ۱۵ یا ۲۰ سال پیش را کنار بگذارند.»

وی افزود: «وقتی به کارخانه‌های چینی یا سایر رقبا سر می‌زنم، هر سال تغییرات نوآورانه‌ای می‌بینم؛ پروژه‌های جدید، خطوط تولید اتوماسیون و تحول در محصولات. این تحولات نشان‌دهنده رشد فناورانه و اقتصادی رقیب خارجی است که عملا تعیین‌کننده فضای رقابت در بازار شده و دسترسی به بازارهای جهانی برایشان ساده‌تر شده است.»

مزیت رقابتی خارجی‌ها نتیجه حمایت دولت‌هاست

کریمخان درباره امتیازات کشورهای خارجی برای صادرات نیز توضیح داد: «تولیدکننده خارجی از امتیازات ویژه‌ای بهره‌مند می‌شود. به‌عنوان مثال دولت چین برای صادرات، تعرفه‌های صادراتی آوانس یا تخفیف قائل می‌شود؛ یعنی چه؟ یعنی با اعمال معافیت‌ها و حمایت‌های دولتی، بخشی از هزینه‌های حمل، گمرک، مالیات و عوارض را پوشش می‌دهد. شما وقتی می‌پرسید چرا کالای چینی ارزان‌تر است، باید توجه کنید که سود بازرگانی، تعرفه گمرکی، حمل‌ونقل و سایر تشکیلات برای صادرکننده با امتیازاتی که دارد، عملا خنثی می‌شود. اگر چنین حمایتی نباشد، واردات مقرون به صرفه نیست؛ اما دولت این کشور برای حمایت از صادرکننده خود سیاست‌گزاری دقیقی را در پیش گرفته است.»

وی با اشاره به تاثیر سیاست‌های ارزی در ایران افزود: «در کشور ما اما وضعیت فرق دارد. به‌عنوان مثال ارز تخصیصی اگر زیر قیمت واقعی باشد، عملا واردات بیش از تولید داخلی صرفه اقتصادی دارد. همان‌طور که گفتم، سال‌های قبل این وضعیت وجود داشت و اگر این رویکرد اصلاح نشود، باز هم همین روند تکرار می‌شود و تولیدکننده داخلی هیچ‌گاه انگیزه‌ نخواهد داشت.»

عضو هیات‌مدیره انجمن تخصصی صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو کشور تاکید کرد: «مساله دیگر این است که اگر کمک شود و ارز و ماشین‌آلات به‌روز در اختیار صنعتگر ایرانی قرار گیرد، او نیز می‌تواند به‌روز شود و فاصله با رقبایش را جبران کند. درحال حاضر تولیدکننده داخلی با مشکلاتی روبه‌رو است؛ از جمله این‌که هزینه تامین مواداولیه و ماشین‌آلات وی بالاست؛ درعین حال امکان دسترسی به تکنولوژی روز را ندارد و همچنین رقیبی دارد که با حمایت دولت خود و دسترسی به‌بازارهای متنوع، قیمت تمام‌شده و کیفیت را با هم بالا برده است.»

کریمخان خاطرنشان کرد: «راه‌حل این است که بین حمایت از تولید داخلی، مدیریت نرخ ارز و اصلاح ساختار واردات تعادل ایجاد کنیم. تا زمانی که تکنولوژی داخلی به‌روز نشود، مدیریت و تخصیص ارز شفاف و منصفانه صورت نگیرد و بازار صرفا طبق سود کوتاه‌مدت عمل کند، این شرایط تکرار خواهد شد و واردات همواره برای برخی گروه‌ها جذاب خواهد ماند.»