به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در جدیدترین پرده از تلاش‌های غرب برای افزایش نفوذ در منطقه راهبردی قفقاز جنوبی، «تام باراک»، سفیر آمریکا در ترکیه، پیشنهادی جنجالی را مطرح کرده که به موجب آن، آمریکا کریدور زنگه‌زور را برای مدت یک قرن در دست بگیرد.

این پیشنهاد که در قالب «اجاره» و مدیریت توسط یک شرکت خصوصی آمریکایی ارائه شده، با واکنش‌های متفاوت و البته قابل‌تأملی از سوی کشورهای منطقه روبرو شده و زنگ خطر را برای تغییرات ژئوپلیتیک در همسایگی شمال غربی ایران به صدا درآورده است.

این پیشنهاد که به بهانه شکستن بن‌بست در مذاکرات صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان مطرح می‌شود، در بطن خود اهدافی فراتر از یک راهکار دیپلماتیک را دنبال می‌کند و می‌تواند به‌مثابه گامی بلند برای باز کردن پای غرب به یکی از حساس‌ترین مناطق اوراسیا تلقی شود.

راغب سویلو، مفسر ترکیه‌ای می‌نویسد: «اظهارات باراک اولین تأیید رسمی این موضوع است که دولت ترامپ واقعاً پیشنهاد داده بود که این کریدور توسط یک شرکت اپراتور تجاری آمریکایی اداره شود که به عنوان ضامن بی‌طرف نیز عمل خواهد کرد.»

پیامدهای ورود آمریکا به پرونده زنگه‌زور؛ از گشایش تا تهدید

ورود مستقیم آمریکا به موضوع کریدور زنگه‌زور، که یکی از اصلی‌ترین محورهای اختلاف میان ایروان و باکو پس از جنگ دوم قره‌باغ به شمار می‌رود، دارای ابعاد و پیامدهای متعددی است که می‌توان آن را از دو منظر مثبت و منفی تحلیل کرد.

پیامدهای به ظاهر مثبت: از نگاه غرب و حامیان این طرح، پیشنهاد آمریکا می‌تواند به عنوان یک راهکار خلاقانه برای عبور از اختلافات فعلی تلقی شود. باکو که همواره بر ایجاد یک مسیر امن و بدون مانع برای اتصال به نخجوان اصرار دارد و به حاکمیت ارمنستان بر این مسیر با دیده تردید می‌نگرد، با حضور یک ضامن بین‌المللی همچون آمریکا ممکن است به خواسته‌های خود نزدیک‌تر شود.

از سوی دیگر، این طرح ظاهراً حاکمیت ارمنستان بر اراضی خود را به رسمیت می‌شناسد و صرفاً مدیریت آن را به یک شرکت ثالث واگذار می‌کند؛ امری که می‌تواند نگرانی‌های امنیتی ایروان را تا حدی مرتفع سازد.

پیامدهای منفی و تهدیدات راهبردی: با این حال، نگاهی عمیق‌تر به این پیشنهاد، نیات اصلی واشنگتن و پیامدهای خطرناک آن را آشکار می‌سازد. از منظر ایران که همواره بر حفظ مرزهای بین‌المللی و ژئوپلیتیک منطقه تأکید داشته، هرگونه تغییر در وضعیت کریدور زنگه‌زور (سیونیک) که منجر به قطع ارتباط زمینی ایران و ارمنستان شود، خط قرمز محسوب می‌شود.

حضور یک شرکت آمریکایی و در واقع، حاکمیت واشنگتن بر این نوار 32 کیلومتری، عملاً به معنای استقرار آمریکا در مرز ایران و ارمنستان و ایجاد یک منطقه حائل تحت کنترل غرب است. این امر می‌تواند به «خفگی ژئوپلیتیکی» ایران در شمال و محدودسازی دسترسی کشور به کریدورهای ترانزیتی به سمت شمال و اروپا منجر شود.

علاوه بر این، این طرح به معنای تضعیف نقش و نفوذ بازیگران سنتی منطقه، به ویژه روسیه و ایران است و مسکو که خود را ضامن اصلی توافق آتش‌بس نوامبر 2020 می‌داند، با ورود آمریکا به این معادله، عملاً به حاشیه رانده می‌شود.

این در حالی است که ارمنستان نیز با رد صریح این پیشنهاد، اعلام کرده که کنترل قلمرو تحت حاکمیت خود را به هیچ کشور ثالثی واگذار نخواهد کرد. این واکنش نشان می‌دهد که ایروان نیز به خوبی از پیامدهای بلندمدت این پیشنهاد و خطر از دست دادن استقلال و حاکمیت خود آگاه است.

پاسخ قاطع ایروان: واگذاری حاکمیت به طرف ثالث را بررسی نمی‌کنیم

در واکنش به اظهارات باراک، سخنگوی نخست‌وزیر ارمنستان روز گذشته در گفتگو با «آرمن‌پرس» به شدت این پیشنهاد را رد کرد.

نازلی باغداساریان اعلام کرد: «ارمنستان مسئله رفع انسداد زیرساخت‌های منطقه‌ای را منحصراً در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی جمهوری ارمنستان بررسی می‌کند. ارمنستان واگذاری کنترل بر قلمرو حاکمیتی خود به هیچ طرف ثالثی را بررسی نکرده و نمی‌کند.»

وی در خصوص اظهارات سفیر آمریکا افزود: «اصطلاحات به کار رفته توسط شما برای جمهوری ارمنستان قابل‌قبول نیست. ما نمی‌توانیم هیچ منطق دیگری را مورد بحث قرار دهیم. در مورد اجاره زمین نیز، طبق قوانین جمهوری ارمنستان، چنین نهادی تنها برای زمین‌های کشاورزی وجود دارد. بنابراین، گزینه‌ای که سفیر آمریکا به آن اشاره کرده، امکان‌پذیر نیست.»

سخنگوی پاشینیان در پاسخ به این سؤال که آیا منظور سفیر آمریکا «واگذاری کنترل جاده» بوده است، قاطعانه پاسخ داد: «هیچ بخشی از قلمرو جمهوری ارمنستان نمی‌تواند خارج از تمامیت ارضی، حاکمیت و صلاحیت قضایی جمهوری ارمنستان باشد.»

این موضع‌گیری در حالی است که نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، پیش از این اعلام کرده بود که کشورش آماده است این مسیر را «تحت همان شرایطی که جمهوری اسلامی ایران به آذربایجان اجازه عبور می‌دهد» بازگشایی کند، که به معنای حفظ کامل حاکمیت و کنترل بر این مسیر است.

باز شدن پای غرب به قفقاز و نقش‌آفرینی ترکیه

پیشنهاد تام باراک را نمی‌توان یک ایده خلق‌الساعه دانست. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایده اولیه مدیریت این کریدور توسط یک شرکت خصوصی، پیش از این از سوی ترکیه مطرح شده بود.

با این حال، به نوشته «میدل ایست آی»، طرف ارمنی خواستار آن شده که این شرکت در بخش نخجوانی کریدور نیز فعالیت کند، اما این درخواست برای باکو غیرقابل‌قبول بوده است.

آنکارا که به همراه باکو از اصلی‌ترین ذی‌نفعان راه‌اندازی کریدور زنگه‌زور محسوب می‌شود، با مشاهده تغییرات در معادلات منطقه‌ای و آنچه «کاهش نفوذ ایران» می‌خواند، تلاش دارد تا با هماهنگی متحد غربی خود، یعنی آمریکا، طرح‌های خود را با سرعت بیشتری به پیش ببرد.

ورود آمریکا به این پرونده، در حقیقت چراغ سبزی برای افزایش حضور ناتو و غرب در قفقاز جنوبی است. منطقه‌ای که به دلیل برخورداری از منابع انرژی و قرار گرفتن در چهارراه کریدورهای بین‌المللی، همواره مورد توجه قدرت‌های جهانی بوده است.

آمریکا با این طرح، نه‌تنها به دنبال مدیریت یک بحران منطقه‌ای، بلکه در پی ایجاد یک پایگاه نفوذ راهبردی برای رصد و کنترل تحرکات ایران و روسیه و همچنین تسلط بر شریان‌های انرژی و ترانزیت منطقه است.

در نهایت، پیشنهاد سفیر آمریکا در ترکیه، بیش از آنکه یک راهکار صلح‌جویانه باشد، یک سناریوی حساب‌شده برای تغییر موازنه قوا در قفقاز جنوبی به نفع محور غربی-ترکی است.

این طرح که با مخالفت صریح ارمنستان و نگرانی عمیق ایران مواجه شده، آزمونی جدید برای دیپلماسی و قدرت منطقه‌ای کشورهایی است که حفظ ثبات و ژئوپلیتیک موجود را برای امنیت بلندمدت خود حیاتی می‌دانند.

باید دید که آیا بازیگران منطقه قادر خواهند بود راهکاری درون‌زا برای این بحران بیابند یا قفقاز جنوبی در آستانه ورود به مرحله جدیدی از رقابت‌های ژئوپلیتیک با حضور مستقیم آمریکا قرار گرفته است.

انتهای پیام/