به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تحولات اخیر در روابط روسیه و غرب، از تماس تلفنی دونالد ترامپ با ولادیمیر پوتین تا اظهارات جدید امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه درباره ضرورت تعامل با روسیه، تنها نمودهایی سطحی از یک منازعه عمیق‌تر در ساختار راهبردی غرب در قبال مسکو است.

این منازعه، نه صرفاً بر سر روش مواجهه با روسیه، بلکه بر سر چیستی و ماهیت تهدید روسیه و نسبت آن با نظم لیبرال بین‌المللی شکل گرفته است.

آیا روسیه یک تهدید وجودی و ساختاری برای نظم غربی است که باید منزوی و فرسوده شود؟ یا بازیگری است که با اعمال قواعد مشخص، می‌توان آن را مهار و مدیریت کرد؟

شکاف شناختی غرب در مواجهه با روسیه

در ادبیات راهبردی غرب، دو گفتمان کلان در مواجهه با روسیه در حال رقابت هستند.

گفتمان مهارگر (Containment Paradigm): این گفتمان، ریشه در میراث جنگ سرد و نظریه مهار جرج کنان دارد. از منظر این رویکرد، روسیه نه‌تنها تهدیدی نظامی بلکه یک «چالش تمدنی» برای ارزش‌های لیبرال‌دموکراتیک است. الگوهای رفتاری کرملین، از مداخله نظامی در اوکراین و گرجستان تا سرکوب داخلی و مداخله سایبری در انتخابات غربی، همه مؤید این نگاه است. نخبگان این جریان در واشنگتن، لندن، ورشو، بالتیک و بخشی از ناتو مستقر هستند.

گفتمان مدیریت‌گر (Accommodationist Paradigm): این گفتمان با تأکید بر جایگاه روسیه به‌عنوان قدرت منطقه‌ای دارای نگرانی‌های امنیتی تاریخی، بر تعامل مشروط و کنترل‌شده تأکید دارد. هدف این گفتمان، جلوگیری از واگرایی بیشتر روسیه از غرب، ممانعت از اتحاد عمیق‌تر مسکو با چین و کنترل بحران‌های امنیتی در اروپا است. پاریس، برلین و بخش‌هایی از رم و آنکارا مروج این رویکردند.

تماس ترامپ با پوتین؛ باز تعامل یا بهره‌برداری سیاسی

تماس تلفنی ترامپ با پوتین، در نگاه نخست، ممکن است نشانه‌ای از احیای گفتمان مدیریت‌گرایانه تلقی شود، اما تحلیل دقیق‌تر نشان می‌دهد که این تماس بیشتر برآمده از محاسبات انتخاباتی و شخصی ترامپ در راستای ایجاد تمایز با بایدن در زمینه مدیریت بحران اوکراین است.

ترامپ تلاش دارد خود را مذاکره‌گر بزرگ و گزینه صلح معرفی کند، بدون آنکه ضرورتاً راهبردی بلندمدت و ساختاری برای تغییر سیاست فشار علیه روسیه در ذهن داشته باشد.

این تماس، با استقبال نسبی کرملین مواجه شد، اما از سوی نهادهای امنیتی آمریکا، به‌عنوان نشانه‌ای از بازگشت احتمالی سیاست نرمش یک‌جانبه در قبال کرملین تعبیر شد؛ رویکردی که در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ نیز باعث نگرانی متحدان اروپایی شد.

چرخش فرانسه و آینده راهبرد تعامل در اروپا

امانوئل ماکرون، که پیش‌تر روسیه را به اقدامات امپریالیستی متهم کرده بود، اکنون بار دیگر از لزوم گفت‌وگو با مسکو سخن گفته است.

این چرخش، بازتاب‌دهنده نوعی محاسبه ژئوپلیتیکی در اروپای غربی است. نخست، هزینه‌های فزاینده جنگ اوکراین بر اقتصاد اروپا و خستگی افکار عمومی؛ دوم، واهمه از تعمیق وابستگی روسیه به چین و ایران؛ و سوم، خطر بی‌ثباتی منطقه‌ای در صورت فروپاشی کامل نظم در شرق اروپا.

با این حال، کشورهای شرق اروپا، بالتیک و اسکاندیناوی، با تکیه بر تجارب تاریخی از سلطه شوروی، همچنان بر تداوم سیاست مهار، انزوای دیپلماتیک و قطع هرگونه مشروعیت‌بخشی به کرملین اصرار دارند.

روسیه در برابر شکاف غرب: تاکتیک فرصت‌محور کرملین

روسیه به‌خوبی از شکاف نظری و راهبردی در غرب آگاه است و تلاش می‌کند با بهره‌گیری از آن، جایگاه خود را از یک بازیگر «محصور و منزوی» به بازیگری «اجتناب‌ناپذیر» بدل کند.

گفت‌وگو با شخصیت‌هایی چون ترامپ، تکیه بر اهمیت ژئوپلیتیک خود در بحران‌های جهانی (از اوکراین تا خاورمیانه) و فعال‌سازی دیپلماسی انرژی و مهاجرت، بخشی از این راهبرد است.

کرملین با استفاده از گفتمان چندقطبی‌سازی نظم جهانی، می‌کوشد روایت مهار غربی را به چالش بکشد و خود را نه تهدید، بلکه بخشی از راه‌حل معرفی کند. این روایت به‌ویژه در میان کشورهای جنوب جهانی و حتی بخشی از اروپا در حال تقویت است.

به طور کلی چنین می‌توان اذعان داشت هرچند برخی نشانه‌های بازتعامل با روسیه در قالب تماس‌های دیپلماتیک، اظهارات سیاسی یا ابتکارات انتخاباتی ظاهر شده‌اند، اما هیچ‌یک به معنای گسست کامل از سیاست مهار نیست.

شکاف میان رویکردهای غربی، بیشتر در سطح تاکتیکی و مدیریتی است، نه در سطح فلسفه وجودی برخورد با روسیه.

غرب، روسیه پوتین را هنوز به‌عنوان تهدیدی بنیادین برای نظم امنیتی و هنجاری خود تلقی می‌کند و هرگونه تعامل نیز با هدف مهار از درون و تعدیل رفتاری کرملین طراحی می‌شود، نه ادغام واقعی در نظم لیبرال جهانی.

نویسنده: معصومه محمدی، کارشناس مسائل روسیه

انتهای پیام/