در نمایشگاه خودرو شیراز در خرداد ۱۴۰۴ دو محصول تجاری تازه‌نفس به‌طور هم‌زمان در مرکز توجه قرار گرفتند: کشنده GX۵۶۰ و کامیون باری KR۳۰۰، هر دو با نشان سایپا دیزل و پشتوانه مهندسی مشترک با دانگ‌فنگ چین، رخدادی که بیش از معرفی دو مدل جدید، نمادی از تلاش برای جوان‌سازی ناوگان باری کشور بود.

سن ناوگان جاده‌ای کشور، بر پایه تازه‌ترین برآوردهای رسمی، نزدیک به ۲۰ سال است و بیش از یک‌سوم کامیون‌های فعال، عمری بالای ۲۲ سال دارند؛ عددی که هزینه سوخت، تعمیرات و آلایندگی را بالا نگه می‌دارد و بهره‌وری لجستیک را پایین می‌آورد.

دولت در قالب طرح تبصره ۱۸ و برنامه سه‌ساله‌ای که وزیر راه در شهریور ۱۳۹۹ تشریح کرد، نوسازی ۶۵ هزار دستگاه کامیون فرسوده را هدف گرفته است؛ اما تحقق این هدف بدون وجود گزینه‌های تولید داخل و خدمات پس از فروش پایدار دشوار خواهد بود. تمرکز سایپا بر عرضه موفق GX۵۶۰ و KR۳۰۰ می‌تواند به فراهم‌ کردن بستر عملی برای سیاست نوسازی منجر شود.

کشنده GX۵۶۰: ترکیب توان و فناوری در کلاس ۶×۴

در قلب GX۵۶۰ موتور ۱۳.۵ لیتری ۶ ‌سیلندر کامینز سری Z قرار دارد که ۵۶۰ اسب‌بخار قدرت و ۲۶۵۰ نیوتون‌متر گشتاور تولید می‌کند؛ مشخصاتی که آن را هم‌ردیف کشنده‌های اروپایی در مسیرهای کوهستانی قرار می‌دهد. انتقال نیرو به‌وسیله گیربکس اتومات ۱۲ سرعته ZF انجام می‌شود تا راننده در شیب‌های طولانی با تعویض دنده درگیر نشود.

سایپا دیزل اعلام کرده است کالیبراسیون یورو ۵+EEV و بهبود خنک‌کاری، مصرف سوخت را در آزادراه‌های فلات مرکزی به‌حدود ۳۵ لیتر در صد کیلومتر کاهش می‌دهد که نسبت به‌نسل KX نزدیک به ۱۰ درصد بهبود نشان می‌دهد.

کابین سقف ‌بلند دونفره با صندلی بادی گرم‌کن‌دار، تخت‌خواب دوم، نمایشگر دیجیتال و یخچال، محیط کار چندروزه را بهبود می‌بخشد و سامانه‌های ایمنی نظیر ترمز اضطراری خودکار، هشدار خروج از خط و پایش خستگی که برای نخستین‌بار روی یک کشنده ساخت داخل به‌شکل پایه عرضه می‌شود، خطر سوانح مرتبط با خطای انسانی را کم می‌کند.

کامیون KR۳۰۰: پاسخ میان‌وزن به نیازهای منطقه‌ای

KR۳۰۰ بر پلت‌فرم بهینه‌شده KR۲۸۵ بنا شده؛ اما حالا با موتور ۶.۷ لیتری کامینز، قدرت ۳۰۰ اسب‌بخار و گیربکس دستی ۸ ‌سرعته FAST عرضه می‌شود. کاهش وزن شاسی در کنار تعلیق چهاربالنی، اجازه می‌دهد این کامیون تا ۲۶ تن بار را در محورهای استانی جابه‌جا کند؛ درحالی ‌که نسبت دنده‌های جدید، دور موتور را در سرعت ۸۰ کیلومتر بر ساعت زیر ۱۵۰۰ rpm نگه می‌دارد و بدین ترتیب، مصرف سوخت میانگین را چند لیتر در صد کیلومتر پایین می‌آورد.

کابین سقف‌کوتاه اما مجهز به‌فضای خواب، بخاری و کولر درجا، نمایشگر چندرسانه‌ای و تاخوگراف، کاربری شبانه یا سفرهای دوروزه را تسهیل می‌کند. ترمزهای دیسکی روی هر چهار چرخ همراه با ABS، ESC و سامانه کمکی ترمز اضطراری، استاندارد ایمنی کامیون‌های میان‌وزن داخلی را یک پله بالاتر می‌برد.

ناوگان فرسوده؛ چالش ماندگار حمل‌ونقل جاده‌ای

بر اساس گزارش سال ۱۴۰۳ سازمان راهداری، تعداد کامیون‌های فعال کشور حدود ۳۴۶ هزار دستگاه با میانگین عمر ۱۹.۲ سال است و بیش از ۱۰۷ هزار دستگاه بالای ۲۲ سال سن دارند.

این ارقام تنها به‌معنای هزینه بالای سوخت نیست؛ کامیون‌های قدیمی معمولا فاقد سامانه‌های ایمنی فعالی هستند که در ناوگان اروپایی از الزامات قانونی محسوب می‌شود. افزون بر آن، آلایندگی ذرات معلق و NOx در یک کامیون قدیمی یورو ۲، چند برابر یک مدل یورو ۵ است که پیامد مستقیم بر سلامت شهرهای مسیرهای پرتردد دارد.

درهمین زمینه، طرح نوسازی تبصره ۱۸ پیش‌بینی کرده است که با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و تسهیلات بانکی، روند اسقاط شتاب گیرد. اما تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد زمانی که راننده یا شرکت توان دسترسی به‌کامیونی نو با شبکه خدمات پس از فروش گسترده و قیمت قابل‌قبول نداشته باشد، انگیزه جایگزینی محدود می‌ماند. حضور GX۵۶۰ و KR۳۰۰ با عمق ساخت داخل بیش از ۲۰ درصد نسبت به نسل قبلی و پشتیبانی نمایندگی‌های رنا، شکاف موجود در زنجیره اجرا را پر می‌کند.

پیامدهای اقتصادی ورود دو محصول جدید

بهبود بهره‌وری سوخت: داده‌های آزمایشی سازنده نشان می‌دهد اگر تنها ۲ هزار دستگاه GX۵۶۰ و KR۳۰۰ جایگزین کامیون‌های بالای ۲۵ سال شود، سالانه بیش از ۵۰ میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی خواهد شد. حتی اگر این برآورد را با ضریب احتیاط کسر کنیم، کاهش ۱۰ تا ۱۲ درصدی مصرف در هر کیلومتر پیمایش برای ناوگان تازه، عددی دست‌یافتنی به‌نظر می‌رسد و با هدف ۳۰ ‌درصدی کاهش شدت انرژی در برنامه هفتم توسعه هم‌سو است.

رقابت‌پذیری منطقه‌ای: کریدور شمال - جنوب برای اقتصاد ترانزیتی ایران حیاتی است. موتور پرقدرت GX۵۶۰ همراه با ترمز موتور چندمرحله‌ای، سرعت متوسط کاروان‌های باری را در سربالایی‌های زاگرس افزایش می‌دهد و زمان کل سفر بندرعباس تا بازرگان را تا حدود ۱۲ درصد کوتاه می‌کند.

در بازاری که ترکیه و آذربایجان رقیبان جدی هستند، این کاهشِ زمان، ارزآوری را تقویت می‌کند و جذابیت کریدور ایرانی را بالا می‌برد.

نگاه واقع‌بینانه به چالش‌های پیش رو

هرچند حضور دو کامیون تازه می‌تواند موتور نوسازی را روشن کند، اما عوامل بازدارنده هنوز کم نیست. نخست، هزینه تمام‌شده یک کشنده یورو ۵ در شرایط فعلی ارزی و تورم داخلی، برای بسیاری از رانندگان مستقل بالاست و نیاز به‌تسهیل دسترسی به وام‌های کم‌بهره دارد.

دوم، تامین گازوئیل با گوگرد پایین در همه مسیرهای کشور هنوز یکدست نیست و اگر کیفیت سوخت پایین باشد، سامانه‌های پس‌سوز و فیلتر ذرات درون خودروها آسیب می‌بیند. سوم، حمایت‌های دولت برای توسعه عمق ساخت داخل و ارائه تسهیلات به‌خودروساز و مشتری باید نسبت به‌گذشته با جدیت بیشتری پیگیری شود.

لازم به‌ذکر است که معمولا حمـــــایت‌ها از شرکت‌های پیشرو مانند سایپادیزل در عرضه محصولات جدید باید بیشتر باشد تا عامل تشــــــــــویق سایر خودروسازان در توسعه سبد محصولاتشان باشد.

افق توسعه: از سوخت فسیلی تا سوخت‌های جایگزین

پلت‌فرم GX آماده پذیرش مخزن LNG و حتی ماژول هیدروژنی است؛ دانگ‌فنگ نسخه‌های هیدروژنی این شاسی را در سال ۲۰۲۶ به‌تولید انبوه می‌رساند و سایپا دیزل می‌تواند با حفظ خطوط فعلی در صورت تقاضای بازار به این فناوری مهاجرت کند.

در KR۳۰۰ نیز فضای نصب سامانه SCR بزرگ‌تر در نظر گرفته شده تا ارتقای آتی به یورو ۶ بدون تعلیق تولید ممکن باشد. این آینده‌پذیری به‌خریداران این نوید را می‌دهد که در آینده بتواند محصولات جدید این پلت‌فرم را تهیه و نقش مهمی در جلب شرکت‌های بزرگ لجستیک داشته باشند.

GX۵۶۰ و KR۳۰۰ می‌توانند با اهداف کاهش مصرف انرژی، بهبود ایمنی و افزایش رقابت‌پذیری ترانزیت به‌طور گسترده در طرح‌های جایگزین ناوگان فرسوده مورد استفاده قرار بگیرند. توان فنی بالا، استاندارد آلایندگی به‌روز و سامانه‌های کمک‌راننده پیشرفته، این کامیون‌ها را در جایگاهی قرار می‌دهد که می‌توانند الگویی برای سایر تولیدکنندگان داخلی نیز باشند. با این حال، موفقیت نهایی به عواملی مانند دسترسی به‌تسهیلات بانکی و کیفیت سوخت وابسته است.

اگر این حلقه‌ها به‌موازات عرضه محصول تکمیل شوند، رونمایی شیراز را می‌توان نقطه آغاز فصلی تازه در حمل‌ونقل جاده‌ای کشور دانست؛ فصلی که در آن جاده‌های ایران با کامیون‌های کم‌مصرف‌تر، ایمن‌تر و سازگارتر با محیط‌زیست می‌توانند بیش از پیش تماشایی و لذت‌بخش باشند.