خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- حامد عرب‌زاده: در میانه خلیج همیشه فارس، جزیره‌ای آرام آرمیده است؛ جزیره‌ای که با موج و مرجان و نفت و نمک پیوند خورده، اما جانش به عشق کربلا زنده است.

خارگ را شاید بسیاری با موقعیت استراتژیک و سکوی نفتی‌اش بشناسند، اما در دل این خاک گرم و در میان دل‌های سوزان مردمانش، عاشورا هنوز تپنده است.

در خارگ، محرم فقط یک ماه از تقویم نیست؛ فصلی از ایمان است که مردمش آن را نسل به نسل، سینه به سینه، و اشک به اشک روایت کرده‌اند.

آئین‌های عزاداری در خارگ، قدمتی فراتر از چند نسل دارد. بر اساس روایت بزرگان محلی، سنت عزاداری در این جزیره به بیش از ۲۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. نام‌هایی همچون «ملأ خلف»، «حاج غلامرضا رضایی»، «عبدالحسین ملاح‌زاده» و «عبدالرحیم بحرینی» نه‌تنها نام‌هایی بر سنگ قبرها، بلکه سنگ‌بنای تاریخ عزاداری این خاک‌اند.

حسینیه‌هایی چون رودباری، منظری و ملاح‌زاده، در دل بافت قدیمی جزیره، همچنان استوار ایستاده‌اند؛ دیوارهایی که شاهد اشک‌ها، نذرها، نوحه‌ها و زمزمه‌های مردمانی بوده‌اند که با چای ذغالی و استکان‌های کمر باریک از میهمانان عزای حسین (ع) پذیرایی کرده‌اند.

آئین‌های سنتی عزاداری تلفیقی از تاریخ و فرهنگ عاشورایی

حجت‌الاسلام محسن ملکوتی مسئول تبلیغات اسلامی خارگ در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: جزیره خارگ با وجود جمعیت محدود، یکی از فعال‌ترین مناطق در زمینه برگزاری آئین‌های سنتی عزاداری محرم و صفر است. مراسم‌هایی که ریشه در تاریخ و فرهنگ دیرینه مردم این سرزمین دارد و هرسال با شکوهی خاص برگزار می‌شود.

وی افزود: از مهم‌ترین جلوه‌های عزاداری در خارگ می‌توان به برگزاری آئین‌های خاصی چون حجله حضرت قاسم (ع)، سینی‌به‌سر، مقتل‌خوانی و تعزیه‌خوانی اشاره کرد که هرکدام با سبکی منحصربه‌فرد اجرا می‌شوند و شور و شعوری کم‌نظیر در فضای جزیره ایجاد می‌کنند.

مسئول تبلیغات اسلامی خارگ تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های بارز این عزاداری‌ها، مشارکت همه‌جانبه اهالی جزیره به‌ویژه جوانان است. مراسم‌ها نه‌تنها در حسینیه‌های قدیمی مانند حسینیه رودباری، منظری و ملاح‌زاده برگزار می‌شود، بلکه به‌صورت خودجوش در خانه‌ها و محله‌ها نیز برپا است.

حجت‌الاسلام ملکوتی ادامه داد: مراسم مقتل‌خوانی که در حسینیه ملاح‌زاده برگزار می‌شود، یکی از آئین‌های ماندگار و برجسته خارگ است. این سنت با قرائت متون تاریخی مقتل به صورت روایت‌گونه و با سبک خاص منطقه همراه است و مخاطب را با واقعیت و عظمت قیام عاشورا آشنا می‌سازد.

وی همچنین با اشاره به مراسم «سینی‌به‌سر» و حجله قاسم (ع) گفت: این آئین‌ها، نه‌تنها نماد عشق به اهل بیت (ع) بلکه وسیله‌ای برای ترویج مفاهیم دینی و انتقال فرهنگ مقاومت و ایثار به نسل‌های بعدی هستند. هر ساله صدها نفر در این مراسم شرکت کرده و نذر و نیاز خود را با نیت توسل و حاجت‌خواهی در این فضاهای معنوی ادا می‌کنند.

ملکوتی تأکید کرد: حفظ اصالت آئین‌های عاشورایی و حمایت از هیئت‌های مذهبی و گروه‌های مردمی، اولویت سازمان تبلیغات اسلامی خارگ است. این آئین‌ها گنجینه‌ای از هویت دینی مردم ماست که باید با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی، آن را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

سنج و دمام؛ طنین بیدارباش کربلا

وقتی صدای سنج و دمام در کوچه‌های خارگ می‌پیچد، گویی زمین و زمان در برابر مظلومیت حسین بن علی (ع) به احترام می‌ایستند. آئین سنج و دمام، که ریشه در جنوب ایران دارد، در خارگ با شور و سبک خاصی اجرا می‌شود. هر کوبش دمام، ضرب‌آهنگی است از جان، از حماسه، از کربلا.

جوانان خارگی، نسل به نسل، سنج و دمام را آموخته‌اند. این هنر نیست، آئین است؛ و هر ضرب آن، بیدارباشی برای وجدانی است که با حسین (ع) و عاشورا بیدار می‌ماند.

مقتل‌خوانی روایتی بی‌واسطه از صحرای نینوا

در میان همه آئین‌ها، مقتل‌خوانی جایگاهی ویژه دارد. حسینیه ملاح‌زاده، که در انتهای بن‌بستی در غرب میدان اصلی جزیره جا خوش کرده، مقتل را نه فقط می‌خواند، بلکه زندگی می‌کند.

شعیب بحرینی، یکی از مقتل‌خوانان حال حاضر، این سنت را از پدرانش به ارث برده است؛ سنتی که بر پایه نسخه‌ای دست‌نویس از کتاب «روضه‌الشهدا» با قلم نی، در دو قرن گذشته به نگارش درآمده. صدای مقتل‌خوان، آمیخته با حماسه، اندوه و حقیقت است. بی‌نیاز از اغراق و احساسات نمایشی، تنها حقیقت عاشورا کافی است تا شنونده را مبهوت کند.

هم‌زمان با ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، حسینیه تاریخی ملاح‌زاده در جزیره خارگ بار دیگر مأمن عاشقان و سوگواران اهل بیت (ع) شده است. شعیب بحرینی، مقتل‌خوان باسابقه و فرزند مرحوم عبدالرحیم بحرینی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، به بیان قدمت، ویژگی‌ها و اهمیت این حسینیه پرداخت.

وی گفت: در ضلع غربی میدان اصلی جزیره خارگ، بن‌بستی وجود دارد که در انتهای آن، حسینیه‌ای با پیشینه‌ای طولانی واقع شده است؛ حسینیه‌ای که به نام “ملاح‌زاده” شناخته می‌شود و قدمتی نزدیک به ۲۵۰ سال دارد. این مکان مقدس، هر ساله در ماه‌های محرم و صفر میزبان عاشقان اهل بیت (ع) است.

بحرینی با اشاره به بازسازی بنای قدیمی این حسینیه اظهار کرد: حدود ۲۰ سال پیش، ساختمان قدیمی این مکان تخریب و بازسازی شد؛ با این حال، فضای معنوی و سنت‌های مذهبی آن حفظ شده است. در گذشته، در فصول گرم سال، مراسم عزاداری در فضای باز و زیر چادر برگزار می‌شد و در فصول سرد، عزاداران در اتاق هشت‌دری قدیمی حسینیه به عزاداری می‌پرداختند.

وی ادامه داد: فضای این حسینیه با پارچه‌های مشکی مزین به اشعار مرثیه‌ای، همواره حال‌وهوایی ویژه دارد. این سنت همچنان در بنای جدید نیز حفظ شده و حسینیه با همان شور و شکوه سال‌های گذشته، سیاهپوش می‌شود.

بحرینی با اشاره به آداب خاص این حسینیه گفت: پذیرایی از عزاداران با چای ذغالی در استکان‌های کمر باریک یکی از سنت‌های همیشگی این مکان است. مراسم‌های حسینیه، اغلب شامل نوحه‌های پامنبری و به‌ویژه مقتل‌خوانی است که با شیوه‌ای خاص و منحصربه‌فرد اجرا می‌شود.

وی با تأکید بر اهمیت مقتل‌خوانی در فرهنگ عزاداری خارگ بیان داشت: مقتل‌خوانی در این حسینیه، از اصلی‌ترین مراسم‌هایی است که به‌صورت مستمر و با سبک خاص جزیره خارگ برگزار می‌شود. این سبک که با لحنی حماسی، روایی و متکی بر عقلانیت و مستندات تاریخی همراه است، برگرفته از کتابی قدیمی و دست‌نویس است که به احتمال قوی، دو قرن پیش با نی‌قلم و روی کاغذهایی وارداتی از هند توسط خطاطان خارگی نگاشته شده است.

بحرینی افزود: این کتاب که اقتباسی از «روضه‌الشهدا» است، شامل مناقب پیامبر اسلام (ص)، شرح احوال امام حسین (ع)، اهداف قیام عاشورا و به‌ویژه وقایع روز عاشورا است که به شکلی خاص و تأثیرگذار روایت می‌شود.

در پایان، این مقتل‌خوان باسابقه، از مقتل‌خوانان پیشین حسینیه ملاح‌زاده یاد کرد و گفت: بزرگانی همچون مرحوم ملأ خلف، حاج غلامرضا رضایی، کل نعیم ملاح‌زاده، حاج عبدالحسین ملاح‌زاده (بانی حسینیه)، حاج حسین احمدی، حاج عباس رضایی، حاج عبدالرحیم بحرینی، ابوالقاسم و اسماعیل ملاح‌زاده از چهره‌های ماندگار این سنت بوده‌اند و این مسئولیت اکنون بر دوش نسل ما قرار دارد.

حجله قاسم و سینی‌به‌سر

آئین حجله حضرت قاسم (ع) یکی دیگر از نمادهای ویژه عزاداری در خارگ است. مردم، با نذورات خود، سفره‌هایی با شکوه حجله‌گون می‌آرایند؛ آئینه، شمع، پارچه‌های سبز و سفید، و اشک‌هایی که در برابر غربت نوجوان کربلا جاری می‌شود.

«سینی‌به‌سر» که آئینی است تنها مختص عزاداری جنوب. زنان و مردان، با سینی‌هایی پر از نذر، شیرینی، آئینه و قرآن، بر سر، در دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند؛ گویی جان‌های خود را نذر قافله‌سالار کربلا کرده‌اند.

تعزیه‌خوانی؛ نمایش حماسه و مظلومیت

در عصر عاشورا، وقتی همه‌جا غرق در اندوه و سوگ است، تعزیه‌خوانان خارگ به میدان می‌آیند. این تعزیه‌ها که با مشارکت هنرمندان و ذاکران محلی به همت خانواده مشایخی برگزار می‌شود، روایتی نمایشی از حقیقت عاشورا است.

اینجا، کودک هم می‌داند که شمر کیست و قاسم که بود. این تربیت عاشورایی، ریشه در همین تعزیه‌ها دارد.

جزیره‌ای با قلبی عاشورایی

حاج امیر رسول‌زاده مداح اهل بیت (ع) و از فعالان فرهنگی جزیره خارگ در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مردم خارگ با دل‌هایی مالامال از محبت اهل بیت (ع)، هرساله با فرا رسیدن ماه محرم، آیین‌هایی اصیل و ریشه‌دار را برگزار می‌کنند که بخشی از هویت فرهنگی و دینی این جزیره است.

وی با اشاره به برگزاری گسترده آئین‌های عزاداری در حسینیه‌های قدیمی جزیره، گفت: حسینیه‌های رودباری و منظری، از قدیمی‌ترین اماکن مذهبی خارگ هستند که سال‌هاست میزبان مراسم عزاداری شب‌های محرم‌اند. در این ایام، مراسم‌هایی نظیر مقتل‌خوانی، زنجیرزنی، تعزیه‌خوانی و سینه‌زنی به‌صورت منسجم و با همراهی مردم در نقاط مختلف جزیره برگزار می‌شود.

رسول‌زاده افزود: مراسم مقتل‌خوانی در حسینیه ملاح‌زاده، زنجیرزنی در حسینیه ابوالفضل العباس (ارژنگ) و هیئت حضرت علی‌اصغر (ع)، و تعزیه‌خوانی نیز به همت استاد مشایخی در عصر عاشورا و در محوطه امام‌زاده میرمحمد حنفیه برگزار می‌گردد.

به گفته وی، آئین‌های ویژه‌ای همچون «حجله حضرت قاسم (ع)» و «سینی‌به‌سر» از جمله آئین‌های خاص جزیره خارگ هستند که در شب‌های تاسوعا و عاشورا در حسینیه‌های رودباری و منظری برگزار می‌شود. «حجله قاسم» بازآفرینی عروسی تمثیلی حضرت قاسم بن الحسن (ع) است که با سفره‌آرایی‌، نذر و نیاز، و دعاهای مردم برای حاجت‌گیری همراه است.

او ادامه داد: در آئین سینی‌به‌سر، عزاداران با سینی‌هایی که در آن آئینه، شمع، میوه، شیرینی و پارچه‌های سبز قرار دارد، وارد دسته‌های سینه‌زنی می‌شوند؛ این مراسم حال و هوایی معنوی و متفاوت به عزاداری‌ها می‌بخشد و نسل جدید را نیز به پیوند با فرهنگ عاشورایی تشویق می‌کند.

مداح اهل بیت (ع) همچنین خاطرنشان کرد: این آئین‌ها از شب اول محرم آغاز شده و تا شب سیزدهم ادامه دارد. در این مدت، مراسمی چون صبحدم، شام غریبان و حجله‌گردانی قاسم (ع) در حسینیه‌ها و منازل برگزار می‌شود و فضای معنوی خاصی در جزیره حاکم می‌گردد.

وی در پایان با تأکید بر اهمیت انتقال این آئین‌ها به نسل جوان گفت: این مراسم‌ها نه‌تنها تجلی ارادت مردم خارگ به اهل بیت (ع) است، بلکه میراثی فرهنگی و معنوی است که باید با دقت، همت و همراهی حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود.

در روزگاری که بسیاری سنت‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند، خارگ همچنان با شور، شعور، و همت مردمش، پرچم عزای حسین (ع) را بر بلندای جان خود نگاه داشته است. این جزیره کوچک، اما غنی از عشق، نشان داده که نه جغرافیا و نه محدودیت، مانعی برای ارادت به اهل بیت (ع) نیست.

محرم که از راه می‌رسد، خارگ دیگر یک جزیره نیست؛ یک حسینیه بزرگ شناور بر آب‌های نیلگون خلیج فارس است. از کوچه‌ها تا حسینیه‌ها، از قلب پیرمردان تا صدای سنج نوجوانان، همه فریاد می‌زنند: «هیهات منا الذله…»