خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کوثر یاوری: طبیعتِ نیمه‌جان کرمانشاه این روزها بیش از همیشه در معرض تهدید است؛ تهدیدی سوزان و بی‌رحم که هر ساله با آغاز فصل گرما، دامن مراتع، جنگل‌ها و کوهپایه‌های این استان را می‌گیرد و امسال با شدت و گستره‌ای نگران‌کننده‌تر از گذشته بازگشته است. آتش‌سوزی‌های اخیر در بخش‌هایی از استان، به‌ویژه مناطق دارای پوشش گیاهی متراکم، تنها یک حادثه مقطعی نیست؛ بلکه نشانه‌ای هشداردهنده از بحرانی بزرگ‌تر در لایه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و حتی اقتصادی استان است که به دلیل تغییرات اقلیمی، بی‌توجهی به اصول پیشگیرانه، و دخالت‌های انسانی، روز به روز پیچیده‌تر می‌شود.

بر اساس گزارش‌های میدانی و اظهارات مسئولان محلی، این آتش‌سوزی‌ها در مناطقی روی داده که هم از لحاظ زیست‌محیطی حساس‌اند و هم از نظر معیشتی، حیات بسیاری از ساکنان محلی به آنها گره خورده است. از بین رفتن پوشش گیاهی نه‌تنها اکوسیستم طبیعی منطقه را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده، بلکه زندگی دامداران، زنبورداران و جوامع روستایی که به این مراتع وابسته‌اند را نیز دچار بحران کرده است.

شعله‌های سوزان آتش، در سکوت رسانه‌ای چندروزه، تنها خاکستر بر جای نگذاشته‌اند؛ بلکه فراتر از آن، جانوران وحشی، پرندگان مهاجر و زیستمندان بومی بسیاری را آواره کرده و زخم‌های عمیقی بر تنوع زیستی منطقه وارد کرده‌اند. سوختن هر درخت، هر بوته و هر تکه از خاک، به‌معنای از دست رفتن سال‌ها تلاش طبیعت برای ترمیم خود است؛ طبیعتی که امروز بیش از همیشه نیازمند توجه و مراقبت انسان است.

افزون بر خسارات زیست‌محیطی، آتش‌سوزی مراتع به‌طور مستقیم و غیرمستقیم سلامت عمومی را نیز تهدید می‌کند. افزایش آلودگی هوا، پخش ذرات معلق و دود در سطح وسیع، مشکلات تنفسی و قلبی را برای گروه‌های حساس در پی دارد. از طرفی، حضور مداوم آتش در نزدیکی مناطق مسکونی، هم احساس امنیت ساکنان را تهدید می‌کند و هم شرایط اضطراری را بر خدمات بهداشتی و امدادی تحمیل می‌کند.

بررسی علل بروز این آتش‌سوزی‌ها، نشان از مجموعه‌ای از عوامل دارد که برخی طبیعی و برخی کاملاً انسانی‌اند. خشکسالی‌های پیاپی، افزایش دما، وزش بادهای گرم و خشک، همه در وقوع حریق‌های گسترده مؤثر بوده‌اند؛ اما نباید از نقش عامل انسانی غافل شد. سهل‌انگاری در روشن کردن آتش در دل طبیعت، نبود آگاهی کافی درباره پیامدهای رفتارهای نادرست و حتی اقداماتی تعمدی در برخی موارد، زنجیره‌ای از خطاهایی را شکل داده‌اند که نتیجه آن، به آتش کشیده شدن سرمایه‌های زیستی منطقه است.

در چنین شرایطی، اقدامات پیشگیرانه نه‌تنها ضروری، بلکه حیاتی است. آموزش عمومی درباره خطرات آتش‌سوزی، فرهنگ‌سازی در بین جوامع محلی، ایجاد ایستگاه‌های واکنش سریع در مناطق پرخطر، و تجهیز دستگاه‌های مسئول به ابزارهای روزآمد، می‌توانند نخستین گام‌های مؤثر برای مقابله با بحران فعلی و جلوگیری از تکرار آن در آینده باشند.

هم‌افزایی میان نهادهایی چون سازمان محیط‌زیست، منابع طبیعی، مدیریت بحران، نیروهای امدادی و حتی تشکل‌های مردمی نیز باید به‌عنوان یک راهبرد عملیاتی در دستور کار قرار گیرد. مقابله با آتش‌سوزی تنها وظیفه یک سازمان یا دستگاه خاص نیست؛ بلکه نیازمند مشارکت بین‌بخشی و همکاری چندسطحی است.

در نهایت، آنچه امروز در کرمانشاه می‌سوزد، فقط پوشش گیاهی و حیات‌وحش نیست؛ بلکه سرمایه‌های طبیعی، امید معیشتی روستاییان، و شاید اعتماد عمومی به توان مهار بحران در کشور است. برای جلوگیری از تکرار این فاجعه‌ها، باید از دل خاکسترها، شعله‌ای از هوشیاری و مسئولیت‌پذیری برخیزد.

گرمای بی‌سابقه؛ مقدمه‌ای برای فاجعه طبیعی

سعید دزفولی‌نژاد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه متوسط دمای هوا در سال‌های اخیر چند درجه افزایش یافته است، گفت: این افزایش دما یکی از عوامل اصلی و مؤثر در بروز و گسترش آتش‌سوزی‌ها در مراتع و مناطق جنگلی استان محسوب می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه شرایط اقلیمی تنها بخشی از ماجراست، افزود: بر اساس بررسی‌های انجام‌شده توسط اداره کل محیط زیست و اداره منابع طبیعی استان، بیش از ۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها در مناطق تحت مدیریت این دو دستگاه، منشأ انسانی دارند؛ چه به‌صورت عمدی و چه ناشی از سهل‌انگاری و ناآگاهی افراد.

دزفولی‌نژاد: بیش از ۹۰ درصد حریق‌ها منشأ انسانی دارند که ایجاد آتش‌بر، آموزش جوامع محلی و گزارش‌دهی مردمی، راهکارهای اصلی کنترل بحران در وضعیت فعلی است.

سهل‌انگاری یا تعمد؛ آتش در کمین طبیعت

دزفولی‌نژاد در تشریح موارد انسانی ایجاد حریق افزود: اشیای شیشه‌ای رهاشده در طبیعت، مانند بطری‌ها یا ظروف شیشه‌ای، گاهی نقش ذره‌بین خورشیدی را ایفا کرده و باعث شعله‌ور شدن علفزارها می‌شوند. در برخی موارد نیز به‌طور عمدی آتش‌سوزی رخ داده که به‌طور ویژه گزارش‌هایی از اختلافات محلی یا قومی منجر به آتش زدن مرزهای مراتع وجود داشته است.

وی با اشاره به تأثیر افزایش حضور انسان در طبیعت عنوان کرد: افزایش فعالیت‌های تفرجی، گردشگری، و تغییرات کاربری در محیط‌های طبیعی در چند سال گذشته موجب رشد چشمگیر تعداد حریق‌ها شده است؛ به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۳ تنها در مناطق تحت مدیریت اداره کل محیط زیست، بیش از ۳۵ مورد آتش‌سوزی ثبت شده که در یک قرن اخیر بی‌سابقه تلقی می‌شود.

توسعه انسانی و تبعات زیست‌محیطی

مدیرکل محیط زیست استان با مقایسه گذشته و حال اظهار کرد: در دهه‌های گذشته، به‌رغم پوشش گیاهی متراکم‌تر، آتش‌سوزی‌ها بسیار محدودتر بود. اما اکنون با توسعه شهری، روستایی و صنعتی در برخی مناطق، مخاطرات افزایش یافته است و کم‌توجهی به ابعاد زیست‌محیطی توسعه، زمینه‌ساز بحران‌های پیاپی شده است.

وی افزود: در برخی مناطق آتش‌سوزی ناشی از کشاورزانی بوده که با هدف آماده‌سازی زمین برای کشت دوم، اقدام به آتش‌زدن بقایای زراعی کرده‌اند و همین اقدام کنترل‌نشده به آتش‌سوزی‌های گسترده منجر شده است.

نقش دام در کنترل پوشش گیاهی خشک

دزفولی‌نژاد با اشاره به نتایج برخی بازدیدهای میدانی گفت: در سال‌های اخیر به دلایلی از جمله مهاجرت، خشکسالی و مشکلات اقتصادی، میزان دام موجود در مراتع کاهش یافته و این موضوع باعث رشد بیش از حد پوشش گیاهی خشک و افزایش سوخت بالقوه در طبیعت شده است. به گفته وی، کنترل طبیعی علف‌های خشک توسط دام، می‌تواند در کاهش خطر آتش‌سوزی مؤثر باشد.

فرهنگ‌سازی، مهم‌ترین راهکار پیشگیرانه

وی با تأکید بر ضرورت اقدامات فرهنگی گفت: تا زمانی که مردم به این باور نرسند که محیط زیست سرمایه‌ای عمومی و متعلق به نسل‌های آینده است، هر اقدامی بدون مشارکت مردمی ابتر خواهد بود. به همین دلیل، فرهنگ‌سازی و آموزش در جوامع محلی باید در اولویت قرار گیرد.

مدیرکل محیط زیست کرمانشاه از برگزاری کلاس‌های توجیهی و آموزش‌های عمومی در سال‌های اخیر با مشارکت دهیاری‌ها، شهرداری‌ها و فعالان زیست‌محیطی در شهرستان‌های مختلف استان خبر داد و گفت: تجربه نشان داده هر زمان مردم در میدان بوده‌اند، نتایج بهتری حاصل شده است.

دزفولی‌نژاد شناسایی مناطق بحرانی و اجرای آتش‌بُر در آن‌ها را یکی از راهکارهای مؤثر در مهار آتش‌سوزی دانست و تصریح کرد: در مناطقی نظیر بوزین‌مره‌خیل، بیستون، دشت قراویز و پناهگاه حیات وحش برنجان این اقدام عملیاتی شده است. همچنین با علف‌زنی اطراف درختان، احتمال شعله‌ور شدن آنها به حداقل رسیده است.

وی ادامه داد: آموزش نیروهای بومی در خصوص اطفای حریق نیز طی چند سال گذشته در دستور کار قرار گرفته و به آن‌ها آموزش داده شده که در صورت وقوع حریق، چگونه وارد عمل شوند. نخستین اقدام، اطلاع‌رسانی سریع به اداره محیط زیست از طریق تماس با سامانه ۱۵۴۰ یا نزدیک‌ترین پاسگاه محیط‌بانی است، تا در زمان طلایی، نیروها به محل اعزام شوند.

دعوت به مشارکت مردمی؛ محیط زیست مسئولیت همگانی است

در پایان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه از مردم خواست نه‌تنها در زمینه پیشگیری از آتش‌سوزی، بلکه در خصوص سایر معضلات زیست‌محیطی نظیر بوته‌کنی، شکار غیرمجاز، تخریب پوشش گیاهی و آلودگی‌های انسانی نیز مشارکت فعال داشته باشند و با مشاهده هرگونه تخلف، موضوع را به سامانه ۱۵۴۰ اطلاع دهند.