در بیستمین نمایشگاه بین‌المللی قطعات، لوازم و مجموعه‌های خودرو تهران، «اندیشکده خودرو» اقدام به برگزاری نشستی در خصوص زیرساخت تامین برق و شارژ خودروهای برقی کرد. هم‌زمانی این همایش با برگزاری گردهمایی مهم قطعه‌سازان کشور بیانگر توجه متولیان انرژی به‌مساله برقی‌سازی حمل‌ونقل است. برقی‌سازی حمل‌ونقل درحالی مطرح است که کشور با ناترازی انرژی، از برق گرفته تا بنزین و گاز، دست‌وپنجه نرم می‌کند و درعین حال خودروهای برقی با رشد محسوسی راهی خیابان‌های کشور می‌شوند. اما آیا زیرساخت‌های شارژ برای این دسته از وسایل‌نقلیه فراهم است؟

زیرساخت را نمی‌توان فقط به ایستگاه‌های شارژ ربط داد؛ هرچند که این مهم نقش جدی در توسعه محصولات مذکور دارد، اما توسعه شبکه خدمات پس از فروش، بازیافت باتری و چالش‌های بیمه‌ای آن از اهمیت جدی برخوردار هستند. در نشست مذکور با حضور کارشناسان مختلف این موضوع مطرح شد؛ اما عادل دمشقی، مدیرعامل شرکت خدمات شارژ مپنا (شارینت)، در این نشست تخصصی به واقعیت‌های فنی، موانع قانونی، ضعف‌های شبکه توزیع و نگاه نادرست اقتصادی به مساله شارژ اشاره و از نبرد پیچیده توسعه فناوری سبز در بستر فرسوده زیرساختی کشور خبر داد.

از آشفتگی انرژی تا ضرورت تحول

در سال‌هایی که کشور با بحران‌های چندگانه انرژی روبه‌رو شده، از مصرف بی‌رویه بنزین تا ناترازی تولید و توزیع برق، ورود خودروهای برقی به‌بازار کشور به‌عنوان راه‌حلی جایگزین، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. اما این راه‌حل، خود با موانع متعددی مواجه است؛ از کمبود ایستگاه‌های شارژ گرفته تا نبود قوانین منسجم و تعرفه‌های غیرمنطقی برق برای مصرف‌کنندگان این مدل خودروها.

عادل دمشقی، مدیرعامل شرکت خدمات شارژ مپنا (شارینت) اظهار داشت؛ «در این مدت شاید بیشترین درگیری فیزیکی را با مساله نصب ایستگاه‌های شارژ داشته‌ایم و بدون تعارف برای رفع بحران‌ در این بخش باید به‌سراغ تجارب سایر کشورها برویم. آمارها، سیاست‌ها و تجربه‌های اجرایی، تصویری روشن از وضعیت فعلی زیرساخت شارژ خودروهای برقی در کشور (تصویری که در عین تلخی، حاوی فرصت‌های بزرگ است) ارائه می‌دهد.»

وضعیت فعلی: بین ناترازی و ناهماهنگی

مدیرعامل شارینت، در ادامه با اشاره به ناترازی انرژی در کشور افزود: «آن چیزی که درحال حاضر به‌عنوان مشکل در کشور از آن یاد می‌شود، ناترازی انرژی است. این مهم فقط محدود به‌برق نیست؛ در ماه‌های آینده احتمالا با ناترازی بنزین روبه‌رو خواهیم شد. با مصرف روزانه بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین و فشار روی شبکه گاز، بحران ناترازی انرژی به یک مساله چندوجهی تبدیل خواهد شد.»

دمشقی تصریح کرد: «در این میان، اراده لازم برای از بین بردن ناترازی اقتصادی انرژی در میان مسئولان به‌چشم نمی‌خورد.» یکی از نشانه‌های این بی‌برنامگی، تعرفه‌های بالای برق برای ایستگاه‌های شارژ خصوصی است که تا ۴۵۰۰ تومان به ازای هر کیلووات ساعت می‌رسد؛ درحالی که بنزین همچنان یارانه‌ای عرضه می‌شود. این ناهماهنگی انگیزه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شارژ را کاهش خواهد داد.

آمارهایی از وضعیت فعلی شارژ

مدیرعامل شارینت با ارائه آمارهای به‌روز، تصویری عینی از وضعیت فعلی زیرساخت‌ها را ترسیم کرد و توضیح داد؛ «تاکنون حدود۵۷۰۰ کاربر یونیک از ایستگاه‌های شارژ عمومی استفاده کرده‌اند و ۴۲۰۰ تا ۴۳۰۰ نفر پای ثابت استفاده‌کنندگان شبکه شارینت هستند. فروردین ۱۴۰۴، شارینت بیش از یک‌میلیون کیلووات-ساعت انرژی در اختیار خودروهای برقی قرار داده است. ۸۲ ایستگاه فعال در سراسر کشور که سه مورد برای اتوبوس‌های برقی طراحی شده‌اند. نکته قابل توجه این‌ است که بیشترین مصرف شبکه در اسفندماه ثبت شده است.»

تفاوت ساختاری ایران با کشورهای دیگر

دمشقی با بیان این‌که برای برقی‌سازی حمل و نقل در کشور نمی‌توان از سیاست‌های کشور چین کپی‌برداری کرد، گفت: «در حال حاضر 43 درصد از ایستگاه‌های شارژ عمومی در کشور چین DC هستند؛ اما در مقابل چنین زیرساخت شبکه توزیع برقی در کشور وجود ندارد.»

این فعال صنعت انرژی در خصوص هزینه‌های غیرمنطقی برای ایجاد زیرساخت در کشور، بیان کرد: «نسبت زیرساخت به شارژر ایستگاه بعثت با دیماند ۵ مگاوات، ۸ به یک است؛ این در حالی است که در دنیا این نسبت معمولا ۲.۵ یا ۳ به یک است. هزینه‌های انتقال برق، حفاری و ایجاد پست‌های جدید، پروژه‌ها را از نظر اقتصادی «غیربه‌صرفه» می‌کند.

چالش‌های کلیدی: از قانون تا ایمنی

مدیرعامل شرکت شارینت درخصوص چالش‌های مهم برای خودروهای برقی و عدم توسعه آن‌ها در کشور گفت: «فقدان قوانین بالادستی مشخص مهم‌ترین چالش توسعه است و هیچ الزامی برای توسعه شبکه شارژ وجود ندارد. وظایف بین وزارتخانه‌های نفت و نیرو تقسیم شده؛ اما این موضوع بدون نتیجه ملموس است. از سویی همچنان تعرفه‌های برق نامشخص است؛ به‌عنوان مثال تعرفه اختصاصی برای شارژ خانگی، عمومی و ایستگاه‌های تجاری وجود ندارد.

این کارشناس انرژی با اشاره به استانداردسازی نصب ایستگاه‌های شارژ در کشور بیان کرد: «باتوجه به این‌که مپنا متولی نصب ایستگاه‌های شارژ است، تلاش کرده سطح استاندارد مشخصی را برای نصب این ایستگاه‌ها در کشور رعایت کند. هم‌زمان با این مساله باید گفت ضوابط ایمنی و بیمه‌ای هنوز وجود ندارد و خطرات احتمالی برای خودرو، مصرف‌کننده و راکتور ایستگاه‌ها هنوز قانون‌گذاری نشده است. لازم به‌ذکر است که همچنان فشار بیش از حد به ایستگاه‌های عمومی وارد می‌شود؛ چراکه به دلیل نبود تعرفه مشخص برای شارژ خانگی، کاربران ترجیح می‌دهند خودرو خود را در ایستگاه‌های عمومی شارژ کنند.»

راه‌حل حیاتی: توسعه شارژرهای خانگی

دمشقی برای رفع مشکلات موجود در شارژ خودروهای برقی به ارائه راهکار پرداخت و اظهار داشت: «یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی توسعه شبکه شارژ خانگی است. هرچند حدود هزار شارژر خانگی نصب شده، اما به‌دلیل نبود تعرفه مشخص و خطر ورود به رده پرمصرف‌ها، کاربران انگیزه‌ای برای استفاده از آن ندارند. شارژرهای AC خانگی می‌توانند با برنامه‌ریزی درست، پاسخگوی بخش بزرگی از نیازها باشند.»

این فعال صنعت خودروهای برقی با اشاره به تجارب کشورهای پیشتاز در برقی‌سازی حمل و نقل توضیح داد: «در دنیا توصیه می‌کنند در نخستین فرصت و مکان خودرو خود را با شارژر AC شارژ کنید. این نوع شارژ نه تنها فشار کمتری بر باتری وارد می‌کند، بلکه هزینه کمتری هم دارد.»

رفتار مصرف‌کنندگان و مصرف منطقی

مدیرعامل شرکت شارینت با اشاره به تحلیل داده‌ها و الگوی رفتار مالکان خودروهای برقی بیان کرد: «مالکان خودروهای شخصی برقی که عموما وارداتی یا مونتاژی هستند، طی هفته 2 یا 3 بار خودرو خود را شارژ می‌کنند. در کنار این خودروهای الکتریکی، محصولات پلاگین-هیبرید نیز وارد شده که می‌توان با برنامه‌ریزی ساده در خانه‌ها آن‌ها را شارژ کرد. همچنین باید گفت تاکسی‌ها و خودروهای بین‌شهری به شارژ روزانه DC نیاز دارند. باتوجه به این‌که برقی‌سازی حمل و نقل در کشور با ورود اتوبوس‌های برقی همراه بوده، این وسایل‌نقلیه معمولا شبانه شارژ می‌شوند. اگر یک پروتکل ملی برای زمان‌بندی، نوع شارژ و تعرفه‌ها تدوین شود، مشکل پیچیده‌ای در ناترازی برق پیش رو نخواهد بود.»

مقایسه تامل‌برانگیز: از لباسشویی تا شارژر برقی

دمشقی با اشاره به مذاکره اخیر خود با یک شرکت فرانسوی در خصوص همکاری در ایستگاه شارژ گفت: «فرانسوی‌ها فلسفه توسعه برخی فناوری‌ها را خارج از دیدگاه‌های اقتصادی دنبال می‌کنند. مدیرعامل یک شرکت فرانسوی در جلسه اخیری که میان ما با آن‌ها برگزار شد به یک خاطره از کودکی خود اشاره کرد و گفت مادر من همیشه لباس‌ها را با دست می‌شست. ماشین لباسشویی از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست، اما الان در همه خانه‌ها هست. برخی پدیده‌ها نگاه اقتصادی نمی‌طلبند؛ باید به آن‌ها به‌چشم ضرورت تمدن مدرن نگاه کرد.»

وی افزود: «توسعه خودروهای برقی در کشور اگرچه با مشکلات ساختاری، حقوقی، فنی و اقتصادی مواجه بوده، اما مسیر توسعه مشخص است؛ تدوین قوانین مشخص بالادستی، تعریف تعرفه‌های تخصصی، کاهش تمرکز بر شارژ DC عمومی، توسعه شارژ خانگی و استفاده از تجربیات جهانی با بومی‌سازی راهبردها از آن جمله است. در جهانی که حرکت به سمت انرژی‌های پاک، اجتناب‌ناپذیر است، ایران اگر می‌خواهد از قافله عقب نماند، باید به زیرساخت، قانون‌گذاری و فرهنگ‌سازی به‌شکلی هوشمندانه و آینده‌نگر بپردازد و نگاه کند.