به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، زمانی که بیماری کرونا روزانه صدها قربانی می‌گرفت، مردم هرروز آمار ابتلا به ویروس را دنبال می‌کردند. شنیدن خبر فوت عزیزان، نه عادی شده بود و نه تکراری؛ اما در میان آن‌ همه ترس و اضطراب، مرگی دیگر در سکوت و بی‌سروصدا جان می‌گرفت و اکنون نیز جان می‌گیرد، مرگی که نه تیتر اول خبرها شد، نه باعث نگرانی جامعه. براساس آمارهای موجود، مصرف دخانیات، هر سال در ایران جان حدود 70هزار نفر را می‌گیرد؛ به عبارت دیگر، روزانه به طور میانگین 191 نفر از هموطنان جان خود را بر اثر استعمال دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود ناشی از آن از دست می‌دهند؛ آماری که نشان می‌دهد هرچه سریع‌تر باید فکری به حال این فاجعه خاموش شود.

مرگ سالانه 8 میلیون نفر در جهان بر اثر مصرف دخانیات

مطالعات علمی فراوانی اثبات کرده‌اند که مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی، عامل اصلی بیماری‌های مزمنی مانند سرطان‌های ریه، بیماری‌های قلبی-عروقی، بیماری‌های مزمن تنفسی، سکته‌های مغزی و حتی مشکلات متابولیکی و اختلالات روانی است.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) مصرف دخانیات را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین عوامل مرگ و میر قابل پیشگیری در جهان معرفی کرده است. هر ساله بیش از هشت میلیون نفر در جهان جان خود را به دلیل مصرف یا مواجهه با دود دخانیات از دست می‌دهند. این معضل نه تنها سلامت فرد را تهدید می‌کند بلکه بار سنگینی بر نظام‌های بهداشتی و اقتصادی کشورهای مختلف تحمیل می‌کند.

بار اقتصادی هنگفت مصرف دخانیات بر دوش نظام سلامت ایران

ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و مصرف دخانیات در کشورمان به یک چالش جدی تبدیل شده است. دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اعلام آماری تکان‌دهنده بیان کرده است که سالانه بالغ بر 140 هزار میلیارد ریال هزینه‌های ناشی از درمان بیماری‌های مرتبط با مصرف سیگار و دیگر محصولات دخانی به شبکه بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌شود.

این هزینه‌های هنگفت نه تنها فشار مالی بر منابع محدود سلامت کشور وارد می‌کند، بلکه مانع از تخصیص منابع لازم به سایر بخش‌های حیاتی مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیری می‌شود. علاوه بر هزینه‌های درمان، مصرف دخانیات اثرات غیرمستقیمی مانند کاهش بهره‌وری، افزایش غیبت‌های کاری، از کارافتادگی زودرس و در نهایت کاهش کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر می‌شود که این موارد در نهایت به معنای کاهش سرمایه انسانی و اقتصادی کشور است.

نقش پررنگ سیگار در بروز سرطان؛ 60 درصد سرطان‌های ریه مرتبط با سیگار است

پیامدهای سلامت ناشی از مصرف دخانیات بسیار تلخ است. براسا‌س آمارهای موجود، سیگار بیشترین سهم بروز سرطان را در ایران دارد و حدود یک سوم بروز سرطان‌ها در ایران وابسته به مصرف دخانیات است. همچنین براساس اعلام دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات به تسنیم، به طور متوسط، 60 درصد موارد سرطان ریه در کشور مستقیماً به مصرف سیگار مربوط می‌شود و 20 درصد از افراد مبتلا به سرطان ریه کسانی هستند که خود سیگاری نیستند اما در معرض دود دست دوم سیگار قرار داشته‌اند؛ مانند افرادی که در خانه یا محیط کار در کنار سیگاری‌ها حضور دارند.

اعتیاد به سیگار حتی با یکبار مصرف

همچنین براساس اعلام شالبافان، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت بیش از 30 درصد افرادی که تنها یک‌بار سیگار مصرف می‌کنند، در ادامه به مصرف‌کننده دائمی تبدیل می‌شوند. این وابستگی، نه‌تنها منجر به آسیب‌های جسمی، بلکه باعث افت کیفیت زندگی و اثرات روانی و کاهش طول عمر افراد نیز می‌شود.

وی افزود: «نوجوان یا جوانی که وارد چرخه مصرف دخانیات می‌شود، معمولاً با تنش‌ها و چالش‌های عاطفی و ارتباطی در خانواده مواجه می‌شود. این تنش‌ها می‌توانند به شکل‌گیری الگوهای رفتاری ناسالم و کاهش انسجام خانوادگی منجر شوند. مصرف دخانیات می‌تواند درمان برخی از اختلالات روانی رایج مانند اضطراب و افسردگی را دچار اختلال کند. از یک سو، تأثیر فیزیولوژیک نیکوتین بر سیستم عصبی مرکزی می‌تواند روند بهبودی را کند سازد، و از سوی دیگر، مصرف دخانیات در برخی موارد باعث تغییر در اثربخشی داروهای روان‌پزشکی می‌شود؛ به‌طوری که ممکن است میزان جذب یا تأثیرگذاری داروها تحت‌الشعاع قرار گیرد و روند درمان را پیچیده‌تر کند.»

15 درصد ایرانی‌ها سیگاری هستند

مصرف دخانیات به ویژه سیگار، پدیده‌ای است که همچنان در حال گسترش بوده و تهدیدی جدی برای سلامت جامعه محسوب می‌شود. براساس اعلام مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات به تسنیم، حدود 15 درصد از جمعیت ایران سیگاری هستند. براساس این آمارها بین 20 تا 22 درصد مردان و 4 تا 5 درصد زنان به طور مستمر مصرف دخانیات دارند. این نسبت به خودی خود نگران‌کننده است، اما مسئله زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم میزان رشد مصرف سیگار در کشور، به طرز روزافزونی در حال افزایش است.

زنگ خطر افزایش سیگاری‌ها در بین زنان جوان

براساس آمارهای منتشر شده و اظهارات مقامات وزارت بهداشت، این افزایش در گروه سنی جوانان بیش از سایرین و در زنان بیش از مردان بوده است به طوری که براساس اعلام دبیرخانه کنترل کشوری دخانیات، میزان مصرف محصولات دخانی در میان زنان و مردان 18 تا 24 ساله به ترتیب 90 و 34 درصد افزایش یافته است و بررسی آمار و ارقام مصرف محصولات دخانی نشان می دهد که جنسیت مصرف محصولات دخانی در حال تمایل به سمت زنان است؛ چرا که میزان مصرف محصولات دخانی در میان مردان به میزان 3 درصد و در میان زنان بالای 18 سال به میزان 11 درصد افزایش یافته است.

2 ترفند صنایع دخانی برای جذب جوانان به مصرف سیگار

مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات معتقد است که بخش مهمی از این افزایش تمایل به مصرف دخانیات طی سالیان گذشته، به ویژه در میان زنان، در پی تبلیغات فریبنده‌ای است که مافیای دخانیات در کشور انجام می‌دهد؛ این گروه‌ها با استفاده از تبلیغات فریبنده در فضای مجازی، به ویژه درباره فرآورده‌های نوینی مانند سیگار الکترونیکی و ویپ، جوانان را به مصرف این محصولات تشویق می‌کنند و با ادعای کم‌خطر بودن ویپ و سیگار الکترونیکی نسبت به سیگار معمولی، به دنبال افزایش درآمد خود هستند.

مسئله دیگری که می‌توان آن را با افزایش آمار مصرف سیگار در ارتباط دانست، نمایش آزادانه محصولات دخانی در فیلم‌ها و سریال‌‌ها از جمله فیلم‌های شبکه نمایش خانگی است که در آن‌ها، شخصیت اصلی و قهرمان داستان، سیگاری است.

تأثیر 67 درصدی تبلیغات بر مصرف دخانیات

شریف ترکمن نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران در گفت‌وگو با تسنیم درباره این موضوع اظهار کرد: «یکی از مهم‌ترین ترفندهای صنایع دخانی برای افزایش فروش و درآمد بیشتر استفاده از رسانه‌ها و تبلیغ محصولات خود است. رسانه‌های جدید و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی با استفاده از کم اطلاعی و روحیه هیجانی نوجوانان و جوانان با استفاده از عکس و فیلم‌های جذاب آنان را وادار به دنبال کردن صفحات مربوط به محصولات دخانی می‌کنند. مطالعات متعدد نشان داده است که احتمال شروع مصرف دخانیات در کسانی که از طریق شبکه‌های اجتماعی صفحات مربوط به محصولات دخانی را به مدت یک سال دنبال می‌کنند؛ نسبت به افرادی که دنبال‌کننده این صفحات نیستند حدود 67 درصد افزایش پیدا می‌کند.»

دسترسی آسان به سیگار؛ تیر خلاص به کنترل دخانیات

یکی دیگر از دلایل مهم افزایش مصرف دخانیات در ایران را می‌توان سهولت و سرعت دسترسی به محصولات دخانی دانست. علیرغم وجود ممنوعیت‌های قانونی، برخی ترفندها مانند فروش نخی سیگار و عرضه آن در تمام سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های عرضه دخانیات در سطح شهر رایج است و به افراد اجازه می‌دهد بدون صرف هزینه زیاد، به آسانی سیگار تهیه کنند.

مسجدی، دبیرکل مبارزه با استعمال دخانیات با مقایسه وضعیت دسترسی به سیگار در ایران و کشورهای پیشرفته گفت: «در کشورهایی مانند آمریکا و کانادا، مدت زمان دسترسی به سیگار حدود 45 دقیقه است در حالی که تهیه یک ساندویچ معمولاً کمتر از 5 دقیقه طول می‌کشد، اما در کشور ما تهیه سیگار به ساده‌ترین و سریع‌ترین شکل ممکن و زودتر از یک ساندویچ انجام می‌شود.» این سهولت دسترسی نه تنها مصرف را تسهیل می‌کند بلکه مقابله با آن را بسیار دشوارتر می‌سازد.

اجرای ضعیف قانون جامع کنترل دخانیات در ایران

یکی از قوانین ارزشمند کشور که برای حفظ و ارتقاء سلامت جامعۀ ایرانی تدوین و تصویب‌شده، قانون جامع کنترل دخانیات است که در سال 1385 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. در این قانون، دستورالعمل‌های فروش مواد دخانی، مالیات بر دخانیات، جرایم مربوط به استعمال دخانیات در اماکن مختلف و بسیاری از مواردی که برای کاهش میزان مصرف دخانیات در کشور ضروری است آمده است اما ترکمن نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات درباره این قانون به تسنیم گفت: «در حال حاضر نه صنوف این قانون را به‌خوبی اجرا می‌کنند و نه ناظرین اجرای قانون با جدّیت بر اجرای قانون پافشاری می‌کنند. گسترش مراکز عرضۀ دخانیات چه برای فروش و چه برای مصرف در محل (قلیان سراها و کافی‌شاپ‌ها و سفره‌خانه‌ها)، فروش نخی و فروش زیر 18 سال، فروش دخانیات در دکه‌ها و فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها، عدم رعایت بسته‌بندی ساده در بسته‌های دخانیات، تبلیغات آشکار و پنهان، ترویج دخانیات با استفاده از طعم و عطر و تنوع در محصولات، ترویج دخانیات در فیلم‌ها و زنجیره‌های تلویزیونی و سینمایی، فروش بی‌حساب و کتاب انواع دخانیات سنتی و جدید قاچاق مانند سیگارهای الکترونیک و انواع ویپ که هیچ مجوزی برای ورود به کشور ندارند؛ از اجرای ضعیف قانون در زمینۀ کنترل دخانیات خبر می‌دهد.»

وی افزود: «باید آموزش‌های پیشگیرانه به نوجوانان و جوانان ارائه شود؛ مراکز عرضه و فروش محصولات دخانی محدود شود، تبلیغات آشکار و پنهان دخانیات متوقف شود؛ تعداد اماکن بدون دخانیات گسترش یابد، امکانات ترک دخانیات برای متقاضیان فراهم شود؛ هشدارهای لازم به شکل گسترده در فضای شهری و در فضای مجازی منتشر شود؛ قانون جامع کنترل دخانیات باقوت و به‌صورت بازدارنده اجرا شود و درنهایت افزایش مالیات و به‌تبع آن افزایش قیمت دخانیات باعث عدم تمایل خرید به‌ویژه در نوجوانان و جوانان شود.»

برای کنترل مصرف دخانیات چه باید کرد؟

مصرف دخانیات در ایران معضلی پیچیده و چندوجهی است که پیامدهای آن سلامت جامعه را تهدید کرده و هزینه‌های هنگفتی را به نظام سلامت و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. افزایش مصرف به ویژه در میان جوانان و دختران نوجوان، پیامدهای اجتماعی و خانوادگی گسترده‌ای دارد و خطر بروز بیماری‌های مزمن و مرگ‌های زودرس را افزایش می‌دهد اما کشورهای مختلف راهکارهایی برای کاهش میزان مصرف دخانیات در نظر گرفته‌اند.

103 کشور جهان تبلیغات استاندارد ضددخانی دارند

یکی از راهبردهای مؤثر کاهش میزان مصرف دخانیات در کشورها، فرهنگسازی است. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده که کمپین‌های رسانه‌ای ضد دخانیات و هشدارهای تصویری سلامت، کودکان و گروه‌های آسیب‌پذیر را از شروع مصرف دخانیات بازمی‌دارد و تعداد مصرف‌کنندگانی که ترک می‌کنند را افزایش می‌دهد. براساس اعلام این سازمان، بیش از نیمی از جمعیت جهان در 103 کشوری زندگی می‌کنند که هشدارهای تصویری سلامت با بهترین استانداردها را دارند.

ممنوعیت تبلیغات دخانیات مصرف را کاهش می‌دهد

سازمان جهانی بهداشت همچنین اعلام کرده است که تبلیغات، ترویج و حمایت مالی از دخانیات با جذب کاربران جدید و بازدارندگی ترک‌کنندگان باعث افزایش و ادامه مصرف دخانیات می‌شود و یک سوم کشورها (66 کشور) که حدود یک چهارم جمعیت جهان را شامل می‌شوند، همه انواع تبلیغات دخانیات را به طور کامل ممنوع کرده‌اند.

مالیات‌ها در کاهش مصرف دخانیات موثرند

ثابت شده است که افزایش میزان مالیات دخانیات اثر بسیار مثبتی در جهت کاهش میزان بیماری و مرگ ومیر و کاهش هزینه‌های درمانی و بهداشتی دارد چرا که افزایش قیمت دخانیات، سهولت در دسترسی همه اقشار به آن را کاهش می‌دهد. براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، مالیات بر دخانیات مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه برای کاهش مصرف است، به‌ویژه در میان جوانان و گروه‌های کم‌درآمد به طوری که افزایش 10 درصدی قیمت دخانیات باعث کاهش حدود 5 درصدی دخانیات در کشورها می‌شود.

با این حال، طبق اعلام این سازمان، مالیات‌های بالای دخانیات به ندرت اجرا می‌شود و تنها 41 کشور که 12 درصد جمعیت جهان را شامل می‌شوند، مالیات‌هایی وضع کرده‌اند که حداقل 75 درصد قیمت خرده‌فروشی را شامل می‌شود.

در کشور ما نیز میزان مالیات وضع شده بر دخانیات به شرح زیر است:

باتوجه به نکات گفته شده، برای نجات سلامت نسل‌های آینده و کاهش بار اقتصادی و درمانی ناشی از مصرف دخانیات، ضروری است که تمام نهادها با یک رویکرد جامع، هماهنگ و مستمر، سیاست‌های پیشگیرانه و کنترلی را به طور جدی پیگیری کنند.

انتهای پیام/