به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، خرید دست‌کم 50 فروند جنگنده JF-17 Block III توسط جمهوری آذربایجان از پاکستان، که قرار است به موشک‌های ساخت ترکیه مجهز شوند، با هدف تقویت توانایی‌های رزم هوایی نیروی هوایی آذربایجان صورت گرفته است. 

جنگنده‌های JF-17 Block III که به طور مشترک توسط چین و پاکستان توسعه یافته‌اند، با ادغام سامانه‌های اویونیک پیشرفته صنایع دفاعی ترکیه، قدرت کشندگی بیشتری کسب خواهند کرد.

این توافق، همکاری دفاعی چند بعدی بین پاکستان، ترکیه و جمهوری آذربایجان، که معمولاً با عنوان «سه برادر» شناخته می‌شوند، را بیش از پیش تحکیم کرده است.

تعمیق روابط دفاعی «سه برادر»؛ مشارکت در پروژه نسل پنجم جنگنده «کاآن»

پاکستان و جمهوری آذربایجان همچنین به طور فعال در برنامه جنگنده نسل پنجم «کاآن» (Kaan) ترکیه مشارکت دارند. انتظار می‌رود تهیه جت‌های نسل پنجم ترکیه، برای باکو و اسلام‌آباد تحول‌آفرین باشد.

همکاری «سه برادر» ریشه در تاریخ دارد؛ ترکیه اولین و پاکستان دومین کشوری بودند که استقلال جمهوری آذربایجان را در سال 1991 به رسمیت شناختند. هر دو کشور در طول جنگ 44 روزه بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی در سال 2020، از باکو حمایت نظامی کردند. 

این سه کشور در ژانویه 2021 در اسلام‌آباد نشستی سه‌جانبه برگزار کردند و طی آن برای گسترش همکاری‌ها در زمینه‌های سیاسی، استراتژیک، تجاری، اقتصادی، صلح و امنیت توافق کرده و حمایت متقابل خود را در مورد مسائل مورد علاقه مشترک تأیید کردند.

برنامه جنگنده نسل پنجم «کاآن» که توسط صنایع هوافضای ترکیه در سال 2010 آغاز شد، ابتکار بومی ترکیه برای ساخت جنگنده جت است.

پس از حذف ترکیه از برنامه جنگنده نسل پنجم F-35 آمریکا در سال 2019، «کاآن» تنها گزینه جایگزین ترکیه باقی مانده و قرار است جایگزین ناوگان قدیمی جنگنده‌های F-16 این کشور شود. اولین نمونه اولیه در سال 2023 آزمایش شد؛ با این حال، انتظار می‌رود روند توسعه آن حداقل یک دهه به طول انجامد.

در حالی که جمهوری آذربایجان به برنامه «کاآن» ترکیه کمک مالی می‌کند، صدها مقام و مهندس پاکستانی نیز به طور فعال در این پروژه مشارکت دارند. در سال 2023، ترکیه و جمهوری آذربایجان در جریان نمایشگاه بین‌المللی صنایع دفاعی (IDEF 2023) در استانبول، توافقنامه‌ای برای پیشبرد توسعه برنامه جنگنده «کاآن» امضا کردند. انتظار می‌رود جمهوری آذربایجان به عنوان بخشی از مشارکت خود، سرمایه‌گذاری مالی و همکاری صنعتی را در حمایت از این ابتکار ارائه دهد.

در سال 2024، ذاکر حسن‌اف، وزیر دفاع جمهوری آذربایجان، اظهار داشت که کشورش از توانایی‌های دفاعی ترکیه، شریک اصلی خود در همکاری‌های نظامی، بهره می‌برد. در ژانویه 2025، ترکیه و پاکستان برنامه‌هایی را برای تأسیس و راه‌اندازی یک مرکز مشترک برای تولید جنگنده «کاآن» ترکیه نهایی کرده و برای همکاری در توسعه و ساخت این هواپیما توافق کردند. 

در فوریه 2025 نیز مقامات صنایع دفاعی جمهوری آذربایجان و ترکیه، در جریان نشستی در نمایشگاه بین‌المللی دفاعی (IDEX-2025) در ابوظبی، در مورد همکاری‌های موفق نظامی-فنی بین دو کشور گفتگو کرده و متعهد به تقویت بیشتر روابط صنایع دفاعی از طریق بررسی چشم‌انداز پروژه‌های مشترک شدند.

جنگنده JF-17 Thunder Block III، یک جت جنگنده نسل چهارم است که از طریق سرمایه‌گذاری مشترک بین مجتمع هوانوردی پاکستان کامرا و شرکت صنایع هواپیماسازی چنگدو چین توسعه یافته است. 

در مقایسه با نسخه‌های قبلی JF-17، Block III دارای مانورپذیری برتر، توانایی‌های رزمی پیشرفته‌تر و ویژگی‌های رادارگریزی بهبود یافته است. 

در فوریه 2024، جمهوری آذربایجان قراردادی به ارزش 1.6 میلیارد دلار با پاکستان برای تهیه هواپیماهای JF-17 Block III امضا کرد. این قرارداد همچنین شامل آموزش خلبان و تسلیحات برای این جنگنده‌ها بود. در 25 سپتامبر 2024، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، اعلام کرد: «جت‌های JF-17 قبلاً در زرادخانه نیروی هوایی آذربایجان ادغام شده‌اند.»

پیامدهای راهبردی: فاصله از تسلیحات روسی و افزایش قدرت منطقه‌ای آذربایجان

تجهیز جنگنده‌های JF-17 Thunder Block III خریداری شده توسط باکو با موشک‌های هوا به هوای فراتر از میدان دید (BVRAAM) «گوک‌دوغان» و موشک‌های هوا به هوای درون میدان دید (WVRAAM) «بوزدوغان» ترکیه، قدرت آتش هوایی نیروی هوایی جمهوری آذربایجان را به طور قابل توجهی افزایش خواهد داد.

این امر همچنین نشان‌دهنده پیشرفت صنایع دفاعی ترکیه است. ترکیه پس از پنج صادرکننده برتر – آمریکا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان – در حال تبدیل شدن به یک صادرکننده بزرگ تسلیحات در سطح جهانی است.

هواپیمای JF-17 با توانایی‌های رزمی پیشرفته خود، از جت‌های ساخت روسیه در منطقه، از جمله میگ-29 و سوخو-25، پیشی می‌گیرد.

روسیه برای دهه‌ها تأمین‌کننده اصلی تسلیحات جمهوری آذربایجان بوده است، با این حال، JF-17 جایگزین ناوگان موجود و قدیمی جنگنده‌های میگ-29 ساخت روسیه در آذربایجان خواهد شد.

انتظار می‌رود JF-17 قدرت هوایی آذربایجان را در بحبوحه چالش‌های امنیتی منطقه‌ای فزاینده، تقویت کند. نسخه Block III با داشتن اویونیک بهبود یافته و رادار آرایه فعال اسکن الکترونیکی (AESA)، با سناریوهای مختلف رزمی سازگار است.

خیز ترکیه به عنوان صادرکننده عمده تسلیحات و گسترش نفوذ چین در منطقه

طبق داده‌های دبیرخانه صنایع دفاعی ترکیه، صادرات دفاعی و هوافضای این کشور در سال 2024 بالغ بر 7.2 میلیارد دلار بوده است. سه شرکت دفاعی ترکیه در فهرست «100 شرکت برتر تولیدکننده تسلیحات و خدمات نظامی» که سالانه توسط موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI) منتشر می‌شود، قرار دارند.

قرارداد جنگنده JF-17 با جمهوری آذربایجان که به طور مشترک توسط پاکستان و چین توسعه یافته، همچنین فرصت‌هایی را برای چین جهت تضمین قراردادهای دفاعی بیشتر با آذربایجان و سایر کشورهای منطقه ایجاد می‌کند.

بین سال‌های 2019 تا 2023، چین 5.8 درصد از صادرات جهانی تسلیحات را به خود اختصاص داد. در این دوره، چین به نزدیک به 40 کشور در سراسر آسیا و آفریقا تسلیحات عرضه کرد و پس از آمریکا، فرانسه و روسیه، به عنوان چهارمین صادرکننده بزرگ تسلیحات متعارف رتبه‌بندی شد. 

پاکستان با فروش JF-17 Thunder به جمهوری آذربایجان، عملاً از چین در افزایش تقاضا و گسترش بازار تسلیحات و تجهیزات نظامی خود در منطقه‌ای که به طور سنتی تحت سلطه روسیه بوده، حمایت کرده است. قرارداد JF-17 با آذربایجان احتمالاً ورود تسلیحات چینی و افزایش نفوذ چین در منطقه را تسهیل خواهد کرد.

پروژه «کاآن»: فرصت‌ها و چالش‌های تولید مشترک سه‌جانبه و نگرانی از نقش پکن

اسلام‌آباد، آنکارا و باکو تمرینات تاکتیکی و استراتژیک خود را با استفاده از سامانه‌های پهپادی ترکیه ادغام کرده‌اند. در پروژه «کاآن»، ترکیه در حال آزمایش یک پهپاد «هم‌پر وفادار» (loyal wingman) برای جمع‌آوری داده‌ها در طیف وسیعی از زمین‌های مختلف و در برابر طیف وسیعی از فناوری‌ها است.

توسعه جنگنده «کاآن» وابستگی ترکیه به هواپیماهای خارجی را به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد. برنامه جنگنده نسل پنجم «کاآن» نیازمند تخصص گسترده، منابع مالی قابل توجه و همکاری بین‌المللی است. 

سرمایه‌گذاری مالی جمهوری آذربایجان و تخصص تولیدی پاکستان نه تنها از پروژه «کاآن» ترکیه حمایت خواهد کرد، بلکه همکاری دفاعی سه‌جانبه را برای ابتکارات بلندمدت بیشتر تقویت می کند.

کارخانه مشترکی که توسط اسلام‌آباد و آنکارا برای تولید جنگنده‌های «کاآن» ترکیه تأسیس شده، مشارکت دفاعی بین پاکستان و ترکیه را بیشتر تحکیم خواهد کرد. انتظار می‌رود نقش پاکستان، ترکیه را قادر سازد تا جت «کاآن» را با هزینه کمتری تولید کند. پیش‌بینی می‌شود تولید مشترک و مقرون‌به‌صرفه «کاآن»، صادرات دفاعی ترکیه را گسترش داده و همزمان توانایی‌های دفاع هوایی پاکستان را نیز تقویت کند.

با این حال، مشارکت پاکستان – متحد استراتژیک دیرینه چین و دوست «همیشگی» آن – در پروژه «کاآن» ممکن است به دلیل نگرانی‌های امنیتی، چالش‌هایی را در تأمین قطعات از تأمین‌کنندگان غربی ایجاد کند. 

دخالت غیرمستقیم مشکوک چین در برنامه «کاآن» از طریق پاکستان به عنوان یک خطر بالقوه برای این پروژه تلقی می‌شود. اگرچه چین نقش رسمی در ابتکار «کاآن» ترکیه ندارد، منتقدان به نفوذ غیرمستقیم از طریق مشارکت پاکستان مشکوک هستند. 

عامل اصلی تقاضای فزاینده برای تجهیزات دفاعی چین، قیمت رقابتی آن است که به تولید کم‌هزینه نسبت داده می‌شود. تولید مقرون‌به‌صرفه پیش‌بینی‌شده جنگنده‌های «کاآن» این سوءظن‌ها را در مورد دخالت غیرمستقیم چین در پروژه بیشتر کرده است.

پیامدهای ژئوپلیتیکی: تأثیر بر همکاری‌های دفاعی ارمنستان و هند

همکاری نظامی پاکستان با جمهوری آذربایجان پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد. پس از جنگ 6 هفته‌ای آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی در سال 2020، ارمنستان – رقیب اصلی آذربایجان – به بزرگترین واردکننده تسلیحات از هند، رقیب اصلی منطقه‌ای پاکستان، تبدیل شده است.

چشم‌انداز آینده: دوران جدیدی از ابتکارات دفاعی سه‌جانبه و پیشرفت فناورانه

قراردادهای جنگنده‌های JF-17 و «کاآن» بیانیه روشنی است مبنی بر اینکه پاکستان و ترکیه به تقویت توانایی‌های نظامی جمهوری آذربایجان ادامه خواهند داد و انتظار می‌رود همکاری‌های دفاعی سه‌جانبه بیشتر تعمیق یابد.

در صورت موفقیت، پروژه «کاآن» زمینه را برای همکاری‌های سه‌جانبه گسترده‌تر بین ترکیه، پاکستان و جمهوری آذربایجان در راه‌اندازی ابتکارات دفاعی بزرگ‌مقیاس دیگر فراهم خواهد کرد. همچنین فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک دوجانبه یا سه‌جانبه آینده در صنایع دفاعی بین این سه کشور ایجاد خواهد کرد.

جت «کاآن» به این سه کشور امکان می‌دهد تا توانایی‌های مهندسی را در صنایع دفاعی داخلی خود ارتقا دهند. به عنوان یک دارایی استراتژیک، دستیابی به «کاآن» ترکیه نشان‌دهنده پیشرفت فناورانه قابل توجهی برای نیروهای هوایی جمهوری آذربایجان و پاکستان خواهد بود.

انتهای پیام/