به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، زنگ خطر فرونشست زمین سال‌هاست که در کشور به صدا درآمده است؛ پدیده‌ای مخرب که حالا ۹۰ هزار کیلومتر مربع از مساحت کشور (معادل مساحت 5 کشور بزرگ جهان) را تحت تأثیر قرار داده و با سرعتی زیاد در حال پیشروی است. طبق آخرین آمار منتشر شده، بیشترین کاهش سطح آب زیرزمینی و تعداد پهنه‌های فرونشستی کشور در استان خراسان رضوی رخ داده است؛ به گونه‌ای که وسعت گستره‌هایی که در آن فرونشست اتفاق افتاده 5 برابر استان‌های فارس، کرمان، اصفهان و تهران است. این پدیده مخرب که از آن تحت عنوان «بمب ساعتی» یاد می‌شود، مجموعه‌های شهری و زیرساخت‌ها را نشانه رفته و جان و مال مردم را در معرض خطر قرار داده است. با توجه به اهمیت فرونشست زمین و تأثیرگذاری روبه رشد آن در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های کشور، طرح «بیمه برای فرونشست زمین» با هدف ایجاد بستری برای جبران خسارات و ارتقای تاب‌آوری در بخش‌های مختلف از سوی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در دستور کار قرار گرفته است.

از آنجا که هر نوع عملیات بیمه‌گری، مستلزم محاسبه ریسک و علوم محاسباتی است، مقرر شده تا مدیریت بحران و سایر سازمان‌های مرتبط، نقشه پهنه‌بندی فرونشست شهرها و روستاها را در اختیار صندوق بیمه حوادث طبیعی ساختمان قرار داده و پس از بررسی نتایج و محاسبه ابعاد مالی و تعیین نرخ حق بیمه، مجوز و مصوبه‌های لازم صادر شود. طبق گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی، اجرایی شدن طرح بیمه فرونشست با توجه به نقش پراهمیت بیمه‌ها در انتقال ریسک ناشی از حوادث و بلایا گامی مؤثر در جبران خسارات تلقی شده و راهکار اصلی در کنترل روند فرونشست در استان کنترل برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی است؛ موضوعی مهم که باید مدنظر قرار گرفته و در اسرع وقت و بدون فوت وقت مورد پیگیری قرار گیرد.

خراسان رضوی از مجموع 18 استان کشور که سالانه فرونشست بالای 10 سانتی‌متر را تجربه کرده و خطرات جدی برای محیط زیست و زیرساخت‌های اساسی کشور ایجاد می‌کنند، دارای بیشترین وسعت فرونشست در کشور است.هم‌اکنون 70 درصد دشت‌های استان در ۳۷ محدوده مطالعاتی، دچار فرونشست شده یا پتانسیل وقوع این پدیده را دارند. خطری بزرگ که تأسیساتی نظیر نیروگاه ها، مسیرهای مواصلاتی و خطوط راه آهن و همچنین سازه‌های بزرگ همچون سدها را تهدید کرده و خطری بالقوه‌ برای جمعیت 6/5 میلیونی خراسان رضوی محسوب می‌شود. مشهد نیز به عنوان یکی از کانون‌های فرونشست، نقطه‌ای حساس و خطرناک به‌شمار می‌آید. در این محدوده، نیروگاه‌ها و زیرساخت‌های مختلفی وجود دارد که درصورت وقوع فرونشست، اتفاقات ناگواری برای این شهر زیارتی رخ خواهد داد. شهری که سالانه میزبان میلیون‌ها زائر و گردشگر داخلی و خارجی است و ایمنی و دوام زیرساخت‌های آن از اهمیت دوچندان برخوردار است.

 
تهدید زیرساخت‌های شهری

«سیدمسعود یاوری» مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی  می‌گوید: «استان خراسان رضوی با ۱۲٦٥٩ کیلومتر مربع بیشترین سطح درگیری با فرونشست در کشور را دارد. میزان نرخ فرونشست در سطح استان متفاوت است؛ از ۱۲ سانتی‌متر در منطقه خواف و رشتخوار گرفته تا مشهد با نرخ ۲۲سانتی‌متر تا ۲۷سانتی‌متر در دشت نیشابور.»

وی به اثرات مخرب فرونشست در زیرساخت‌های شهری اعم از جاده‌ها، لوله‌کشی‌ها و...اشاره کرده و می‌گوید: «میزان تأثیر فرونشست در زیر ساخت‌هایی نظیر بزرگراه‌های استان ۱۵۷ کیلومتر، در جاده‌های آسفالته ۲۱۵۸کیلومتر، در مسیرهای ریلی ٢٤٧ کیلومتر، خطوط تلفن ۱۲۵ کیلومتر، قنوات متأثر ۳۰۷٦کیلومتر، نیروگاه‌ها (2 واحد)، بناها و محوطه‌های تاریخی و باستانی ۲۸ سایت و آتش‌نشانی (٥واحد) است. با این حال، سایر زیرساخت‌های استان از جمله مراکز آموزشی، مراکز درمانی، پایانه‌های حمل ونقل، استادیوم‌های ورزشی، مراکز اداری، جایگاه‌های سوخت، تصفیه‌خانه و تأسیسات آبی، فرودگاه‌ها، خطوط انتقال نیرو و انرژی و... طبق گزارش مطالعاتی در معرض آسیب نیستند؛ ضمن اینکه میزان آسیب‌های وارده تاکنون محدود بوده است.»

 
اهمیت بیمه فرونشست

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی درباره جبران خسارات ناشی از پدیده فرونشست در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های استان می‌گوید: «تاکنون به دلیل فرونشست خسارتی بر ساختمان‌ها و زیر ساخت‌ها وارد نشده است؛ بنابراین خسارتی نیز پرداخت نشده است. لکن در صورت وارد آمدن خسارت، صندوق بیمه جامع حوادث ساختمان کشور پس از طی مراحل مربوطه شامل ثبت خسارات و ارزیابی‌های لازم، خسارات قابل پرداخت خواهد بود.»
یاوری ادامه داد:«در صورت اجرایی شدن طرح بیمه فرونشست با توجه به نقش بسیار مهمی که بیمه‌ها در انتقال ریسک ناشی از حوادث و بلایا دارند می‌تواند گامی بسیار مؤثر باشد؛ لکن راهکار اصلی در کنترل روند فرونشست در استان، موضوع کنترل برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی بوده که باید مدنظر قرار گرفته و در اسرع زمان مورد پیگیری واقع شود.»این مقام مسئول، دلیل اصلی تسریع در روند فرونشست استان خراسان رضوی را برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی ذکر کرده و تصریح می‌کند: «ما سالیانه بیش از ۱۰۰۰ میلیون متر مکعب بیشتر از ظرفیت منابع آب زیرزمینی دشت‌های استان برداشت می‌کنیم؛ این درحالی است که در سایر کشورها میزان برداشت ٤٠ درصد منابع آب تجدید پذیر است که در استان خراسان رضوی نه تنها ۱۰۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر برداشت می‌شود، بلکه سالیانه بیش از ۱۰۰۰ میلیون مترمکعب نیز بیش از ظرفیت منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود.»

 بهبود نظام حکمرانی آب

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی به مهم‌ترین اقدامات برای کنترل پدیده فرونشست در استان اشاره کرده و خاطرنشان می‌کند: «با اقداماتی نظیر بهبود نظام حکمرانی و مدیریت یکپارچه بر منابع آب بویژه منابع آبی زیرزمینی از جمله پر و مصلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز، تعیین تکلیف قنوات بلاصاحب، تهیه نقشه پهنه‌بندی خطر فرونشست اجرای طرح‌های آبخیزداری، راه‌اندازی شبکه پایش فرونشست، نصب کنتورهای هوشمند چاه‌های آب، جلوگیری از کشت محصولات آب بر و تغییر الگوی کشت، تغذیه مصنوعی، تغییر شیوه‌های آبیاری و....می توان پدیده فرونشست را کنترل کرده و از پیشرفت آن در مناطق مختلف استان جلوگیری کرد.»

«سیدمسعود یاوری» خاطرنشان می‌کند: «استان خراسان رضوی در سنوات گذشته طرح جامع سازگاری کم آبی استان برمبنای رسیدن به تعادل پایدار در منابع و مصارف در سال ١٤١٠ را تهیه کرد تا براساس آن سهم هر یک از بخش‌ها در خصوص کاهش برداشت از سفره‌ها با پروژه‌های مشخص را تعیین کرده و به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ کند. لکن روند پیشرفت این برنامه به کندی پیش رفته و تنها راهکار جلوگیری از گسترش فرونشست در دشت‌های استان نیز اجرایی شدن همین طرح (سند) است.»

بــــرش

4 استان با بیشترین پهنه فرونشست

طبق گفته «علی بیت اللهی» عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی: «استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، فارس و تهران، بیشترین مناطق دارای پهنه‌های‌ فرونشستی را در خود جای داده‌اند که به ترتیب شامل 58، ۴۲، ۳۵ و ۲۹ شهر می‌شود. عدد یا نرخ پدیده فرونشست در نقاط مختلف هر استان‌ متفاوت است اما از نظر بیشترین عدد در یک محدوده، کرمان در صدر قرار دارد. در منطقه بهرمان شهرستان رفسنجان، نرخ فرونشست به بالای ۴۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. همچنین اصفهان، سمنان، گلستان و آذربایجان غربی نیز با فرونشست بیش از 10 سانتی‌متر در وضعیت بحرانی به سر می‌برند.

اقداماتی مانند اصلاح شیوه مدیریت منابع آبی، تغییر الگوی توسعه شهری، اصلاح الگوی کشت، خودداری از بارگذاری جمعیتی و صنعتی در مناطق کم‌آب، تقویت نظارت‌ها برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه منابع آبی، توسعه آمایش سرزمین و افزایش آگاهی در میان مسئولان و مردم از جمله اقدامات ضروری در مواجهه باپدیده فرونشست کشور به‌شمار می‌رود.»