به گزارش خبرنگار مهر خاموشی و قطعی برق در ایران باوجود تأمین سوخت گاز نیروگاه‌ها همچنان یکی از چالش‌های جدی اقتصاد کشور است. کارشناسان معتقدند دلایل ناترازی برق تنها به کمبود سوخت مرتبط نیست، بلکه ریشه‌هایی عمیق‌تر دارد.

مهم‌ترین دلایل تداوم ناترازی برق

علی‌اکبر مهاجر، کارشناس ارشد انرژی در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: «ما در کشور با مسئله‌ای ساختاری به نام رشد فزاینده مصرف برق مواجهیم. اگرچه ظرفیت عملی تولید برقِ نصب‌شده کشور حالا به رقمی نزدیک به ۹۰ هزار مگاوات رسیده، اما به دلایل متعدد از جمله فرسودگی تجهیزات و محدودیت‌های مالی، بخش قابل توجهی از این ظرفیت عملیاتی نمی‌شود.»

او تأکید می‌کند: «همزمان، مصرف برق کشور سال به سال رشد شتابان‌تری دارد. به‌ویژه در تابستان و پیک مصرف، به خاطر افزایش استفاده از وسایل سرمایشی، رشد مصرف بعضاً به ۷ تا ۱۰ درصد نسبت به سال قبل می‌رسد؛ اما ظرفیت تولید افزایش معناداری نداشته است.»

رشد بی‌سابقه تقاضا و ضعف فرهنگ مصرف یکی از مهم‌ترین عوامل ناترازی برق به باور کارشناسان، رشد سریع مصرف چه در حوزه خانگی و چه در بخش صنعتی است. طبق آمارهای وزارت نیرو، متوسط رشد سالانه مصرف برق در ایران در دهه گذشته بیش از ۵ درصد بوده است؛ رقمی که حدود دو برابر میانگین جهانی به شمار می‌رود.

سیاست‌های اشتباه در تعرفه گذاری

رضا مدرسی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد انرژی معتقد است سیاست‌های اشتباه در حوزه تعرفه‌گذاری و فقدان مشوق‌های واقعی برای مصرف بهینه، به رشد بی‌رویه مصرف منجر شده است.

او می‌گوید هنوز برق به قیمت واقعی خود به مصرف‌کننده نمی‌رسد. یارانه پنهان انرژی عملاً باعث شده برخی صنایع و حتی خانوارها نسبت به مدیریت مصرف بی‌تفاوت بمانند.

مدرسی می‌افزاید: «تا زمانی که تعرفه‌ها واقعی نشود و آموزش‌های فرهنگی بهبود نیابد، همواره بحران ناترازی و خاموشی مهمان صنعت برق کشور خواهد بود.» نیروگاه‌هایی که فرسوده‌اند و ظرفیت نامطمئن تولید بر اساس آمار رسمی، حدود ۴۰ درصد ظرفیت نیروگاهی ایران، عمری بالای ۲۰ سال دارد. بروز مکرر نقص فنی و نیاز مستمر به تعمیرات، کیفیت و پایداری شبکه تولید برق را کاهش داده است.

عدم سرمایه گذاری مناسب در تولید برق

یکی از مدیران پیشین شرکت مادر تخصصی برق حرارتی که خواست نامش فاش نشود، در این خصوص به خبرنگار ما گفت: بسیاری از نیروگاه‌ها علی‌رغم دریافت سوخت کافی، به دلیل فرسودگی مولدها یا نبود قطعات یدکی به موقع، نمی‌توانند با حداکثر ظرفیت به شبکه برق تزریق کنند. سرمایه‌گذاری جدید هم در سال‌های اخیر به هیچ وجه متناسب با رشد مصرف نبوده است. کمبود سرمایه‌گذاری و پروژه‌های توسعه‌ای نیمه‌تمام بررسی پروژه‌های توسعه‌ای وزارت نیرو نشان می‌دهد که برخی واحدهای نیروگاهی که باید سال‌ها پیش به مدار می‌آمدند، به دلایل کمبود بودجه یا مشکلات اجرایی بلاتکلیف باقی مانده‌اند. تحریم‌های خارجی، نوسانات نرخ ارز و دشواری در تهیه قطعات و تکنولوژی‌های جدید هم مزید بر علت شده‌اند.

مجید رضائیان، تحلیل‌گر مسائل انرژی، در پاسخ به این سوال که چرا نیروگاه‌های جدید به موقع راه‌اندازی نمی‌شوند، می‌گوید: «مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم داده. منابع مالی کافی نیست، بدهی دولت به پیمانکاران افزایش یافته و حتی روابط خارجی ما روی ورود تکنولوژی اثر منفی گذاشته است. وقتی نیروگاه جدید به مدار نیاید، همان ظرفیت موجود باید روی دور فشرده کار کند و احتمال آسیب و فشار بر شبکه افزایش می‌یابد.»

وی ادامه می‌دهد: «مدیریت بار در صنایع یک راه حل موقت است و اگر زیرساخت تولید به‌روزرسانی نشود، صرفاً مشکل به زمان دیگری منتقل می‌شود. صنایع ناچار به کاهش ظرفیت تولید می‌شوند و این خود بر رشد اقتصادی کشور تأثیر منفی دارد.»

در نهایت این پرسش باقی می‌ماند که علت تداوم ناترازی برق با وجود تأمین سوخت گاز نیروگاه‌ها چیست؟ پاسخ کارشناسان به این موضوع را می‌توان در سه عامل جمع‌بندی کرد:

۱) فرسودگی شدید ناوگان نیروگاهی: سوخت کافی هست اما بسیاری از نیروگاه‌ها امکان فعالیت با راندمان بالا را ندارند.

۲) رشد مصرف بی‌رویه: حتی با بیشترین تولید ممکن، مصرف برق بیشتر از توان عرضه است.

۳) عدم توسعه متناسب نیروگاه‌های جدید و انرژی‌های تجدیدپذیر: تأخیر در سرمایه‌گذاری و عدم ورود نیروگاه‌های جدید فشار مضاعفی بر شبکه وارد کرده است.

بر اساس نظر اکثر کارشناسان، عبور از بحران ناترازی برق نیازمند مجموعه‌ای از اقداماتی این که هم‌زمان باید صورت پذیرد واقعی‌سازی تعرفه‌ها، ارتقا و نوسازی نیروگاه‌ها، سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها، مدیریت مصرف با آموزش شهروندان، تکمیل زنجیره تأمین قطعات و فراهم‌سازی زیرساخت برای نیروگاه‌های جدید. تا زمانی که این عوامل مغفول بماند، هر سال بر شدت خاموشی و ناترازی افزوده خواهد شد؛ حتی اگر سوخت گازی به وفور در اختیار نیروگاه‌ها قرار گیرد.