خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: مراتع سیستان و بلوچستان، با گستره‌ای بالغ بر ۱۰ میلیون و ۸۹۹ هزار هکتار، نه‌تنها بزرگ‌ترین پهنه منابع طبیعی این استان را تشکیل می‌دهند، بلکه سهمی معادل ۱۳ درصد از کل مراتع کشور را نیز به خود اختصاص داده‌اند؛ رقمی که به گفته مسئولان، حدود ۴ برابر میانگین کشوری است. این ظرفیت عظیم، اگرچه گنجینه‌ای کم‌نظیر از گونه‌های گیاهی، منابع آب، اشتغال محلی و تنوع زیستی به‌شمار می‌آید، اما در سال‌های اخیر با تهدیداتی جدی مواجه شده است.

با توجه به ساختار جمعیتی استان که بیش از ۵۱ درصد آن در مناطق روستایی سکونت دارند و در برخی مناطق این عدد تا ۷۵ درصد نیز می‌رسد، معیشت بخش زیادی از جمعیت استان به‌طور مستقیم به مراتع، دامداری سنتی و کشاورزی خرد وابسته است.

استان سیستان و بلوچستان به‌دلیل نبود زیرساخت‌های صنعتی و فقدان صنایع مادر، از جمله استان‌های غیرصنعتی کشور به‌شمار می‌آید. در نتیجه، نقش مراتع نه تنها به‌عنوان منبعی برای تولید علوفه، بلکه به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی تأمین معاش و پایداری محیطی بیش از پیش اهمیت یافته است.

مراتع؛ قلب تپنده طبیعت و حیات اقتصادی سیستان و بلوچستان

عبدالله بامری مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: با توجه به جایگاه حساس منابع طبیعی در معیشت ساکنان محلی، از مهم‌ترین چالش‌های روزافزون مراتع می‌توان به خشکسالی‌های متوالی، فشار بر منابع آبی، تغییرات اقلیمی و توسعه نامتوازن اشاره کرد.

وی افزود: مراتع استان علاوه بر ارزش اقتصادی و زیست‌محیطی، نقش بسیار مؤثری در تراز آبی منطقه دارند که به دلیل بارش محدود و پراکنش نامتوازن بارندگی در سطح استان، تمامی نزولات جوی در بستر همین مراتع فرود می‌آید. در واقع، مراتع به‌عنوان بخشی از نظام طبیعی استان، تولیدکننده منابع آبی نیز به‌شمار می‌روند و هرگونه آسیب به آن‌ها مستقیماً بیلان آبی و منابع زیرزمینی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان با ابراز نگرانی از وضعیت بحرانی شمال استان بیان کرد: حدود ۵۶۰ هزار هکتار از مراتع حوزه سیستان به دلیل خشکسالی‌های متوالی دچار فقر شدید پوشش گیاهی شده‌اند. بخش زیادی از این مراتع که در حریم دریاچه هامون قرار دارند، اکنون به کانون حرکت شن‌های روان و پدیده گردوغبار تبدیل شده‌اند.

بامری تصریح کرد: یکی دیگر از ظرفیت‌های مهم مراتع استان، تنوع کم‌نظیر گونه‌های گیاهی آن است که بیش از ۱۳۰۰ گونه گیاهی در سطح مراتع سیستان و بلوچستان وجود دارد. این استان بعد از کردستان، دومین استان کشور از نظر تنوع گیاهی است. از این تعداد، ۳۰۰ گونه دارای خاصیت دارویی هستند که علاوه بر ارزش ژنتیکی، می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد اشتغال پایدار و توسعه صنایع فرآوری گیاهان دارویی در منطقه باشند.

وی تأکید کرد: کارکرد مراتع تنها به تولید علوفه محدود نمی‌شود، بلکه حفظ تنوع زیستی، تعدیل اقلیم، مهار فرسایش خاک و فراهم‌آوری بسترهای فرهنگی، دارویی و اقتصادی از دیگر کارکردهای آن است.

مهاجرت، چهره دیگر تخریب مراتع

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان خاطر نشان کرد: بررسی روندهای سال‌های گذشته نشان می‌دهد که هرگاه مراتع استان با بحران مواجه شده‌اند، آسیب‌های اجتماعی نیز شدت گرفته است. در دوره‌هایی که معیشت مردم از طریق منابع طبیعی و مرتع تحت فشار قرار گرفته، موج مهاجرت به شهرها و حاشیه‌نشینی افزایش یافته و مشکلات اجتماعی جدیدی شکل گرفته است.

وی چند عامل اصلی تهدیدکننده وضعیت کنونی مراتع را این‌گونه برشمرد: خشکسالی‌های پی‌درپی، رخدادهای مکرر دوره‌های خشکی، تغییر رژیم بارندگی و اقلیم منطقه، برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی، توسعه معادن و صنایع بدون پیوست زیست‌محیطی، برداشت علوفه بیش از حد ظرفیت، قطع گیاهان دائمی برای سوخت، توسعه نامتوازن و نبود برنامه‌ریزی جامع منابع طبیعی

بامری گفت: ادامه این روند نه‌تنها مراتع استان را در معرض نابودی قرار می‌دهد، بلکه پایداری زیست‌محیطی کل منطقه را نیز تهدید خواهد کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان بیان کرد: اداره‌کل منابع طبیعی استان در راستای حفظ و توسعه پایدار مراتع، با اجرای سه دسته اقدام مدیریتی، احیایی و اصلاحی تلاش دارد روندهای تخریبی را مهار کند. از جمله این اقدامات می‌توان به اجرای پروژه‌های ذخیره نزولات آسمانی، حفاظت و ساماندهی چرای دام با مشارکت بهره‌برداران، بذرکاری در مناطق بحرانی و احداث بندها و هوتک‌ها برای ذخیره و نفوذ آب اشاره کرد.

بامری در پایان تأکید کرد: این اقدامات در بسیاری از مناطق موفق شده‌اند پتانسیل‌های نهفته منابع طبیعی را فعال کرده و سیر منفی پوشش گیاهی را متوقف کنند.