به گزارش خبرگزاری تسنیم، رمان تازه‌ چاپ شده «پیشانی‌های پینه‌بسته»، یازدهمین جلد از مجموعه «رمان‌های دینی» با حضور کامران پارسی‌نژاد، نویسنده اثر، سعید طاووسی مسرور، ناظر علمی و محتوایی انتشارات به‌نشر و جواد کامور بخشایش، پژوهشگر و منتقد ادبی، یکشنبه 21 اردیبهشت در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی بررسی شد.

کامران پارسی‌نژاد، نویسنده این اثر در آغاز برنامه گفت: این یکی از آثار مجموعه سلسله‌وار از رمان‌هایی پیرامون زندگی معصومین و شخصیت‌های تاریخی است. ابتدا 10 اثر را شروع کردیم که چهار اثر از این مجموعه در بازار موجود است. این کتاب به زندگی امام علی(ع) اختصاص دارد و حساس‌ترین و سخت‌ترین دوره زندگی ایشان در این اثر ترسیم شده است. 

وی ادامه داد: خیلی از افراد علاقه وافری به امامان معصوم به ویژه به امام علی(ع) دارند. بسیاری نیز در عین علاقه قلبی به ایشان، به زندگی امام(ع) اشراف ندارند. برخی نیز امام را تقریباً می‌شناسند. خودم وقتی درباره ایشان تحقیقاتم را انجام دادم، هزاران سوال برایم باقی ماند؛ به‌خصوص درباره مسئله حکمیت و سعی کردم مسئله را برای خودم حل کنم تا بتوانم بنویسم. دوره امامت حضرت علی(ع) یکی از دوره‌های پیچیده تاریخ است و زمانی به عمق مسائل مربوط به امام(ع) رسیدم که از جزئیات آگاه شدم و مکالمات جزئی و حوادث ریز آن زمان را مطالعه کردم و تازه متوجه شدم چه بر سر امام(ع) آمده.

تمایل داشتم قالب اثر حتماً رمان باشد

پارسی‌نژاد گفت: در مرحله اول که طرح «رمان‌های دینی» به‌نشر شروع شد، خودم باید نویسندگان را انتخاب می‌کردم. وقتی گفتند خودت هم می‌توانی در این مجموعه بنویسی، فوری امام علی(ع) را انتخاب کردم؛ اما ذهنم بسیار پراکنده بود سرگشته و گیج بودم. چون با اینکه برخلاف برخی معصومین، اطلاعات زیادی از زندگی ایشان در دسترس است، انتخاب بخشی از زندگی امام سخت بود. از سوی دیگر، ‌نمی‌خواستم زندگی‌نامه داستانی بنویسم و قصد نگارش رمان داشتم. طی مشورت با دکتر طاووسی روی خوارج متمرکز شدم و چهار سال پژوهش و نگارش کار طول کشید.

وی افزود: امام سه جنگ بزرگ را از سر گذراند و نوشتن این سه جنگ به صورت جذاب خیلی کار سختی بود و گاهی درمانده می‌شدم. چطور می‌توان جنگ صفین را جوری روایت کرد که مشابه جنگ جمل نشود و بعد از آن جنگ نهروان را توصیف کرد؟

او در خصوص تأکیدش برای نگارش اثر در قالب رمان توضیح داد: دو سال فقط تاریخ را می‌خواندم و بعد از دو سال تصمیم گرفتم شخصیت‌های تخیلی به کار بگیرم؛ چون تمایل داشتم قابل اثر حتماً رمان باشد. از طرف دیگر، می‌دیدم این همه مصیبت بر سر امام(ع) آمده و دلم نمی‌آمد شخصیت‌های حقیقی را به کار بگیرم که به دنبالش کار به زندگی‌نامه داستانی نزدیک شود. با اینکه همه شخصیت‌ها حقیقی هستند، سر این موضوع خیلی فرصت گذاشتم تا کار از قالب رمان دور نشود.

نیاز انسان به روایت در هر دوره‌ای آشکار است

جواد کامور بخشایش در بخش دیگری از برنامه بیان کرد: انسان مدام به روایت نیاز دارد و انسان‌ها روایت را برای کشف می‌سازند. روایت در لحظات زندگی انسان‌ها حضور می‌یابد تا به مفاهیمی که آدمی به آن دسترسی ندارد، از این طریق آن‌ها را کشف کند. ما انسان‌ها هر روز صدها روایت می‌سازیم و نیاز انسان به روایت در هر دوره‌ای آشکار است. ارتباط روایت با هنر نیز نکته مهمی است. روایت وقتی بیان می‌شود، به خاطره تبدیل می‌شود و وقتی توصیف می‌شود، تبدیل به داستان می‌شود. روایت مبنای بسیاری از امور زندگی انسانی است. در حوزه روایت وقتی انواع رمان را نگاه می‌کنیم، می‌فهمیم رمان مضاف‌هایی دارد که نیازمند تامل و تدقق بیشتر است؛ همچون رمان تاریخی و دینی و اجتماعی. اینکه رمان چه نیازی را در انسان رفع می‌کند، موضوعی کاملا آشکار است. رمان بماهو رمان در تلاش برای کشف امور ناپیدا و راه نشان دادن به انسان است. رمان در این زاویه‌دید یک گزارش تاریخی نیست و قطعاً نویسنده با سختی‌هایی در حوزه ادبیات و رمان دینی روبه‌رو خواهد شد.

این منتقد ادبی تصریح کرد: پیشینه ادبیات دینی در ایران نیز این امر را نشان می‌دهد که در دوره‌های مختلف نویسندگان تلاش کردند ادبیات دینی را ترویج کنند. در دوره‌های جدید با ادبیات دینی سرشاری روبه‌رو هستیم. درباره زندگی امام علی(ع) نیز رمان‌های متعددی نوشته شده است. رمان «پیشانی‌های پینه‌بسته» یکی از بهترین آثاری است که زندگی و زمانه امام(ع) را معرفی کرده است.

رمان‌نویس جهان جدیدی را خلق می‌کند

او درباره تفاوت میان تاریخ‌نگار و رمان‌نویس گفت: کسی که رمان تاریخی می‌نویسد با کسی که گزارش تاریخی می‌نویسد، تفاوت‌های بسیاری دارد. رمان‌نویس جهان جدیدی را خلق می‌کند که کار تاریخ‌نگار این نیست و کار بسیار سختی است. این کتاب را به‌یکباره خواندم و تبریک بسیاری به دست‌اندرکاران کتاب گفتم. آنچه از این کتاب استنباط کردم و پیامی که کار به من منتقل کرد، این بود که علی(ع) صدای عدالت انسانی است. برایم لذت‌بخش بود که توانستم شخصیت و موقعیت امام(ع) را در این کتاب که مستقیم به خودشان اشاره نشده، درک کنم.

اولین شاخصه رمان‌های دینی زبان اشارت است

کامور بخشایش درباره مؤلفه‌های رمان دینی اظهار کرد: نویسنده رمان تاریخی باید به تمام مؤلفه‌های رمان تاریخی و دینی مسلط باشد. از دل رمان تاریخی می‌توان رمان دینی را بیرون آورد که تسلط بسیاری می‌طلبد. اولین شاخصه رمان‌های دینی زبان اشارت است. در رمان نمی‌شود به معصوم نزدیک شد؛ درحالی‌که با انبوهی از داده‌ها درباره امام روبه‌رو هستید. امام در ذهن ما مقام والایی دارد و نمی‌توان از این ذهنیت و قرائت رسمی انحراف پیدا کرد. در این کتاب مطالبی وجود دارد که هرگز نشنیده‌ایم؛ چون به زبان هنر صحبت می‌کند. زبان اشارت یعنی زبانی که نویسنده به خود اجازه ندهد به حریم امام معصوم وارد شود و از قول و فعل ایشان استفاده کند؛ اما شخصیت‌های اطراف امام(ع) را به عنوان شخصیت‌های اصلی انتخاب می‌کند و هدفش تبیین زندگی و رخدادهای زندگی امام است. در این کتاب هم حریم حرم رعایت شده، هم شخصیت‌های پیرامونی که مابازای خارجی دارند، معرفی شده‌اند؛ با اینکه نویسنده می‌تواند در رمان شخصیت‌های غیرحقیقی نیز خلق کند.

او مؤلفه دوم را تصویرسازی عنوان کرد و ادامه داد: تصویرسازی و فضاسازی نیازمند تأمل بسیار در تاریخ اسلام و روایات و آیات و منابعی است که در این زمینه باقی مانده. کتاب با خواب عایشه شروع می‌شود و از آن خواب متوجه می‌شویم که با یک نثر قوی و فرهیخته و تصویرساز مواجهیم که به آن فضا کاملاً مسلط است. نثر کتاب فخیم است و جملات کوتاه و رسا هستند. بار معنایی هر کلمه زیاد است و با زبانی روبه‌روییم که متعلق به همین محتواست. سرعت روایت مناسب است و کند یا تند نیست.

وی افزود: این کتاب را شاید نشود کتاب امام علی(ع) دانست و رمانی تاریخی و دینی است که امام(ع) را محور قرار داده است؛ اما شخصیت‌های دیگری پیرامون امام می‌چرخند و سیری از روایت تاریخی دوران صدر اسلام را شاهدیم.

روایت افول مدعیان نمازخوان در «پیشانی‌های پینه‌بسته»

این پژوهشگر درباره دیگر ویژگی رمان «پیشانی‌های پینه‌بسته» بیان کرد: شخصیت‌شناسی دقیق نویسنده و انتقال این کاراکترها با تمام شاخصه‌های انسانی به مخاطب ویژگی دیگر اثر است. در این رمان شاهد افول چند صحابه و شخصیت‌ها هستیم و به‌خوبی متوجه می‌شویم علی(ع)، اول‌مظلوم عالم، چقدر در این دوره‌ها سختی می‌کشد. این کتاب از جنگ جمل شروع می‌شود و به جنگ صفین می‌رسد و با جنگ نهروان تمام می‌شود. در طول کتاب شاهد افول شخصیت‌هایی هستیم که در دوره‌هایی با امام هستند و به مرور دلشان را سیاهی می‌گیرد و از نور جدا می‌شوند. آنها در این سیر مدام برای خود دلایل دنیوی می‌تراشند و مدعیانی هستند که پیشانی‌هایشان پینه بسته و نماز شب می‌خوانند. ترسیم چنین فضایی بسیار سخت است و نویسنده در این خصوص توفیق یافته است.

کامور بخشایش تصریح کرد: لازمه نگارش رمان دینی احتیاط نویسنده در ذکر روایت و بیان دیالوگ از زبان امام معصوم است. دیالوگ‌های طولانی کتاب ظاهراً خطبه‌های نهج‌البلاغه‌اند.

فعالیت سه جریان در ادبیات دینی

سعید طاووسی مسرور، ناظر علمی و محتوایی به‌نشر در این برنامه گفت: در حوزه ادبیات داستانی دینی چند جریان داریم. یک جریان به نویسندگان جوان بدون هیچ گونه نظارت علمی و محتوایی میدان داده است. یک نویسنده برای اولین اثرش امام(ع) را انتخاب می‌کند و چهارصد صفحه اول‌شخص برای ایشان می‌نویسد مانند خاطرات خودنوشت و اینگونه و براساس انواع منابع معتبر و نامعتبر حضرت را روایت می‌کند. این جریان آثار متعددی را در سال‌های اخیر تولید کرده است. جریان دیگر خود را مؤمن می‌داند و دیگران را تأیید نمی‌کند. جریان سومی نیز وجود دارد که انتشارات به‌نشر در سال‌های اخیر پیش گرفته و رمان‌هایی را در حوزه معصومین با تکیه بر نظارت علمی و محتوایی و ادبی تولید می‌کند.

اگر نویسنده هنرمند باشد، داستان را به منزله تصویری مکتوب می‌نگارد

او بر لزوم حضور یک مشاور محتوایی هنگام نوشتن رمان تأکید کرد و افزود: نویسنده هرچقدر هم پژوهشگر باشد، در فضای دانش ادبیات شکل گرفته است. لذا به مشاوره یک نفر اهل تاریخ و آشنا با اولیات کلام و فقه نیاز دارد. کامران پارسی‌نژاد آثار مختلفی را در موضوعات مختلف پژوهشی و ادبی خلق کرده تا امروز به خود اجازه داده درباره امام علی(ع) قلم بزند. ایشان سعی کرده زمینه و زمانه آن حضرت را پیش چشم مخاطب قرار دهد. این کتاب تصویری است که به جای دیدن، آن را می‌خوانید. اگر نویسنده هنرمند باشد، داستان را به منزله تصویری مکتوب می‌نگارد.

این پژوهشگر درباره کار زیاد روی شخصیت‌پردازی کتاب گفت: درباره شخصیت‌پردازی و فضاسازی ساعت‌ها جلسه داشتیم و اثرش در کار دیده می‌شود. در این کتاب روی شخصیت‌هایی دست گذاشته شده که اسمشان تا کنون به گوش کسی نرسیده است. شخصیت‌های معروف نیز از یک جهت کار را سهل ممتنع می‌کنند؛ چون مخاطب از آنها ذهنیت دارد.

طاووسی مسرور تأکید کرد: درباره معصومینی که در همین پروژه کتاب درباره‌شان نوشته شده، می‌شود چند کار دیگر تولید کرد؛ زیرا فقط به مقاطعی از زندگی امامان پرداخته‌اند. درباره زندگی امام علی(ع) نیز با زاویه‌دید جدید می‌شود کارهایی تولید کرد.

اصحاب دروازه شناخت امام معصوم‌اند

طاووسی مسرور درباره جایگاه شناخت اصحاب ائمه اظهار کرد: جامعه ما اصحاب ائمه را نمی‌شناسد. پرداختن به زندگی ائمه و اصحابشان کار بسیار بزرگی است؛ زیرا اصحاب دروازه شناخت و وورد ما به دنیای اهل‌بیت‌اند.

وی افزود: همه دیالوگ‌های کتاب مستندند؛ اما چون قالب رمان است، نمی‌شد در پاورقی سندها را ذکر کرد. نوشتن از امام(ع) به دلایلی سخت است و در بعضی از عرصه‌ها تکلیف خود را روشن نکرده‌ایم که یکی از این عرصه‌ها بحث وحدت و مسائل تاریخ اسلام است؛ درحالی‌که رقبای ما به این بحث‌ها می‌پردازند.

انتهای پیام/