به گزارش خبرنگار مهر، اصغر طهماسبی بلداجی امروز جمعه در نشست مجازی «مبانی تربیت صحیح در سیره امام رضا (ع)» که به همت انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با همکاری دبیرخانه بین‌المللی امام رضا (ع) و علوم روز برگزار شد با اشاره به اهمیت و جایگاه تربیت، اظهار کرد: تربیت اگر تحقق یابد، تعلیمات نیز اثرگذار خواهد بود و به دنبالش، عمل می‌آید لذا علمی که سود نمی‌رساند ناشی از تحقق نیافتن تربیت بوده و تربیت مقدم بر تعلیم است.

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با ذکر اینکه «تربیت خود قبل از تربیت دیگران» از مبانی اولیه تربیت صحیح در سیره رضوی است، ادامه داد: به تعبیر بنده خودسازی قبل از دیگرسازی باید محقق شود یعنی اولین مبنای مهم در تربیت، خودسازی است همچنان که شاعر به درستی گفته است: تربیت یعنی که خود را ساختن، بعد از آن بر دیگری پرداختن.

خودسازی پیش از تربیت دیگران

طهماسبی با اشاره به اینکه در آموزه‌های قرآنی و سیره اهل بیت (ع) بر اصل مهم خودسازی تأکید شده است، افزود: یعنی کسی که می‌خواهد تربیت را شروع کند، باید این اصول برای خودش حل شده باشد. بنابراین کسی که تربیت در وجود خودش تعمیق یافته باشد قادر به تربیت صحیح دیگران خواهد بود.

این پژوهشگر علوم قرآنی با نقل حکمت ۷۳ نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین (ع) که فرمودند «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً، [فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ] فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ»، تصریح کرد: یک معلم و مربی یا استاد، پدر یا مادر و … که در مقام تربیت قرار دارند قبل از تعلیم و تربیت دیگران و سرمشق قرار گرفتن برای مخاطب خود، باید خودشان به درجه‌ای از تربیت برسند.

طهماسبی الگو بودن امام رضا (ع) را مورد تأکید قرار داد و گفت: حضرت در هر جا که درباره رفتاری یا پندی سخن می‌گویند، خودشان الگو هستند مثلاً اگر فرمودند «اَلصَّلاَةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ»، خودشان هم در بالاترین درجه معرفت و ایمان به نماز پایبند هستند و در وقت اذان به اقامه این فریضه الهی می‌پردازند.

تربیت عملی؛ مبنای مهم تربیت صحیح

وی «تربیت خاموش یا تربیت عملی» را دومین مبنای تربیت صحیح در سیره امام رضا (ع) عنوان کرد و توضیح داد: یعنی انسان پیش از آنکه به تربیت روی آورد، باید بتواند به صورت غیرمستقیم و با روش‌های غیرمحسوس و عملی بخشی از اهداف تربیت را تحقق بخشد و مخاطب را متوجه کند.

طهماسبی تأثیرگذاری این نوع تربیت را بالا دانست و افزود: بر همین مبناست که معصوم (ع) فرمودند «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» یعنی مردم را بدون زبان (بلکه با رفتار و عمل) به سوی خدا بخوانید. قبل از آنکه کسی بخواهد چیزی را از من بیاموزد باید با رفتار و عملم بتوانم آموزه تربیتی را به او انتقال بدهم.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه تأثیر تربیت عملی بسیار فوق‌العاده است، گفت: در سیره عملی امام هشتم این سنخ تربیت مشهود است و تجلی می‌یابد و ایشان در اصول عبادی، اعتقادی، اخلاقی، رفتاری و … مبتنی بر عمل بودند. تربیت در متربی زمانی به بار می‌نشیند که مبتنی بر اعمال و رفتار مربی و به صورت غیرمستقیم باشد.

طهماسبی ادامه داد: مثلاً امام رضا (ع) در فرازی از یک حدیث زیبا به پدر و مادرها توصیه می‌کنند که «مُرِ الصَّبیَّ فلْیَتَصدَّقْ بیدِهِ» یعنی به کودک دستور بده که با دست خودش صدقه بدهد، این باعث خواهد شد که کودک این کار نیک را یاد بگیرد و به صورت عملی تمرین کند، لذت آن‌را درک کند و تربیت یابد.

تربیت مبتنی بر اخلاق

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد با ذکر اینکه «تربیت مبتنی بر اخلاق» سومین مبنای تربیتی در سیره رضوی است، اظهار کرد: در آموزه‌های دینی تأکید جدی بر اخلاق شده و تربیت زمانی محقق خواهد شد که مبتنی بر اخلاق باشد، حتی اگر توبیخ‌ها هم در قالب اخلاقی باشد به ثمر می‌نشیند. تربیت معلم اگر با اخلاق عاطفی و دلسوزانه همراه باشد به تعبیر شاعر: جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را.

طهماسبی با اشاره به حدیث نبوی «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»، ادامه داد: عاملی که باعث شد پیامبر اسلام (ص) در آن شرایط بسیار حساس و سخت توانستند تربیت را در آن جامعه جاهلی محقق کنند، تربیت مبتنی بر اخلاق ایشان بود یعنی ایشان با اخلاق حسنه و زیبا توانستند جامعه را با خود همراه کنند که اگر مودت و مهربانی حضرت نبود به تعبیر قرآن در آیه ۱۵۹ آل عمران، همه از گرد ایشان متفرق می‌شدند.

وی با بیان اینکه امام رضا (ع) نیز بر همین سبک و سیاق رفتار می‌کردند، افزود: در این راستا توصیه می‌کنم مناظرات حضرت را مطالعه کنید که بسیار زیباست و مناظره مبتنی بر اخلاق ایشان باعث جذب همه طرف‌ها می‌شد. بنابراین پیش از آنکه در مقام معلم و استاد تربیت را شروع کنیم باید اخلاق نیکو را در خودمان پرورش دهیم.

تربیت مسئله‌محور

این پژوهشگر علوم قرآنی بیان کرد: «تربیت مسئله‌محور» دیگر مبناست با این توضیح که گاه در مواردی عمل و رفتار و دیگر مبناها تأثیر لازم را نداشته است که در اینجا مربی به ایجاد چالش و انقلاب در وجود متربی روی می‌آورد. یعنی مربی به‌گونه‌ای سخن بگوید یا رفتار کند که این چالش در متربی شکل گیرد.

طهماسبی ادامه داد: مثلاً امام زین‌العابدین (ع) در جایی از صحیفه سجادیه دعا را تعبیر به «سلاح پیامبران» می‌کنند که نوعی طرح مسئله در ذهن مخاطب است و به دنبال آن است که بداند سلاح پیامبران چیست. امام (ع) در همان ابتدا می‌توانستند واژه دعا را استفاده کنند اما یک طرح مسئله می‌کنند تا مخاطب با ایجاد چالش در ذهنش این نکته تربیتی را بهتر دریافت کند.

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه این مبنای تربیتی در سیره امام هشتم نیز آشکار است، بیان کرد: مثلاً حضرت در پاسخ شخصی که از ایشان پرسید خدا کجاست و چگونه است فرمودند: «هُوَ أَیَّنَ الْأَیْنَ بِلَا أَیْنٍ وَ کَیَّفَ الْکَیْفَ بِلَا کَیْفٍ فَلَا یُعْرَفُ بِالْکَیْفُوفِیَّةِ وَ لَا بِأَیْنُونِیَّة‌» یعنی «خدا بی آنکه خود دارای مکان باشد مکان را آفرید و بدون اینکه خود چگونگی داشته باشد، چگونگی و کیفیت را آفرید پس نمی‌توان او را از این راه‌ها شناخت».

تربیت غایت‌مند و هدفدار

طهماسبی «تربیت غایت‌مند و هدفدار» را از مهم‌ترین مبناهای تربیتی در سیره رضوی دانست و گفت: گاهی فرزند ما می‌خواهیم چیزی را یاد بگیرد که هیچ غایت و هدفی هم ندارد یا اصولی را به او می‌آموزیم که فلسفه آن را نمی‌داند و به دردش نمی‌خورد لذا سودمند نیست.

این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: غایت و هدف تربیت باید کاربردی باشد و زمانی که متربی نقطه عطف تربیت را ببیند و بشناسد، فراز و نشیب‌ها را هم می‌تواند تحمل کند و پشت سر بگذارد تا به غایت نهایی دست یابد. این مبنا را در روش تربیتی قرآن کریم مشاهده می‌کنیم که غایت و هدف را در ابتدا می‌گوید و سپس به تمهیدات و بایسته‌ها و روش‌های رسیدن به غایت اشاره دارد.

طهماسبی اظهار کرد: غایت‌محوری و هدفمندسازی تربیت موضوع بسیار مهمی است که اگر مربی غایت را به خوبی تبیین کند، متربی نیز بهتر قادر خواهد بود که تربیت را بپذیرد و در وجودش نهادینه شود.

وی در پایان با ذکر نمونه‌ای از غایت‌مندی در سیره تربیتی امام رضا (ع) گفت: امام (ع) وقتی می‌خواهند توکل را معنا کنند ابتدا به غایت آن اشاره دارند که همان تقوای الهی است.